Rocznik Historii Sztuki (8.1970)

NURT AWANGARDOWY ARCHITEKTURY OŚWIECENIA 295

>

••i

г г г

;■>.+. ,>t ;■: :>:>>ł+ł,"т->- ■ :■'■:■:+.; ■ g:

г* - -, ï m i

..............................•......' .. :...........

66. W. H. Minter, Projekt Magazynu Głównego Warszawskiego, fasada, ok. 1800

omówione powyżej projekty Jakuba Kubickiego, wyróżniają się na ich tle samodzielnością postawy pol-
skiego architekta w stosunku do rzymskiego pierwowzoru. Zwraca również uwagę wczesna data ich
powstania.

VI

Dokonany przegląd projektów i budowli zrealizowanych nie jest oczywiście kompletny. Starałem
się jedynie ukazać koncepcje najciekawsze i najbardziej, moim zdaniem, charakterystyczne dla nurtu awan-
gardowego w Polsce. Spróbuję teraz scharakteryzować w punktach najważniejsze aspekty tego nurtu.

a) Wszystkie przedstawione w niniejszej pracy koncepcje architektoniczne dają świadectwo podo-
bnej postawy estetycznej ich twórców, pozostającej w opozycji do baroku. Postawa ta przejawia się w usi-
łowaniach wydobycia nowego wyrazu plastycznego poprzez eksperymenty z bryłą, rozplanowaniem
i powierzchnią budowli, zrywające z dotychczasowym sposobem myślenia i stwarzające efekty przywo-
dzące nieraz na myśl architekturę XX w. Wszystkie scharakteryzowane powyżej tendencje, z pozoru
kontrowersyjne, składają się na nurt zaznaczający się wyraźnie w ogólnym obrazie architektury polskiej
schyłku XVIII w. Początki tego nurtu przypadają na połowę lat siedemdziesiątych, w miarę upływu lat
znaczenie jego wzrasta.

b) Nazwa „awangardowy", którą zazwyczaj określamy ten nurt, na gruncie polskim wydaje się
całkowicie uzasadniona. Zaliczające się do tego nurtu projekty i budowle zrealizowane stanowią zjawisko
artystyczne zupełnie odmienne od barokowo-klasycystycznej architektury Dominika Merliniego lub
akademickiego klasycyzmu Stanisława Zawadzkiego, Chrystiana Piotra Aignera i Jakuba Hempla. Chodzi
tu oczywiście nie tylko o odmienność orientacji artystycznej Szregera, Zuga, Kamsetzera, Gucewicza
i Kubickiego, ale przede wszystkim o ich nowy sposób myślenia. Nurt awangardowy należy bowiem
rozpatrywać nie tyle w kategoriach stylu, ale jako wyraz odmiennej postawy twórców. Nie należy
również zapominać, że była to awangarda tylko dla drugiej połowy XVIII w. Co więcej, nie obejmo-
wała ona bynajmniej całokształtu działalności wspomnianych wyżej pięciu architektów, którzy próbo-
wali jednocześnie swych sił i w innych konwencjach artystycznych.

c) Byłoby nieporozumieniem podkreślać bezwzględne nowatorstwo koncepcji architektonicznych,
reprezentowanych przez architektoniczną awangardę europejską XVIII w. Bezporządkową fasadę za-
projektował np. Andréa Palladio (Villa Zeno w Cessalto)12S, a inny znakomity włoski teoretyk archi-
tektury XVI w. — Alvise Cornaro, stwierdził wyraźnie, że budowla może być piękna i wygodna, ije-

128 A. Palladio, op. cit., s. 121 (fasada i elewacja „Casa del padrone" pozbawione są porządków).