DOI Heft:
III. Przeglądy i sprawozdania
DOI Artikel:Chrzanowski, Tadeusz; Kornecki, Marian: Nieznane rzeźby gotyckie kręgu pomorskiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0323
NIEZNANE RZEŹBY GOTYCKIE KRĘGU POMORSKIEGO
317
Pomorza znane są jeszcze trzy dalsze obiekty o analogicznej treści. Dwa z nich pochodzą z kościoła
NPMarii w Gdańsku, jako trzecią można sugerować rzeźbę Chrystusa, należącą pierwotnie niewątpliwie
do analogicznej kompozycji, dziś zdekompletowanej, a znajdującą się w Ribnitz (NRD)41. Jedna z rzeźb
gdańskich, wykonana z alabastru, stanowi import angielski i datowana jest na 2. ćwierć XV w.42, druga
zaliczona została do warsztatu gdańskiego mistrza Pięknych Madonn. Relikt z Ribnitz powstał również
w 1. poł. XV w., prawdopodobnie także w warsztacie gdańskim. W tej sytuacji rzeźba w Lidzbarku
staje się obiektem tym cenniejszym, że zdecydowanie wyprzedza czasowo wszystkie znane na tym
obszarze grupy z przedstawieniem Chrystusa i niewiernego Tomasza, a ponadto ponieważ reprezentuje
bardzo wysoką klasę artystyczną.
W układzie omawianej grupy występują zasadniczo dwa warianty: w jednym istnieje współrzęd-
ność obu postaci (rzeźba gdańska przypisywana mistrzowi Pięknych Madonn), w drugim postać św. To-
masza jest wyraźnie podporządkowana dominującemu wzrostem Chrystusowi (angielska rzeźba alabastro-
wa i grupa z Lidzbarka). Jest rzeczą narzucającą się, iż dla omawianej kompozycji istnieć musiał pierwo-
wzór rzeźbiarski lub wzór graficzny. Szczególnie za tą drugą ewentualnością przemawia silne podobień-
stwo układu rzeźby pomorskiej, powstałej jeszcze w XIV w., i grupy angielskiej, wykonanej na innym
terenie i już w następnym stuleciu; obie posiadają ten sam schemat kompozycyjny.
Za wczesnym datowaniem rzeźby z Lidzbarka przemawiają wyraźne cechy stylowe w charakterystyce
bardzo starannie opracowanych głów, układach
fałdów typowych dla wczesnego okresu stylu Ma-
donn na lwie oraz dużych „łopatowatych" stopach,
ustawionych pionowo, i długich prostych palcach
u rąk. W porównaniu z materiałem opublikowa-
nym przez Clasena rzeźba lidzbarska wydaje się na-
leżeć do czołowych osiągnięć pomorskiej grupy
stylu Madonn na lwie. Mimo niewątpliwych zbież-
ności w szczegółach dość trudno zestawić omawia-
ne dzieło z innymi mu współczesnymi. Wydaje
się, że najbliższe podobieństwo łączy omawiany
zabytek z serią rzeźb apostołów, pochodzących
z tryptyku zdobytego po bitwie pod Grunwaldem
i ofiarowanego następnie kościołowi w Nowym
Sączu. Serię tych rzeźb, które również wyszły spod
dłuta nieprzeciętnego wykonawcy, odkrył przed
kilku laty J.E. Dutkiewicz w kościółku p. w. Św.
Heleny w Chełmcu Polskim, na przedmieściu No-
wego Sącza43. Biorąc pod uwagę związek formalny
rzeźby z grupą wcześniejszych zabytków kręgu
Madonn na lwie, można by ją datować na przełom
3 i 4 ćwierci XIV w.
Rzeźba Chrystusa Bolesnego w Rado-
szkach. Również niezwykle interesująco przed-
stawia się nieznana dotychczas rzeźba Chrystusa,
na którą natrafili w czasie inwentaryzacji powiatu
brodnickiego w 1967 r. T. Chrzanowski i T. Zur-
41 O. Gehring, Holzfiguren im Kloster Ribnitz, „Mec-
klemburgsche Monatsliefte", 1933; Clasen, Die mittelalterliche
Bildhauerkunst..., nr kat. 79, 109 i 531, il. 178, 216 i 405.
42 A.M. Olszewski, Gotyckie rzeźby alabastrowe po-
chodzenia angielskiego w Polsce, „BHS", 22, 1960.
