DOI Artikel:
Kalinowski, Lech: Jan Białostocki 1921-1988
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13597#0010
6
szwedzkim i węgierskim. Ukazywały się zaś w wydawnictwach wielu krajów europejskich i pozaeuropej-
skich w postaci osobnych książek, w czasopismach naukowych i naukowo-artystycznych, wielkich ency-
klopediach specjalistycznych i różnych dziełach zbiorowych. Są wśród nich prace pionierskie i odkrywcze,
wzbogacające naukę i posuwające naprzód wiedzę o sztuce. Jest to dorobek bardzo poważny, jakim mało
który badacz na polu nauk społecznych może się poszczycić.
Bogactwo i wielorakość twórczości pisarskiej Jana Białostockiego sprawia, że nie tylko nie sposób, ale
i nie ma potrzeby zatrzymywać się przy kolejnych pozycjach bibliograficznych, tym bardziej, że nie
wszystkie są równej wagi, a część z nich stanowi powtórzenie w języku polskim lub w językach obcych
własnych prac oryginalnych uprzednio już drukowanych w kraju albo za granicą. Dlatego też przychodzi
się ograniczyć do charakterystyki głównych dziedzin Jego zainteresowań i osiągnięć naukowych, którymi
były: sztuka nowożytna od w. XV do XVIII (renesans, manieryzm, barok), teoria sztuki i dzieje doktryn
artystycznych, ikonografia i ikonologia oraz wiążące się z tym zagadnienia metodologiczne.
W zakresie sztuki nowożytnej głównym przedmiotem badań Białostockiego było od początku malars-
two północne: niderlandzkie, flamandzkie i holenderskie, a w osobie Albrechta Durera także niemieckie.
Pozostawało to w ścisłym związku z pełnionymi przez Niego obowiązkami w Dziale Malarstwa Europej-
skiego, a tym samym z urządzaniem stałych ekspozycji i organizowaniem zmiennych wystaw naukowych
(Rembrandt i jego krąg, 1956; Malarstwo włoskie w zbiorach polskich, 1956; Malarstwo niderlandzkie
1450—1550 w zbiorach polskich, 1960; Sztuka czasów Michała Anioła, 1963; Malarstwo weneckie
w zbiorach polskich, czeskich, węgierskich i drezdeńskich, 1968), opracowywaniem rozumowanych
katalogów zbiorów muzealnych, jak również z udziałem eksponatów z Polski w wystawach instytucji
zagranicznych. Dla całości malarstwa europejskiego końca średniowiecza i początku czasów nowożyt-
nych w Polsce podstawowe do dziś znaczenie ma napisana wspólnie z Michałem Walickim książka
Malarstwo europejskie w zbiorach polskich 1300 — 1600 (1955, 19582).
Rozpoczęte jeszcze przed doktoratem studia stylistyczno-atrybucyjne nad malarstwem niderlandz-
kim, kontynuowane w latach następnych w artykułach Gdańskie dzieło Joosa van Cleve. Z dziejów
artystycznych stosunków Gdańska z Niderlandami (1957) i Poznańskie Leonardianą. Uwagi o Madonnie
Quentina Messy sa w Muzeum Narodowym w Poznaniu (1957) oraz katalog Malarstwo niderlandzkie
w zbiorach polskich (1960) stały się podstawą polskiego tomu korpusu malarstwa prymitywów niderlan-
dzkich: Les primitifs flamands IX: Les musées de Pologne (Gdańsk, Kraków, Warszawa, 1966)3. Tom ten
jest trwałym wkładem nauki polskiej — w ramach międzynarodowej współpracy — do poznania ma-
larstwa niderlandzkiego XV wieku.
Z kolei badania nad sztuką Rembrandta, zainicjowane wystawą i katalogiem Rembrandt i jego krąg
(1956), pogłębione w rozprawach: Rembrandt et ses élèves: trois problèmes (1956), Badania ikonograficzne
nad Rembrandtem (1957), Rembrandt's Terminus (1966) i Rembrandt's Equus Polonus (1969) wysunęły
Białostockiego na czoło znawców malarstwa artysty. Jeszcze przed osiągnięciem 50 roku życia zyskał
Białostocki w świecie sławę wybitnego europejskiego historyka sztuki. W r. 1969 Wolfgang Stechow
przedstawiając polskiego uczonego jako głównego referenta na temat ikonografii Rembrandta podczas
sympozjum „Rembrandt and His Followers", zorganizowanego w The Art Institute w Chicago, mógł
powiedzieć: „He is preceded by an enviable réputation as one of Europe's most manysided and productive
art historians"4.
