Rocznik Historii Sztuki (19.1992)

Rocznik Historii Sztuki, t. XIX
Ossolineum 1992
PL ISSN 0080-3472

WŁADYSŁAWA JAWORSKA

„KOBIETA Z RUDYMI WŁOSAMI"*

Pozorowany tytuł obrazu — Kompleks Ofelii — Piękne rudowłose — Nirwana — Co się odbija w zwierciadle? — Kryptonim

Lilith — Tryptyk figuracji portretowej

Wśród figuralnych kompozycji Władysława Ślewiriskiego jedną z bardziej znanych, bo dla swej urody
często reprodukowaną, jest Czesząca się kobieta z 1897 г., zwana również Kobietą z rudymi włosami1. Na
tle twórczości artysty o tak zwartym antyakademickim „programie prostoty" obraz ten zajmuje miejsce
dość szczególne, jest bowiem od tego programu odstępstwem. Odstępstwo to polega na prowadzeniu
subtelnej gry formuł stylistycznych oscylujących między naturalistycznym „przedstawieniem" a roz-
chwianym, dwu- lub wielowarstwowym „znaczeniem" kompozycji.

Na czym polega i w czym się to przejawia?

Prawidłowy opis katalogowy obrazu, prócz wymienienia tytułu, sygnatury, daty, techniki i wymiarów
(64x91 cm), brzmiałby następująco: we wnętrzu (domyślnego) buduaru lub sypialni siedzi prawym
bokiem do widza na (domyślnym) łóżku na pół ubrana w (domyślnym) peniuarze młoda kobieta
7. długimi, rudymi włosami, które sczesała od karku ku przodowi odsłaniając szyję, plecy i ramiona.
Głowa pochylona, twarz przysłonięta włosami, profil twarzy ledwie widoczny. O krawędź łóżka oparte
owalne, nieduże lustro z rączką. Prócz ciepłej tonacji rudych włosów — gama obrazu chłodna, zielonawa.
Tyle pobieżna katalogowa identyfikacja, uzupełniona informacją, że obraz znalazł się w Muzeum Naro-
dowym w Krakowie z zapisu Teodora i Zineidy Duninów i że po raz pierwszy wystawiony był w Salonie
Krywulta w Warszawie w 1897 r.

A wartości plastyczne? Obraz, aczkolwiek od razu przez krytykę „zauważony", a uważany aż po dziś
dzień za „piękny" — kwitowany był dotychczas w lakonicznych wzmiankach w polskiej literaturze

0 sztuce jako wybitna „kompozycja dekoracyjna", przy czym przez jednych autorów wiązany był z grupą
Nabis, przez innych porównywany do obrazów Degasa. Ostatnio doczekał się porównań ze sztuką
japońską2. Obserwacje te, choć może powierzchowne, nie są pozbawione pewnej słuszności. Istotnie
obrazowi nie zbywa na elementach dekoracyjnych, choćby pod postacią wijącej się, płynnej, „secesyjnej"
linii, tak charakterystycznej dla niektórych „proroków", żeby wymienić Ransona Czeszące się kobiety,
Maurice'a Denis Portret pani Ranson z kotem, czy wreszcie Lacomba Dziewczyna z kwiatami. Prawdą jest
również, że w wielu pastelach Degasa kobiety myją się, kąpią, czeszą. Z tymi ostatnimi — czeszącymi
się — można więc snuć analogie. Ale czy sama, dość zresztą wątpliwa, bo ogólnikowo-formalna bliskość

1 treściowa zbieżność „funkcji" — w tym wypadku czesania się — wystarcza jako jedyne odniesienie do
prądów epoki dla dzieła tak wybitnego?

Pozorowany tytuł obrazu. Przechodząc do analizy innego rzędu zacznę od zakwestionowania
obu tych odniesień, aż po sam mylący, pozorowany tytuł płótna. Magia tytułu nadanego przez artystę
przetrwała dziesiątki lat — uwierzono mu i nie sądzę, ażeby zaistniała konieczność zmieniania go i teraz.

Ażeby nie uzurpować sobie pierwszeństwa i wyłączności zobaczenia w obrazie „czegoś więcej"
i „czegoś innego" niż sceny rodzajowej, w której widać kobietę czeszącą swe włosy — zacytuję kilka

* Tekst ten został wygłoszony jako referat na posiedzeniu plenarnym Komitetu Nauk o Sztuce, 15 marca 1985.
Muzeum Narodowe, Kraków.

Wpływy japońskie w sztuce polskiego modernizmu, Katalog wystawy, Muzeum Narodowe, Kielce 1981.

- Rocznik Historii Sztuki, t. XIX