Rocznik Historii Sztuki (11.1976)

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE SZTUKĘ POLSKĄ XVII WIEKU

23

8. Tomasz Dolabella, Św. Stanisław przed sądem Bolesława Śmiałego. Warta, kościół pobernardyński

Sarmatyzm wywarł też pewien wpływ na malarstwo historyczne, a w szczególności na portret historyczny.
W pierwszej połowie XVII w. zaczęły powstawać tzw. galerie przodków, z których do naszych czasów prze-
trwały nieliczne fragmenty. Tych odległych przodków malarz zwykle przedstawiał w dość fantastycznych
strojach, wybitnie orientalnych (mieszaniria ubiorów perskich i tureckich). Nie korzystał on z żadnego mate-
riału ikonograficznego, ale dysponent uważał, że jego przodkowie z czasów piastowskich ubierali się jak naj-
bardziej po sarmacku, a więc na sposób wschodni. Znany mi z autopsji portret Przedbora, legendarnego proto-
plasty Koniecpolskich, w ten właśnie sposób został wykonany5.

Malarstwo historyczne z tych czasów zachowało się w stopniu minimalnym (przez termin ten rozumiem
nie zdarzenia historyczne współczesne malarzowi, lecz sceny z przeszłości). Z zachowanych obiektów można
wywnioskować, że tematykę historyczną stau.'io się aktualizować czasowo, przedstawiając zdarzenia minione
w klimacie współczesności. Jaskrawym tego przykładem jest prawie w całości zachowany tyniecki cykl obrazów
ilustrujących życie i czyny Kazimierza Odnowiciela. Malarz zastosował tu dwie metody: w scenach batalisty-
cznych zbroje i ubiory walczących są dość fantastyczne, natomiast sceny pozostałe ukazano tak, jakby się
odbywały współcześnie. Tak więc Zaślubiny Kazimierza Odnowiciela z księżniczką Dobronegą tak dalece zo-
stały zaktualizowane, że dawniej obraz ten odczytywano jako zaślubiny Jana Kazimierza z Marią Ludwiką.

5 Portret ten pochodzi z dawnej galerii Koniecpolskich w Chrząstowic Na odwrocie obrazu napis głoszący, iż był on malo-
wany przez Antoniego z Koniecpola w r. 1611. Obecny właściciel obrazu nie upoważnił mnie do ujawnienia jego nazwiska