DOI Heft:
III. Przeglądy i sprawozdania
DOI Artikel:Chrzanowski, Tadeusz; Kornecki, Marian: Nieznane rzeźby gotyckie kręgu pomorskiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0316
310
T. CHRZANOWSKI M. KORNECKI
11. Żarnowiec, rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem 12. Mokre, rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem
wającą głowę. Dzieciątko, całkowicie ubrane, w opracowaniu rzeźbiarskim wiąże się w dość jednolitą
bryłę z postacią Matki. Nader charakterystyczny dla całości jest płaski i mało zróżnicowany układ fałdów,
który w swej prostocie i oszczędnym operowaniu miękkimi marszczeniami przywodzi na myśl monu-
mentalną plastykę architektoniczną. Fałda płaszcza i sukni, podkreślająca oś przekątną między lewą i prawą
nogą, pozwala zaliczyć omawianą rzeźbę do wyodrębnionej przez Hamanna grupy „lewostronnych
Madonn" (Linksmadonneri), których najstarszy przykład datowany jest na lata dwudzieste XIV w.23 Isto-
tne różnice, zachodzące między rzeźbą z Kurkocina i Ostromecka, to : znaczna jeszcze sztywność i fron-
talność pierwszej, brak ściślejszego kontaktu Matki z Dzieckiem oraz o wiele oszczędniejszy rysunek
fałdów, które w rzeźbie z Ostromecka układają się w charakterystyczne dla czternastowiecznej plastyki
zespoły drobnych, dekoracyjnych form. Ostatnią wreszcie, być może najbardziej istotną różnicą jest jed-
nak przestrzenne ukształtowanie rzeźb, które w grupie ostromeckiej wykazuje dążność do reliefowego
traktowania, podczas gdy w rzeźbie z Kurkocina mamy do czynienia niemal z pełną jeszcze rzeźbą.
Zestawienie obu zabytków, wobec braku ściślejszych analogii, może mieć duże znaczenie dla ustalania
etapów rozwoju plastyki pomorskiej.
Parafia w Kurkocinie powstała zapewne w początku XIV w. (brak bardziej szczegółowych da-
nych) ; poza tym jest rzeczą prawie niemożliwą do ustalenia, czy omawiana rzeźba od początku przezna-
czona była dla miejscowego kościoła. Natomiast o ile rzeźba z Gruty nasuwa prawdopodobieństwo im-
portu, o tyle Madonna z Kurkocina, dzięki swej surowości i w pewnej mierze prymitywności, wydaje
się być wytworem lokalnym. Stwierdzenie takie pociąga jednak za sobą konsekwencje o dość dużym
znaczeniu: przyjęcie daty powstania rzeźby na 1. ćwierć XIV w. wskazywałoby bowiem na istnienie
w tym czasie ośrodka twórczego na terenie Ziemi Chełmińskiej, co z kolei podważałoby ustalenia Cla-
R. Hamann, Die Plastik, t. 1, Marburg 1929, s. 191 i nn.
T. CHRZANOWSKI M. KORNECKI
11. Żarnowiec, rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem 12. Mokre, rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem
wającą głowę. Dzieciątko, całkowicie ubrane, w opracowaniu rzeźbiarskim wiąże się w dość jednolitą
bryłę z postacią Matki. Nader charakterystyczny dla całości jest płaski i mało zróżnicowany układ fałdów,
który w swej prostocie i oszczędnym operowaniu miękkimi marszczeniami przywodzi na myśl monu-
mentalną plastykę architektoniczną. Fałda płaszcza i sukni, podkreślająca oś przekątną między lewą i prawą
nogą, pozwala zaliczyć omawianą rzeźbę do wyodrębnionej przez Hamanna grupy „lewostronnych
Madonn" (Linksmadonneri), których najstarszy przykład datowany jest na lata dwudzieste XIV w.23 Isto-
tne różnice, zachodzące między rzeźbą z Kurkocina i Ostromecka, to : znaczna jeszcze sztywność i fron-
talność pierwszej, brak ściślejszego kontaktu Matki z Dzieckiem oraz o wiele oszczędniejszy rysunek
fałdów, które w rzeźbie z Ostromecka układają się w charakterystyczne dla czternastowiecznej plastyki
zespoły drobnych, dekoracyjnych form. Ostatnią wreszcie, być może najbardziej istotną różnicą jest jed-
nak przestrzenne ukształtowanie rzeźb, które w grupie ostromeckiej wykazuje dążność do reliefowego
traktowania, podczas gdy w rzeźbie z Kurkocina mamy do czynienia niemal z pełną jeszcze rzeźbą.
Zestawienie obu zabytków, wobec braku ściślejszych analogii, może mieć duże znaczenie dla ustalania
etapów rozwoju plastyki pomorskiej.
Parafia w Kurkocinie powstała zapewne w początku XIV w. (brak bardziej szczegółowych da-
nych) ; poza tym jest rzeczą prawie niemożliwą do ustalenia, czy omawiana rzeźba od początku przezna-
czona była dla miejscowego kościoła. Natomiast o ile rzeźba z Gruty nasuwa prawdopodobieństwo im-
portu, o tyle Madonna z Kurkocina, dzięki swej surowości i w pewnej mierze prymitywności, wydaje
się być wytworem lokalnym. Stwierdzenie takie pociąga jednak za sobą konsekwencje o dość dużym
znaczeniu: przyjęcie daty powstania rzeźby na 1. ćwierć XIV w. wskazywałoby bowiem na istnienie
w tym czasie ośrodka twórczego na terenie Ziemi Chełmińskiej, co z kolei podważałoby ustalenia Cla-
R. Hamann, Die Plastik, t. 1, Marburg 1929, s. 191 i nn.