Rocznik Historii Sztuki (11.1976)

150

HELENA SYRKUS

Naświetlenie to jest niepełne. M. Wallis nie był
na otwarciu wystawy Malewicza, ponieważ prze-
bywał wtedy poza Warszawą, ja natomiast uczes-
tniczyłam w tym wielkim wydarzeniu, a rozmowa
z ukochanym profesorem na jej temat utkwiła mi
głęboko w pamięci. Widzę Noakowskiego, jak
przechodzi powoli od jednego obrazu do drugiego.
Przy tych, które stanowiły malewiczowską para-
frazę ikon i folkloru rosyjskiego (Noakowski bardzo
go lubił), zatrzymywał się i kiwał głową z uśmie-
chem aprobaty i zadowolenia. Potem stawał się
coraz bardziej posępny i smutny, a oglądając
suprematyczne obrazy, wyszeptał cichutko, aby
Malewicz słów jego nie usłyszał: „Patrzcie, przecież
umiał malować, przecież ma wielki talent! Dlaczego
zszedł z prostej drogi? To chyba ślepy zaułek...
Sam siebie tam zapędził... To do niczego nie dopro-
wadzi!" I nagle zobaczył perspektywy i makiety
planitów. Przystanął, widać było, że się tego nie
spodziewał, przez kilka minut milczał w wielkim
skupieniu, a potem, wyraźnie uradowany, zawołał:
,,A to czarodziej ! Żadnej treści... Żadnych ozdób...
Ale jakie proporcje brył! Jaka czystość! Archit-
tura". (W ten sposób prof. S. Noakowski wyma-
wiał słowo architektura.) 1 chyba Malewicza
uściskał, bo sam borykał się wtedy z trudnościami
znalezienia koncepcji nowej architektury.

Na wystawie w gablotach leżały jeszcze dwa eksponaty: rękopis traktatu Malewicza w języku rosyjskim
pt. Mir как bezpredmietnosf oraz ,,Praesens", nr 1, z wybranymi przez autora fragmentami tej pracy, przeło-
żonymi na język polski i francuski (tekst francuski wydrukowany był na pierwszych stronach). Tytuł spolsz-
czyłam dosłownie: Świat jako bezprzedmiotowość, ale w języku francuskim nie udało mi się znaleźć odpowied-
nika dla tego pojęcia i musiałam zdecydować się na omówienie: L'univers conçu sans objets. Przekład niemiecki
pełnego tekstu, który ukazał się w końcu roku 1927 w Albert Langen Verlag (Monachium) jako nr 11 serii:
„Bauhausbiicher", zatytułowany był jeszcze inaczej: GegenstandsJose Welt.

Tłumaczenie myśli Malewicza było chyba najtrudniejszym zadaniem, jakie mi w życiu postawiono. Stara-
łam się zawsze być w zgodzie z maksymą Boileau:

Ce qui se conçoit bien, s'énonce clairement
Et les mots pour le dire arrivent aisément

i nie przystępowałam do przekładu, zanim nie zrozumiałam tekstu tak dokładnie, aby wyrażenie go w innym
języku następowało niejako samo przez się. Ale w tym wypadku znalazłam się w sytuacji bez wyjścia: rozumia-
łam wszystkie słowa, nie rozumiałam natomiast sensu wielu myśli, a Malewicz przysłał redakcji „Praesensu"
fotografie swych dzieł oraz ich teoretyczną podbudowę do publikacji iunctim. Nie tylko zespół redakcyjny,
ale cała grupa poczytywała sobie za wielki zaszczyt fakt, że wielki prekursor sztuki abstrakcyjnej daje „Praesen-
sowi" prawo pierwszeństwa ogłoszenia jego prac za granicą. Liczyliśmy na pomoc Władysława Strzemińskiego,
który był w roku 1920 asystentem Malewicza w Szkole Sztuk Pięknych w Witebsku, a od roku 1922 osiadł
w Polsce. Ale Strzemiński odszedł już tak daleko od mistycznego kręgu malewiczowskiego myślenia, że nie
mógł zagłębić się w jego interpretację bez uszczerbku dla tego, co w roku 1926 uważał za sprawę najważniejszą.
Tą sprawą było formułowanie własnej teorii: unizmu i potwierdzenie jej słuszności w cyklu obrazów. Pragnę
tu przytoczyć niezmiernie trafną charakterystykę Strzemińskiego, jaką dał Przyboś: „Stawiał swej twórczości
wymagania najwyższe, nieosiągalne dla przeciętnego talentu. Domagał się, żeby każdy obraz był wynalazkiem,

ЫшЫт prof, walter gropius
beriin w 35
3ct»d»mer str. 12*a
t«t. b 1 kuHSfst 2584

И. SYRKUS
S, 5 У łt К O S

a « с н t r ê »; с i

sïsock nitwmĄ

UL 8y»AX1 rtf. «

KASIMIR MALEWiTSCH

OIE

GEGENSTANDSLOSE
WELT

Bauhausbucher

3. Okładka książki: K. Malewitsch, Die Gegenstandslose Welt