DOI issue:
III. Przeglądy i sprawozdania
DOI article:Chrzanowski, Tadeusz; Kornecki, Marian: Nieznane rzeźby gotyckie kręgu pomorskiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0313
NIEZNANE RZEŹBY GOTYCKIE KRĘGU POMORSKIEGO
307
z kościoła Św. Jana w Liège12, datowana na
około 1200 г., znakomitością wykonania i bo-
gactwem zdobnictwa ogromnie przewyższa skro- Щ
mną rzeźbę pomorską; natomiast jej pochodne,
Madonny powstałe w ciągu wieku XIII, wy-
kazują dużą zbieżność z omawianym zabyt-
kiem. Wystarczy tu wymienić następujące
obiekty: rzeźba w Muzeum Diecezjalnym
w Liège13, Matka Boska z Hamont z pierwszej
połowy XIII w.14, współczesna jej Madonna
z Vosselaar15 i rzeźba z Vivier (w Marche-lcs-
-Dames) z ok. 1235—1245 r.16. Z obszaru Nie-
miec pewne zbieżne cechy odnaleźć można
w Madonnie z Bielefeld z początku XIII w.17
Zastanawiającym i ważnym stwierdzeniem z pun-
ktu widzenia historycznego rozwoju i dróg inspi-
racji artystycznej w zasięgu sztuki pomorskiej jest
fakt nieodnalezienia bliższej analogii w sztuce
śląskiej, czeskiej i naddunajskiej. Najbliższe rzeź-
by z Gruty: statuetka ze zbiorów prywatnych
w Pradze (z około 1300 r.) i rzeźba w Galerii
Narodowej w Pradze, pochodząca z okolic Mla-
dej Boleslavi (1. ćwierć XIV w.)18 formalnie wy-
kazują dalekie zaawansowanie w kierunku go-
tyku pełnego.
Przytoczone analogie mają charakter robo-
czy i nie dają dostatecznych podstaw do dato-
wania omawianej rzeźby. Jakkolwiek zachodzi
prawdopodobieństwo, iż nie powstała ona na
terenie Pomorza, lecz dostała się tu drogą impor-
tu, to jednak w stanie obecnym trudno wiązać ~^%i^»fcSlÉfc
ją z belgijskim lub jakimkolwiek innym regio-
nem zachodniej Europy. Pewne wskazówki co 6. Marchedes-Damcs, rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem
do czasu powstania może dać natomiast historia
miejscowości. Gruta należy do najstarszych wsi lokowanych przez zakon krzyżacki; nazwa Gruth wy-
stępuje już w dokumencie z 1222 г., nie ma jednak pewności, czy istniało tam wówczas osiedle. Około
roku 1250 mistrz krajowy Ludwik v. Queden nadaje obszar Gruty Hermanowi z Meiningen celem za-
siedlenia, lecz wkrótce potem następujące powstanie pruskie niszczy zapewne wieś, skoro w roku 1282
następuje ponowna lokacja: Mistrz krajowy Mangold v. Sternberg nadaje Konradowi v. Lewitz 108
łanów w Grucie, przy czym W nadaniu wspomniane są łany przeznaczone dla parafii. Pierwsza wzmianka
o proboszczu pochodzi z 1324 г., przypuszczać jednak można, iż parafia powstała równocześnie z lokacją
wsi, a więc wkrótce po 1282 r.19 Heise datuje obecny kościół w Grucie na lata ok. 1300 г., podczas gdy
12 J. de Borchgrave d'Altena, Madones anciennes conservées en Belgique, Bruxelles 1945; tenże, Madones en Majesté,
[w:] Revue Belge d'Archéologie et d'Histoire de l'Art, 30, 1961; tenże, A propos de la Vierge de St. Jean à Liège, „Le Cahier des.
Arts", 12, 1961.
13 d'Altena de Borchgrave, Madones anciennes, tabl. VIII.
14 d'Altena de Borchgrave, op. cit., tabl. IX.
15 d'Altena de Borchgrave, Madones en Majesté, fig. 75, s. 88.
16 d'Altena de Borchgrave, op. cit., fig. 81, s. 91.
17 d'Altena de Borchgrave, op. cit., fig. 33.
