DOI issue:
III. Przeglądy i sprawozdania
DOI article:Chrzanowski, Tadeusz; Kornecki, Marian: Nieznane rzeźby gotyckie kręgu pomorskiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0319
NIEZNANE RZEŹBY GOTYCKIE KRĘGU POMORSKIEGO
313
oraz Madonny z Jeziernika i Lubieszewa29, a z terenów Śląska
grupa z Kowalowa30, rzeźby dwóch świętych ze Starego Mia-
sta pod Namysłowem (obecnie w Muzeum Śląskim we Wro-
cławiu)31 i wreszcie Madonna Tronująca z Bodzanowie32 (prze-
niesiona ostatnio do Muzeum w Opolu). Wszystkie powyższe
zabytki datowane są na lata miedzy 1370—1390. Mając na uwa-
dze, że spośród licznych rzeźb stylu Madonn na lwie znaczna
część wykazuje cechy daleko posuniętego rozwoju, należa-
łoby przyjąć, że Madonna z Orla oraz niektóre wyliczone
powyżej zbliżone do niej przykłady musiały powstać w fazie
wcześniejszej, czyli około 1370 r. Takie datowanie przyjęto
w związku z powiązaniem całej grupy stylowej z rzeźbami г po-
stołów z kościoła Sw. Marii Magdaleny we Wrocławiu, które
powstały ok. 1360 r.33 Wydaje się jednak, że w dotychczaso-
wej nauce zbyt jednostronnie wiązano niemal całą plastykę 2.
poł. XIV w. na Pomorzu i Śląsku z wrocławskimi rzeźbami
apostołów, które —jak wykazują nowe odkrycia — nie mog-
ły zapoczątkować produkcji rzeźbiarskiej na obszarach, na
których pojawiła się w pierwszej połowie tegoż stulecia.
Nie angażując się w weryfikowanie przyjętych dotych-
czas datowań, pragniemy jedynie podkreślić wczesną datę pow-
stania Madonny z Orla (w ramach stylu Madonn na lwie), za
czym przemawia zaznaczony powyżej gest Dzieciątka, który
powtarza się jeszcze w grupie z Bodzanowie, a jest jak gdyby
dalekim echem jednego z wariantów Sedes Sapientiae, wy-
kształconego w dobie romanizmu.
Nie posiadamy, niestety, żadnych historycznych danych
odnośnie omawianej rzeźby. Parafia w Orlu erygowana była 17_ Fałkowice, rzeźba Matki Boskiej
co prawda przed 1326 r. (obecny kościół drewniany pochodzi z Dzieciątkiem
z roku 1780), ale odosobniony przykład tego rodzaju rzeźby
na obszarze Kujaw świadczy, że dostała się tutaj z innego regionu. Tego rodzaju przeniesienie da się łatwo
wyjaśnić ożywionym eksportem dzieł sztuki z miast pruskich, jak również powszechnością wędrówek
dzieł sztuki jako łupów wojennych uzyskiwanych przez wojska polskie w okresie walk z zakonem34.
Madonna „Rywałdzka". W kościele kapucynów w Rywałdzie Królewskim (powiat wąbrzeski)
znajduje się otoczona kultem, szczególnie ludności cygańskiej, rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Umiesz-
czona wysoko w ołtarzu głównym i osłonięta haftowanymi barokowymi sukienkami, koronami, a nawet
perukami, na pierwszy rzut oka nie zdradza swego charakteru i jedynie utrzymująca się tradycja, wią-
żąca jej pochodzenie z kaplicy zamku w pobliskim Radzynie, świadczy o wczesnej dacie powstania.
W czasie prac redakcyjnych udało się nam po zdjęciu wszystkich sukienek i ozdób stwierdzić, że tradycja
ma w tym wypadku wszelkie cechy wiarygodności35. Rzeźba ukryta w sukienkach zdaje się przedstawiać
postać stojącą; w rzeczywistości jest to jeszcze jeden przykład Madonny tronującej, który zaliczamy do
późniejszej fazy stylu Madonn na lwie.
Zachowana w stosunkowo dobrym stanie, wybija się pośród dotychczas znanych obiektów na jedno
z czołowych miejsc dzięki staranności rzeźbiarskiego opracowania. Maria siedzi na profilowanym go-
29 Cłasen, op. cit., s. 75—76, nr kat. 91, il. 69 i 71 oraz s. 71—78, nr kat. 354, il. 74 i 77.
30 Braune, Wiese, op. cit., s. 13—14, nr kat. 9, tabl. 5 i 6.
31 K. Degen i inni, Die Bau-und Kunstdenkmdler des Kreises Namslau, Breslau 1939, s. 45, il. 88; Braune, Wiese, op. cit.,
nr kat. 7, tabl. 4.
32 Braune, Wiese, op. cit., s. 19, nr kat. 27, tabl. 23; Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 7, z. 10, Pow. leski, s. 2, fig. 46.
33 Clasen, Die preussischen Werkstàtten..., s. 86—100.
34 A. Bochnak, J. Pagaczewski, Relikwiarz Krzyża Św. w katedrze sandomierskiej, [w:] Prace Komisji Historii Sztuki,
1, 1937—1938.