Trzecim zakresem studiów Białostockiego nad malarstwem północnym była twórczość Albrechta
Durera, co łączyło się z zagadnieniami teorii sztuki i doktryn artystycznych. Oprócz książki Durer jako
pisarz i teoretyk sztuki (1956), której popularnonaukowym dopowiedzeniem była monografia Durer
(1956), ogłosił Białostocki rozprawę „Opus Quinque Dierum"Durer's lChrist among the Doctors' and Its
Sources (1959), napisaną w kontekście nawiązującego do dzieła Durera wczesnorenesansowego obrazu
włoskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie. Białostockiemu też przypadło w udziale opracowanie
hasła „Durer" w Enciclopedia Universale dell'Arte (1958, mutacja w języku angielskim 1961).
Obok malarstwa północnego niejednokrotnie tematów dostarczało Białostockiemu malarstwo włos-
kie, jak świadczą artykuły Leonardo i jego krąg. Warszawskie Leonardianą (1952) i Guercino i jego św. Fran-
ciszek z aniołem grającym (1957) oraz monografia Caravaggio (1955), żeby wymienić pozycje ważniejsze.
Na polu teorii sztuki był Jan Białostocki wybitnym znawcą pojęć stylowych. Jego badania w tym
zakresie zapoczątkował artykuł Pojęcie manieryzmu i problem odrębności sztuki polskiej w końcu XVI
i w początku XVII wieku (1953). Postać skrystalizowaną sposobowi ujęcia tego zagadnienia nadał artykuł
Barok: styl, epoka, postawa (1958), a konsekwentne poszerzenie zakresu przyniosły artykuły: „Późny
3 Rec: J. Bruyn, „Oud Holland", LXXXV: 1970, s. 56-59.
4 Rembrandt After Three Hundred Years: A Symposium, October 22 — 23 1969, Chicago 1973, s. 67.
szwedzkim i węgierskim. Ukazywały się zaś w wydawnictwach wielu krajów europejskich i pozaeuropej-
skich w postaci osobnych książek, w czasopismach naukowych i naukowo-artystycznych, wielkich ency-
klopediach specjalistycznych i różnych dziełach zbiorowych. Są wśród nich prace pionierskie i odkrywcze,
wzbogacające naukę i posuwające naprzód wiedzę o sztuce. Jest to dorobek bardzo poważny, jakim mało
który badacz na polu nauk społecznych może się poszczycić.
Bogactwo i wielorakość twórczości pisarskiej Jana Białostockiego sprawia, że nie tylko nie sposób, ale
i nie ma potrzeby zatrzymywać się przy kolejnych pozycjach bibliograficznych, tym bardziej, że nie
wszystkie są równej wagi, a część z nich stanowi powtórzenie w języku polskim lub w językach obcych
własnych prac oryginalnych uprzednio już drukowanych w kraju albo za granicą. Dlatego też przychodzi
się ograniczyć do charakterystyki głównych dziedzin Jego zainteresowań i osiągnięć naukowych, którymi
były: sztuka nowożytna od w. XV do XVIII (renesans, manieryzm, barok), teoria sztuki i dzieje doktryn
artystycznych, ikonografia i ikonologia oraz wiążące się z tym zagadnienia metodologiczne.
W zakresie sztuki nowożytnej głównym przedmiotem badań Białostockiego było od początku malars-
two północne: niderlandzkie, flamandzkie i holenderskie, a w osobie Albrechta Durera także niemieckie.
