Rocznik Historii Sztuki (11.1976)

148

HELENA SYRKUS

1. Kazimierz Malewicz, Kompozycja, ok. 1911

sie [...] przestrzeń i czas zaczynają nie tylko grać w malarstwie nową rolę, ale wysuwają się w jego rozwoju na pierwszy plan. Malarz
stwierdził, że nic nie pozostaje w izolacji, że wszystko podlega prawom dynamiki. Jednocześnie prowadzi się prace nad zestawem
elementów dla określonych konstrukcji, które powinny być realizowane w przestrzeni.

Obecne stadium pracy malarza to właśnie realizacje przestrzenne. Aby je stworzyć, musi malarz znaleźć środki techniczne,
przydatne do wiązania poszczególnych elementów pomiędzy sobą.

To wywołało wśród większości malarzy z początku konsternację, a potem wrzaskliwe napaści: Malarstwo upada, przedsta-
wiciele nowych kierunków stosują zamiast farb szkło, żelazo, beton. Opierają się na rozumie, ich sztuka jest matematyką. Tego
rodzaju ataki pochodzą, jak mi się wydaje, ze strony ludzi z kategorii tych, co to ujrzawszy po raz pierwszy samolot, a w nim czło-
wieka szybującego w przestworzach, zaczęli wołać: czy przystoi człowiekowi latać? Czy to jest naturalne i normalne?

I oto na potwierdzenie swej tezy zaczyna Malewicz „notować'" na luźnych kartkach papieru (o przypadko-
wym formacie) zarysy swych suprematycznych konstrukcji. Następnie podejmuje próby komponowania plani-
tów, o których wspominam na początku artykułu. Wreszcie przechodzi do wykonywania z drewna makiet,
polichromowanych ze zwykłą mu powściągliwością. Przeważa biel i czerń — gdzieniegd2ie pojawia się kolor
czerwony. Piszę „gdzieniegdzie", bo tak to wtedy widziałam, ale teraz jestem przekonana, że Malewicz wiedział
nieomylnie, w którym miejscu należało wprowadzić dodatkowy akcent kolorystyczny, aby wyrazić własne
odczucia i wywołać zamierzone wrażenie. W tym okresie wykłada Malewicz w witebskiej Szkole Sztuk Pięk-
nych i tam znajduje gorącego wyznawcę swych idei i późniejszego znakomitego ich propagatora w osobie mło-
dego architekta El Lissitzkiego, na którego rozwój wywarł wielki wpływ.