18 H. Bachmann, Gotische Plastik in Bohmen und Màhren vor Peter Parler, Briinn, Miinchen, Wien 1943, tabl. 9, 48, 51;
A. Kutal, D. Libal, A. Matëjcek, Ceské Uméni Gotické, Praha 1949, fig. 126 i 128.
19 J. Heise, Die Bau- und Kunstdenkmâler der Provinz Westpreussen. Kulmerland und Lôbau, Danzig 1888—1895, s. 505 i nn.
307
z kościoła Św. Jana w Liège12, datowana na
około 1200 г., znakomitością wykonania i bo-
gactwem zdobnictwa ogromnie przewyższa skro- Щ
mną rzeźbę pomorską; natomiast jej pochodne,
Madonny powstałe w ciągu wieku XIII, wy-
kazują dużą zbieżność z omawianym zabyt-
kiem. Wystarczy tu wymienić następujące
obiekty: rzeźba w Muzeum Diecezjalnym
w Liège13, Matka Boska z Hamont z pierwszej
połowy XIII w.14, współczesna jej Madonna
z Vosselaar15 i rzeźba z Vivier (w Marche-lcs-
-Dames) z ok. 1235—1245 r.16. Z obszaru Nie-
miec pewne zbieżne cechy odnaleźć można
w Madonnie z Bielefeld z początku XIII w.17
Zastanawiającym i ważnym stwierdzeniem z pun-
ktu widzenia historycznego rozwoju i dróg inspi-
racji artystycznej w zasięgu sztuki pomorskiej jest
fakt nieodnalezienia bliższej analogii w sztuce
śląskiej, czeskiej i naddunajskiej. Najbliższe rzeź-
by z Gruty: statuetka ze zbiorów prywatnych
w Pradze (z około 1300 r.) i rzeźba w Galerii
Narodowej w Pradze, pochodząca z okolic Mla-
dej Boleslavi (1. ćwierć XIV w.)18 formalnie wy-
kazują dalekie zaawansowanie w kierunku go-
tyku pełnego.
Przytoczone analogie mają charakter robo-
czy i nie dają dostatecznych podstaw do dato-
wania omawianej rzeźby. Jakkolwiek zachodzi
prawdopodobieństwo, iż nie powstała ona na
terenie Pomorza, lecz dostała się tu drogą impor-
tu, to jednak w stanie obecnym trudno wiązać ~^%i^»fcSlÉfc
ją z belgijskim lub jakimkolwiek innym regio-
nem zachodniej Europy. Pewne wskazówki co 6. Marchedes-Damcs, rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem
do czasu powstania może dać natomiast historia
miejscowości. Gruta należy do najstarszych wsi lokowanych przez zakon krzyżacki; nazwa Gruth wy-
stępuje już w dokumencie z 1222 г., nie ma jednak pewności, czy istniało tam wówczas osiedle. Około
roku 1250 mistrz krajowy Ludwik v. Queden nadaje obszar Gruty Hermanowi z Meiningen celem za-
siedlenia, lecz wkrótce potem następujące powstanie pruskie niszczy zapewne wieś, skoro w roku 1282
następuje ponowna lokacja: Mistrz krajowy Mangold v. Sternberg nadaje Konradowi v. Lewitz 108
łanów w Grucie, przy czym W nadaniu wspomniane są łany przeznaczone dla parafii. Pierwsza wzmianka
o proboszczu pochodzi z 1324 г., przypuszczać jednak można, iż parafia powstała równocześnie z lokacją
wsi, a więc wkrótce po 1282 r.19 Heise datuje obecny kościół w Grucie na lata ok. 1300 г., podczas gdy
12 J. de Borchgrave d'Altena, Madones anciennes conservées en Belgique, Bruxelles 1945; tenże, Madones en Majesté,
[w:] Revue Belge d'Archéologie et d'Histoire de l'Art, 30, 1961; tenże, A propos de la Vierge de St. Jean à Liège, „Le Cahier des.
Arts", 12, 1961.
13 d'Altena de Borchgrave, Madones anciennes, tabl. VIII.
14 d'Altena de Borchgrave, op. cit., tabl. IX.
15 d'Altena de Borchgrave, Madones en Majesté, fig. 75, s. 88.
16 d'Altena de Borchgrave, op. cit., fig. 81, s. 91.
17 d'Altena de Borchgrave, op. cit., fig. 33.
18 H. Bachmann, Gotische Plastik in Bohmen und Màhren vor Peter Parler, Briinn, Miinchen, Wien 1943, tabl. 9, 48, 51;
A. Kutal, D. Libal, A. Matëjcek, Ceské Uméni Gotické, Praha 1949, fig. 126 i 128.
19 J. Heise, Die Bau- und Kunstdenkmâler der Provinz Westpreussen. Kulmerland und Lôbau, Danzig 1888—1895, s. 505 i nn.