DOI issue:
III. Przeglądy i sprawozdania
DOI article:Chrzanowski, Tadeusz; Kornecki, Marian: Nieznane rzeźby gotyckie kręgu pomorskiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0324
318
т. chrzanowski m. korneckî
kowska. Zabytek, umieszczony w kruchcie
kościoła w Radoszkach, zachował się nieste-
ty w stanie poważnie uszkodzonym, co na-
suwa pewne trudności w dokładniejszej
kwalifikacji. Szczególnie dotkliwy jest cał-
kowity brak prawej ręki, odłamanej od ra-
mienia; lewa ręka pozbawiona jest ponadto
dłoni oraz zniszczeniu uległy obydwie nogi,
\ -лк ¥ ucięte do kolan. Na szczęście zaskakująco
dobrze zachowała się głowa, niemal bez
żadnych mechanicznych uszkodzeń mimo
częściowo ażurowo wyrzeźbionych pukli
włosów. Również perizonium o bogatym
opracowaniu plastycznym wykazuje tylko
nieznaczne ubytki. Rzeźba jest pełna, nieco
spłaszczona i opracowana obustronnie.
Przedstawiała pierwotnie Chrystusa stoją-
cego, w całej postaci, obnażonego i oka-
zującego rany.
Vir Dolorum (Chrystus bolejący, boleś-
ciwy lub bolesny), jak wykazuje v. d. Os-
ten44, stanowi jeden z podstawowych ty-
pów wyobrażenia Chrystusa umęczonego.
Zbawiciel przedstawiony jest jako żywy,
w koronie cierniowej, ze śladami ran na
rękach, nogach i w boku; charakterystyczne
jest przy tym ukazanie go w pełnej postaci
w pozycji stojącej45. Typ ten łączy się
najczęściej z okazywaniem ran ■—■ ostentatio
vulnerum, przy czym występuje w kilku
odmianach, których uchwycenie we wczes-
nej rzeźbie drewnianej może być istotnie
23. Stralsund, kościół Św. Mikobja, rzeźba Chrystusa Bolesnego pomocne dla oceny rzeźby Z Radoszek.
Na znaczenie każdego niemal wyobraże-
nia tego typu sprzed połowy XV w. wpływa nieliczne jego występowanie w zachowanej rzeźbie
luźnej.
Wśród najwcześniejszych przykładów trzeba tu wymienić następujące odmiany:
1. Chrystus podnoszący w górę prawą rękę w geście błogosławieństwa, lewą zaś wskazujący ranę
w boku. Charakterystycznym przykładem jest tu rzeźba znajdująca się w ambicie kościoła Sw. Mikołaja
w Stralsundzie, datowana ok. 1400 r.46
2. Chrystus podnoszący obie ręce w geście oranta. Wymienić tu należy przede wszystkim dwie
praskie rzeźby: w ratuszu staromiejskim i w Muzeum Mesta Prahy (pochodząca z ratusza nowomiej-
skiego), obydwie po 1410 r.47
3. Chrystus z rękami skrzyżowanymi na piersiach. Odmianę tę reprezentuje rzeźba z kościoła ur-
szulanek w Brnie (obecnie Moravska Galerie) z ok. 1340 r.48 oraz pochodząca z kościoła Sw. Marii Mag-
daleny we Wrocławiu (obecnie w Muzeum Śląskim) z ok. 1380 r.49 Do odmiany tej zbliżona jest wersja
44 G. v.d. O sten, Der Schmerzensmann. Typengeschichte eines deutschen Andachtshildwerkes von 1300 bis 1600, Berlin 1935.
45 L. Kalinowski, Geneza Piety średniowiecznej, [w:] Prace Komisji Historii Sztuki, 10, 1952, s. 254—255.
46 E. v. Haselberg, Die Bau- und Kunstdenkmdler der Provinz Pommern, Stadtkreis Stralsund, Stettin 1902.
47 A. Kutal, Ceské gotické sochafstvi 1350—1450, Praha 1962, s. 111—112, fig. 190—193.
48 H. Bachmann, op. cit., s. 108, tabl. 68.
49 Sztuka Wrocławia (praca zbiorowa pod red. T. Broniewskiego i M. Zlata), Wrocław—Warszawa—Kraków 1967,
s. 117, fig. 80; E. Wiese, op. cit., s. 46, 81, tabl. XXXVI, 1.
