Rocznik Historii Sztuki (19.1992)

JAN BIAŁOSTOCKI

1921-1988

Strata, jaką pod koniec r. 1988 poniosła historia sztuki w Polsce, jest nad wyraz ciężka i bolesna.
25 grudnia po siedmiomiesięcznej poważnej chorobie zmarł w Warszawie Jan Białostocki, uczony rangi
międzynarodowej, wśród przedstawicieli nauki o sztuce swojego pokolenia nie mający w kraju równego
sobie ani uzdolnieniami, ani pracowitością, ani osiągnięciami. Nie sposób dziś ogarnąć, a tym bardziej
szczegółowo i wyczerpująco przedstawić Jego bogatej twórczości oraz wszechstronnej działalności nauko-
wej i społecznej. Zanim to w przyszłości nastąpi, już teraz, bezpośrednio po Jego śmierci, należy złożyć
hołd Jemu i Jego dziełu.

Jan Białostocki, syn Jana i Walentyny Wereninow, urodził się 14 sierpnia 1921 r. w Saratowie nad
prawym brzegiem Wołgi, ale od dzieciństwa związany był stale z Warszawą, gdzie w r. 1939 ukończył IV
gimnazjum i liceum państwowe im. Adama Mickiewicza. W czasie wojny studiował na tajnym Uniwer-
sytecie Warszawskim filozofię u Władysława Tatarkiewicza i Tadeusza Kotarbińskiego. Po powstaniu
warszawskim od września 1944 r. do maja 1945 przetrzymywany był w obozach koncentracyjnych
Grossrosen, Mauthausen i Linz III. W r. 1945 został asystentem Michała Walickiego w Zakładzie Historii
Sztuki Średniowiecznej w UW, zanim jeszcze uzyskał magisterium z estetyki u Tatarkiewicza (1946),
a równocześnie pracownikiem Muzeum Narodowego w Warszawie. Obie instytucje stały się miejscem
Jego etatowej pracy do końca życia, tyle że Uniwersytet Warszawski z narzuconą przez władze przerwą
od r. 1950 do 1959, po aresztowaniu w r. 1950 Walickiego. W obu przechodził kolejne szczeble kariery:
naukowej i muzealnej. W r. 1950 otrzymał stopień doktora nauk filozoficznych w zakresie historii sztuki
na podstawie rozprawy na temat niderlandzkiego krajobrazu okresu manieryzmu, wykonanej pod kie-
runkiem Stanisława Lorentza: Pejzaż niderlandzki 1520 — 1620. W r. 1955 Główna Komisja Kwalifikacyj-
na nadała Mu tytuł docenta historii sztuki. W r. 1959 podjął ponownie pracę w Uniwersytecie Warszaw-
skim przy Katedrze Historii Sztuki Nowoczesnej i Krytyki Artystycznej; w r. 1962 został mianowany
profesorem nadzwyczajnym, w r. 1972 zwyczajnym. Jednocześnie w Muzeum objął w r. 1955 stanowisko
kustosza Działu Malarstwa Europejskiego, a od 1956 kuratora Galerii Sztuki Obcej1.

Studia doktorskie w kraju uzupełnił w latach 1947/1948 pobytem we Francji, natomiast później,
w r. 1958, jako stypendysta Fundacji Forda przebywał w Princeton University w Stanach Zjednoczonych,
gdzie zetknął się między innymi z Kurtem Weitzmannem, biorąc udział w prowadzonych przez niego
seminariach, i z Erwinem Panofskym z The Institute for Advanced Study, którego osobowość naukowa
w szczególny sposób Białostockiego zafascynowała, czemu po jego śmierci w r. 1968 dał wyraz na piśmie.

W czasie 42 lat od zrobienia magisterium — jeśli nie liczyć pierwszych prób pióra z r. 1939 — stał się
Jan Białostocki autorem ponad 500 publikacji: wielu książek, rozpraw i artykułów z zakresu sztuki
dawnej i z dziedziny krytyki artystycznej, recenzji, pozycji publicystycznych i popularyzujących wiedzę
o sztuce, wstępów do publikacji naukowych i popularnych, wstępów do katalogów wystaw oraz ar-
tykułów okolicznościowych2.

Wyjątkowa ruchliwość pisarska wysunęła Białostockiego na czoło w dziedzinie szeroko pojętej nauki

0 sztuce w Polsce i poza krajem, tym bardziej, że publikacje Jego ogłaszane były zarówno po polsku, jak
też w głównych językach europejskich: angielskim, francuskim, hiszpańskim, niemieckim, rosyjskim

1 włoskim, a także mających węższy zasięg odbiorców: bułgarskim, czeskim, duńskim, holenderskim,

1 Nazwa „Galeria Sztuki Obcej" jest wyrazem przesadnego poczucia narodowej odrębności. Sztuka europejska nigdy Janowi
Białostockiemu nie była obca!

2 Bibliografię prac Jana Białostockiego do r. 1981 zebrała Wanda Wyganowska w księdze Ars auro prior. Studia Joanni
Białostocki sexagenario dicata, Warszawa 1981, s. 757 — 768. Wymaga ona uzupełnienia przez wprowadzenie odnośników do prac
drukowanych kilkakrotnie (po polsku lub w różnych językach).