43 J.E. Dutkiewicz, Małopolska rzeźba średniowieczna
1300—1450, Kraków 1949, s. 9. 22. Radoszki, rzeźba Chrystusa Bolesnego
317
Pomorza znane są jeszcze trzy dalsze obiekty o analogicznej treści. Dwa z nich pochodzą z kościoła
NPMarii w Gdańsku, jako trzecią można sugerować rzeźbę Chrystusa, należącą pierwotnie niewątpliwie
do analogicznej kompozycji, dziś zdekompletowanej, a znajdującą się w Ribnitz (NRD)41. Jedna z rzeźb
gdańskich, wykonana z alabastru, stanowi import angielski i datowana jest na 2. ćwierć XV w.42, druga
zaliczona została do warsztatu gdańskiego mistrza Pięknych Madonn. Relikt z Ribnitz powstał również
w 1. poł. XV w., prawdopodobnie także w warsztacie gdańskim. W tej sytuacji rzeźba w Lidzbarku
staje się obiektem tym cenniejszym, że zdecydowanie wyprzedza czasowo wszystkie znane na tym
obszarze grupy z przedstawieniem Chrystusa i niewiernego Tomasza, a ponadto ponieważ reprezentuje
bardzo wysoką klasę artystyczną.
W układzie omawianej grupy występują zasadniczo dwa warianty: w jednym istnieje współrzęd-
ność obu postaci (rzeźba gdańska przypisywana mistrzowi Pięknych Madonn), w drugim postać św. To-
masza jest wyraźnie podporządkowana dominującemu wzrostem Chrystusowi (angielska rzeźba alabastro-
wa i grupa z Lidzbarka). Jest rzeczą narzucającą się, iż dla omawianej kompozycji istnieć musiał pierwo-
wzór rzeźbiarski lub wzór graficzny. Szczególnie za tą drugą ewentualnością przemawia silne podobień-
stwo układu rzeźby pomorskiej, powstałej jeszcze w XIV w., i grupy angielskiej, wykonanej na innym
terenie i już w następnym stuleciu; obie posiadają ten sam schemat kompozycyjny.
Za wczesnym datowaniem rzeźby z Lidzbarka przemawiają wyraźne cechy stylowe w charakterystyce
bardzo starannie opracowanych głów, układach
fałdów typowych dla wczesnego okresu stylu Ma-
donn na lwie oraz dużych „łopatowatych" stopach,
ustawionych pionowo, i długich prostych palcach
u rąk. W porównaniu z materiałem opublikowa-
nym przez Clasena rzeźba lidzbarska wydaje się na-
leżeć do czołowych osiągnięć pomorskiej grupy
stylu Madonn na lwie. Mimo niewątpliwych zbież-
ności w szczegółach dość trudno zestawić omawia-
ne dzieło z innymi mu współczesnymi. Wydaje
się, że najbliższe podobieństwo łączy omawiany
zabytek z serią rzeźb apostołów, pochodzących
z tryptyku zdobytego po bitwie pod Grunwaldem
i ofiarowanego następnie kościołowi w Nowym
Sączu. Serię tych rzeźb, które również wyszły spod
dłuta nieprzeciętnego wykonawcy, odkrył przed
kilku laty J.E. Dutkiewicz w kościółku p. w. Św.
Heleny w Chełmcu Polskim, na przedmieściu No-
wego Sącza43. Biorąc pod uwagę związek formalny
rzeźby z grupą wcześniejszych zabytków kręgu
Madonn na lwie, można by ją datować na przełom
3 i 4 ćwierci XIV w.
Rzeźba Chrystusa Bolesnego w Rado-
szkach. Również niezwykle interesująco przed-
stawia się nieznana dotychczas rzeźba Chrystusa,
na którą natrafili w czasie inwentaryzacji powiatu
brodnickiego w 1967 r. T. Chrzanowski i T. Zur-
41 O. Gehring, Holzfiguren im Kloster Ribnitz, „Mec-
klemburgsche Monatsliefte", 1933; Clasen, Die mittelalterliche
Bildhauerkunst..., nr kat. 79, 109 i 531, il. 178, 216 i 405.
42 A.M. Olszewski, Gotyckie rzeźby alabastrowe po-
chodzenia angielskiego w Polsce, „BHS", 22, 1960.
43 J.E. Dutkiewicz, Małopolska rzeźba średniowieczna
1300—1450, Kraków 1949, s. 9. 22. Radoszki, rzeźba Chrystusa Bolesnego