т. chrzanowski m. korneckî
kowska. Zabytek, umieszczony w kruchcie
kościoła w Radoszkach, zachował się nieste-
ty w stanie poważnie uszkodzonym, co na-
suwa pewne trudności w dokładniejszej
kwalifikacji. Szczególnie dotkliwy jest cał-
kowity brak prawej ręki, odłamanej od ra-
mienia; lewa ręka pozbawiona jest ponadto
dłoni oraz zniszczeniu uległy obydwie nogi,
\ -лк ¥ ucięte do kolan. Na szczęście zaskakująco
dobrze zachowała się głowa, niemal bez
żadnych mechanicznych uszkodzeń mimo
częściowo ażurowo wyrzeźbionych pukli
włosów. Również perizonium o bogatym
opracowaniu plastycznym wykazuje tylko
nieznaczne ubytki. Rzeźba jest pełna, nieco
spłaszczona i opracowana obustronnie.
Przedstawiała pierwotnie Chrystusa stoją-
cego, w całej postaci, obnażonego i oka-
zującego rany.
Vir Dolorum (Chrystus bolejący, boleś-
ciwy lub bolesny), jak wykazuje v. d. Os-
ten44, stanowi jeden z podstawowych ty-
pów wyobrażenia Chrystusa umęczonego.
Zbawiciel przedstawiony jest jako żywy,
w koronie cierniowej, ze śladami ran na
rękach, nogach i w boku; charakterystyczne
jest przy tym ukazanie go w pełnej postaci
w pozycji stojącej45. Typ ten łączy się
najczęściej z okazywaniem ran ■—■ ostentatio
vulnerum, przy czym występuje w kilku
odmianach, których uchwycenie we wczes-
nej rzeźbie drewnianej może być istotnie
23. Stralsund, kościół Św. Mikobja, rzeźba Chrystusa Bolesnego pomocne dla oceny rzeźby Z Radoszek.
Na znaczenie każdego niemal wyobraże-
nia tego typu sprzed połowy XV w. wpływa nieliczne jego występowanie w zachowanej rzeźbie
luźnej.
Wśród najwcześniejszych przykładów trzeba tu wymienić następujące odmiany:
1. Chrystus podnoszący w górę prawą rękę w geście błogosławieństwa, lewą zaś wskazujący ranę
w boku. Charakterystycznym przykładem jest tu rzeźba znajdująca się w ambicie kościoła Sw. Mikołaja
w Stralsundzie, datowana ok. 1400 r.46
2. Chrystus podnoszący obie ręce w geście oranta. Wymienić tu należy przede wszystkim dwie
praskie rzeźby: w ratuszu staromiejskim i w Muzeum Mesta Prahy (pochodząca z ratusza nowomiej-
skiego), obydwie po 1410 r.47
3. Chrystus z rękami skrzyżowanymi na piersiach. Odmianę tę reprezentuje rzeźba z kościoła ur-
szulanek w Brnie (obecnie Moravska Galerie) z ok. 1340 r.48 oraz pochodząca z kościoła Sw. Marii Mag-
daleny we Wrocławiu (obecnie w Muzeum Śląskim) z ok. 1380 r.49 Do odmiany tej zbliżona jest wersja
44 G. v.d. O sten, Der Schmerzensmann. Typengeschichte eines deutschen Andachtshildwerkes von 1300 bis 1600, Berlin 1935.
45 L. Kalinowski, Geneza Piety średniowiecznej, [w:] Prace Komisji Historii Sztuki, 10, 1952, s. 254—255.
46 E. v. Haselberg, Die Bau- und Kunstdenkmdler der Provinz Pommern, Stadtkreis Stralsund, Stettin 1902.
47 A. Kutal, Ceské gotické sochafstvi 1350—1450, Praha 1962, s. 111—112, fig. 190—193.
48 H. Bachmann, op. cit., s. 108, tabl. 68.
49 Sztuka Wrocławia (praca zbiorowa pod red. T. Broniewskiego i M. Zlata), Wrocław—Warszawa—Kraków 1967,
s. 117, fig. 80; E. Wiese, op. cit., s. 46, 81, tabl. XXXVI, 1.