35 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, z. 19, Pow. wąbrzeski, s. 39, fig. 127,
313
oraz Madonny z Jeziernika i Lubieszewa29, a z terenów Śląska
grupa z Kowalowa30, rzeźby dwóch świętych ze Starego Mia-
sta pod Namysłowem (obecnie w Muzeum Śląskim we Wro-
cławiu)31 i wreszcie Madonna Tronująca z Bodzanowie32 (prze-
niesiona ostatnio do Muzeum w Opolu). Wszystkie powyższe
zabytki datowane są na lata miedzy 1370—1390. Mając na uwa-
dze, że spośród licznych rzeźb stylu Madonn na lwie znaczna
część wykazuje cechy daleko posuniętego rozwoju, należa-
łoby przyjąć, że Madonna z Orla oraz niektóre wyliczone
powyżej zbliżone do niej przykłady musiały powstać w fazie
wcześniejszej, czyli około 1370 r. Takie datowanie przyjęto
w związku z powiązaniem całej grupy stylowej z rzeźbami г po-
stołów z kościoła Sw. Marii Magdaleny we Wrocławiu, które
powstały ok. 1360 r.33 Wydaje się jednak, że w dotychczaso-
wej nauce zbyt jednostronnie wiązano niemal całą plastykę 2.
poł. XIV w. na Pomorzu i Śląsku z wrocławskimi rzeźbami
apostołów, które —jak wykazują nowe odkrycia — nie mog-
ły zapoczątkować produkcji rzeźbiarskiej na obszarach, na
których pojawiła się w pierwszej połowie tegoż stulecia.
Nie angażując się w weryfikowanie przyjętych dotych-
czas datowań, pragniemy jedynie podkreślić wczesną datę pow-
stania Madonny z Orla (w ramach stylu Madonn na lwie), za
czym przemawia zaznaczony powyżej gest Dzieciątka, który
powtarza się jeszcze w grupie z Bodzanowie, a jest jak gdyby
dalekim echem jednego z wariantów Sedes Sapientiae, wy-
kształconego w dobie romanizmu.
Nie posiadamy, niestety, żadnych historycznych danych
odnośnie omawianej rzeźby. Parafia w Orlu erygowana była 17_ Fałkowice, rzeźba Matki Boskiej
co prawda przed 1326 r. (obecny kościół drewniany pochodzi z Dzieciątkiem
z roku 1780), ale odosobniony przykład tego rodzaju rzeźby
na obszarze Kujaw świadczy, że dostała się tutaj z innego regionu. Tego rodzaju przeniesienie da się łatwo
wyjaśnić ożywionym eksportem dzieł sztuki z miast pruskich, jak również powszechnością wędrówek
dzieł sztuki jako łupów wojennych uzyskiwanych przez wojska polskie w okresie walk z zakonem34.
Madonna „Rywałdzka". W kościele kapucynów w Rywałdzie Królewskim (powiat wąbrzeski)
znajduje się otoczona kultem, szczególnie ludności cygańskiej, rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Umiesz-
czona wysoko w ołtarzu głównym i osłonięta haftowanymi barokowymi sukienkami, koronami, a nawet
perukami, na pierwszy rzut oka nie zdradza swego charakteru i jedynie utrzymująca się tradycja, wią-
żąca jej pochodzenie z kaplicy zamku w pobliskim Radzynie, świadczy o wczesnej dacie powstania.
W czasie prac redakcyjnych udało się nam po zdjęciu wszystkich sukienek i ozdób stwierdzić, że tradycja
ma w tym wypadku wszelkie cechy wiarygodności35. Rzeźba ukryta w sukienkach zdaje się przedstawiać
postać stojącą; w rzeczywistości jest to jeszcze jeden przykład Madonny tronującej, który zaliczamy do
późniejszej fazy stylu Madonn na lwie.
Zachowana w stosunkowo dobrym stanie, wybija się pośród dotychczas znanych obiektów na jedno
z czołowych miejsc dzięki staranności rzeźbiarskiego opracowania. Maria siedzi na profilowanym go-
29 Cłasen, op. cit., s. 75—76, nr kat. 91, il. 69 i 71 oraz s. 71—78, nr kat. 354, il. 74 i 77.
30 Braune, Wiese, op. cit., s. 13—14, nr kat. 9, tabl. 5 i 6.
31 K. Degen i inni, Die Bau-und Kunstdenkmdler des Kreises Namslau, Breslau 1939, s. 45, il. 88; Braune, Wiese, op. cit.,
nr kat. 7, tabl. 4.
32 Braune, Wiese, op. cit., s. 19, nr kat. 27, tabl. 23; Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 7, z. 10, Pow. leski, s. 2, fig. 46.
33 Clasen, Die preussischen Werkstàtten..., s. 86—100.
34 A. Bochnak, J. Pagaczewski, Relikwiarz Krzyża Św. w katedrze sandomierskiej, [w:] Prace Komisji Historii Sztuki,
1, 1937—1938.
35 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, z. 19, Pow. wąbrzeski, s. 39, fig. 127,