Pozostawało to w ścisłym związku z pełnionymi przez Niego obowiązkami w Dziale Malarstwa Europej-
skiego, a tym samym z urządzaniem stałych ekspozycji i organizowaniem zmiennych wystaw naukowych
(Rembrandt i jego krąg, 1956; Malarstwo włoskie w zbiorach polskich, 1956; Malarstwo niderlandzkie
1450—1550 w zbiorach polskich, 1960; Sztuka czasów Michała Anioła, 1963; Malarstwo weneckie
w zbiorach polskich, czeskich, węgierskich i drezdeńskich, 1968), opracowywaniem rozumowanych
katalogów zbiorów muzealnych, jak również z udziałem eksponatów z Polski w wystawach instytucji
zagranicznych. Dla całości malarstwa europejskiego końca średniowiecza i początku czasów nowożyt-
nych w Polsce podstawowe do dziś znaczenie ma napisana wspólnie z Michałem Walickim książka
Malarstwo europejskie w zbiorach polskich 1300 — 1600 (1955, 19582).
Rozpoczęte jeszcze przed doktoratem studia stylistyczno-atrybucyjne nad malarstwem niderlandz-
kim, kontynuowane w latach następnych w artykułach Gdańskie dzieło Joosa van Cleve. Z dziejów
artystycznych stosunków Gdańska z Niderlandami (1957) i Poznańskie Leonardianą. Uwagi o Madonnie
Quentina Messy sa w Muzeum Narodowym w Poznaniu (1957) oraz katalog Malarstwo niderlandzkie
w zbiorach polskich (1960) stały się podstawą polskiego tomu korpusu malarstwa prymitywów niderlan-
dzkich: Les primitifs flamands IX: Les musées de Pologne (Gdańsk, Kraków, Warszawa, 1966)3. Tom ten
jest trwałym wkładem nauki polskiej — w ramach międzynarodowej współpracy — do poznania ma-
larstwa niderlandzkiego XV wieku.
Z kolei badania nad sztuką Rembrandta, zainicjowane wystawą i katalogiem Rembrandt i jego krąg
(1956), pogłębione w rozprawach: Rembrandt et ses élèves: trois problèmes (1956), Badania ikonograficzne
nad Rembrandtem (1957), Rembrandt's Terminus (1966) i Rembrandt's Equus Polonus (1969) wysunęły
Białostockiego na czoło znawców malarstwa artysty. Jeszcze przed osiągnięciem 50 roku życia zyskał
Białostocki w świecie sławę wybitnego europejskiego historyka sztuki. W r. 1969 Wolfgang Stechow
przedstawiając polskiego uczonego jako głównego referenta na temat ikonografii Rembrandta podczas
sympozjum „Rembrandt and His Followers", zorganizowanego w The Art Institute w Chicago, mógł
powiedzieć: „He is preceded by an enviable réputation as one of Europe's most manysided and productive
art historians"4.
Trzecim zakresem studiów Białostockiego nad malarstwem północnym była twórczość Albrechta
Durera, co łączyło się z zagadnieniami teorii sztuki i doktryn artystycznych. Oprócz książki Durer jako
pisarz i teoretyk sztuki (1956), której popularnonaukowym dopowiedzeniem była monografia Durer
(1956), ogłosił Białostocki rozprawę „Opus Quinque Dierum"Durer's lChrist among the Doctors' and Its
Sources (1959), napisaną w kontekście nawiązującego do dzieła Durera wczesnorenesansowego obrazu
włoskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie. Białostockiemu też przypadło w udziale opracowanie
hasła „Durer" w Enciclopedia Universale dell'Arte (1958, mutacja w języku angielskim 1961).
Obok malarstwa północnego niejednokrotnie tematów dostarczało Białostockiemu malarstwo włos-
kie, jak świadczą artykuły Leonardo i jego krąg. Warszawskie Leonardianą (1952) i Guercino i jego św. Fran-
ciszek z aniołem grającym (1957) oraz monografia Caravaggio (1955), żeby wymienić pozycje ważniejsze.
Na polu teorii sztuki był Jan Białostocki wybitnym znawcą pojęć stylowych. Jego badania w tym
zakresie zapoczątkował artykuł Pojęcie manieryzmu i problem odrębności sztuki polskiej w końcu XVI
i w początku XVII wieku (1953). Postać skrystalizowaną sposobowi ujęcia tego zagadnienia nadał artykuł
Barok: styl, epoka, postawa (1958), a konsekwentne poszerzenie zakresu przyniosły artykuły: „Późny
3 Rec: J. Bruyn, „Oud Holland", LXXXV: 1970, s. 56-59.
4 Rembrandt After Three Hundred Years: A Symposium, October 22 — 23 1969, Chicago 1973, s. 67.