Rocznik Historii Sztuki (8.1970)

322

T. CHRZANOWSKI M. KORNECKI

cyfiksu daje porównanie z innymi rzeźba-
mi, przy czym zastrzec wypada, że zabytek
dobrzyński doskonałością artystyczną wy-
różnia się spośród szerokiej pokrewnej
grupy przedstawieniowej. W ramach ogól-
nej systematyki formalnej winien znaleźć
swe miejsce w początkach. XV w., o czym
decyduje zarówno ogólny układ przestrzen-
ny, jak i czynnik realistyczny, obcy wcześ-
niejszym krucyfiksom mistycznym. Inne
przemawiające za tym datowaniem szcze-
góły to : zaciśnięcie dłoni, wzmiankowane
opracowanie perizonium oraz ogólna cha-
rakterystyka anatomiczna. Wyraziste opra-
cowanie twarzy, o indywidualnych rysach
i wydatnych uszach, przywodzi na myśl
rzeźbę Chrystusa z ołtarza Sw. Marcina
w gdańskim kościele NPMarii (obecnie
w muzeum w Toruniu), którą Clasen przy-
pisuje gdańskiemu mistrzowi Pięknych
Madonn z ok. 1425 r.53 Pewne pokre-
wieństwo stwierdzić można również z kru-
cyfiksem z elbląskiego kościoła Sw. Mi-
kołaja, datowanym ok. 1405 г.54 I tu
występuje podobne opracowanie oczu,
wpółotwarte usta, analogiczne potrakto-
wanie zarostu i korony cierniowej; jed-
nakże całość stosunkowo sztywnej kompo-
zycji elbląskiej rzeźby wyraźnie wskazuje
na inny warsztat. W oparciu o powyższe
przykłady krucyfiks w Dobrzyniu nale-
żałoby datować na 1. ćwierć XV w. i dopa-
28. Dobrzyń, krucyfiks trywać się w nim dzieła warsztatu gdańskie-

go, tożsamego lub zbliżonego stylowo do
warsztatu tzw. mistrza Pięknych Madonn.
Natomiast do czasu przeprowadzenia szczegółowych badań archiwalnych niewiele można powie-
dzieć o pierwotnym pochodzeniu tej rzeźby, chociaż narzucanie się pewnych sugestii jest oczywiste.
Dobrzyń stanowił przedmieście położonego po drugiej stronie Drwęcy Golubia i dopiero w okresie
rozbiorów, kiedy biegnąca rzeką granica rozdzieliła oba organizmy, zaczął nabierać charakteru odręb-
nego miasta. Kościół wzniesiony tu został dopiero w 1823 r. Rzeźba tak dużej klasy musiała się znajdować
w jakimś okazalszym obiekcie architektonicznym, tak więc wydaje się rzeczą wysoce prawdopodobną,
że krucyfiks przeznaczony był pierwotnie dla fary w Golubiu lub do kaplicy tamtejszego zamku.

Krucyfiks w Sartowicach. W neogotyckim kościele w Sartowicach (pow. Świecie) zachował
się niewielki rozmiarami gotycki krucyfiks, na który natrafiono w 1964 г., w czasie inwentaryzacji prze-
prowadzonej przez T. Chrzanowskiego i T. Żurkowską. Krucyfiks, wykazujący konsekwentne cechy
gotyckie, jest jednocześnie przykładem dość prymitywnej produkcji warsztatowej, pracującej dla lokal-
nych potrzeb. Miejsce pochodzenia rzeźby nie jest wiadome zważywszy, że w Sartowicach w średnio-
wieczu nie było kościoła. Przeniesiony został więc skąd inąd, przypuszczalnie jednak z jakiegoś wiejskiego
kościoła. Podłużna, nieproporcjonalnie duża głowa, z prymitywnie traktowaną koroną cierniową, zazna-
czona wyraźnie klatka piersiowa, niemal do kolan sięgające perizonium ze zwisami po obu bokach i sze-

53 K.H. Clasen, Die mittelaherliche Bildhauerkunst..., s. 304, nr kat. 62, fig. 176—177.

54 Clasen, op. cit., s. 313, nr kat. 138, fig. 288.