DOI Artikel:
Miziołek, Jerzy: Ascensio, Apotheosis czy Resurrectio?: Rozważania o Currus Solis w mauzoleum Juliuszy pod bazyliką watykańską
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13597#0030
26
JERZY MIZIOŁEK
11. Metopa ze świątyni Ateny w Ilionie, Staatliche Museen, Berlin
skiego62, słynne tondo na wschodniej ścianie łuku Konstantyna (il. 14)63, statua, być może Konstantyna
(pierwotnie woźnicy pojazdu solarnego, zapewne z globem w lewym ręku i podniesioną prawicą o otwar-
tej dłoni), z Muzeum Narodowego w Kopenhadze (il. 15)64. Należy tu jeszcze zwrócić uwagę na miniatury
w dwóch średniowiecznych kodeksach obrazujące, jak na łuku Konstantyna, wschód Słońca niezwyciężo-
nego, wzorowane (co sugerował już Thiele) na przedstawieniach z lat około r. 300 lub początku IV w.
Pierwsza z nich ozdabia jedną z kart Tablic astronomicznych Ptolemeusza (wykonana około 800 r.
w Konstantynopolu, obecnie w Bibliotece Watykańskiej Cod. gr. 1291, Fol. 2 v; il. 16)65, druga zaś — Feno-
mena Aratosa z około 1000 r. (Boulogne-sur-Mer, Biblioteka Miejska, nr 188, Fol. 32 v; il. 17)66. Sol
62 G. Koch, H. Sichtermann, Rbmische Sarkophage, Handbuch der Archàologie, Munchen 1982, il. 215 do tekstu na
s. 183, 184. W tym przypadku Słońce jest bez globu. O jedynej w swoim rodzaju kwadrydze Słońca informuje Trebel i u sz Po li on
{Historia Augusta, Galien, 18, 2 — 3): „Kazał wykonać [Galien] większy od Kolosa [Nerona] posąg przedstawiający go jako boga
Słońca; posąg ten zaginął, zanim go wykończono. Zaczęty — był tak wielki, że zdawał się dwukrotnie przewyższać Kolosa. Galienus
chciał go umieścić na szczycie Wzgórza Eskwilińskiego; miał trzymać włócznię, po której rękojeści dziecko mogłoby wejść na
wierzchołek [...]. Kazał również zrobić konie i rydwan odpowiednie do wielkości posągu i umieścić je na bardzo wysokiej bazie"
— tłumaczenie H. Szelest {Historycy Cesarstwa Rzymskiego. Żywoty cesarzy od Hadriana do Numariana, Warszawa 1966, s. 326).
Scriptores Historiae Augustae, t. II (ed. E. Hohl, Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana), Lipsiae 1965 s. 96.
63 H. P. L'Orange, A. von Gerkan, Der spatantike Bildschmuck des Konstantinsbogens, Studien zur spatantiken Kunst, 10,
Berlin 1939, tabl. 38 a do tekstu na s. 162 — 164 i 174 п.; Strong, op.cit., il. 208 do tekstu na s. 277. Pierwotnie głowę Solis otaczały
promienie.
64 L'Orange, Kleine Beitrage zur Ikonographie Konstantins, [w:] Likeness andIcon..., il. 10 do tekstu na s. 27 —31. Badacz ten
przekonywająco dowodzi, że statuetka przedstawia Konstantyna oraz że pierwotnie wznosił on prawicę o otwartej dłoni i w lewym
ręku dzierżył glob, na co wskazuje ustawienie do nadgarstka tylko zachowanych rąk. Zob. też: R. Noll, Der Reiter von Altinum,
„Jahreshefte des Ôsterreichischen Archàologischen Institut in Wien", XLII: 1956/1958, il. 46 do tekstu na s. 118; Spatantike und
fruhes Christentum, nr 114 — tu podano w wątpliwość identyfikację z Konstantynem Wielkim.
65 G. Thiele, Antike Himmelsbilder. Mit Forschungen zu Hipparchos, Aratos und seinen Fortsetzerrn und Beitràgen zur
Kunstgeschichte des Sternhimmels, Berlin 1898, s. 135— 137; S. J. Gąsiorowski, Malarstwo miniaturowe grecko-rzymskie i jego
tradycje w średniowieczu, Kraków 1928, il. 75 do tekstu na s. 159, 160. Na temat przedstawień rydwanu Słońca w sztuce
średniowiecznej: P. de Pa loi, Une broderie catalane d'époque romane. La Genèse de Gerone, „Cahiers Archéologiques", IX: 1957,
s. 222 — 227 i przede wszystkim G. Kerscher, Quadriga temporum, Zur Sol Ikonographie in mittelalterlichen Handschriften und in
der Architekturdekoration, „Mitteilungen des Kunsthistorischen Institutes in Florenz", XXXII, 1988 s. 1-76.
66 Thiele, op.cit., il. 58 do tekstu na s. 135 п.; Schiller, op.cit., il. 665. O wielkiej popularności przedstawień Solis Invicti jako
Oriens daje pojęcie zestawienie napisów na monetach wybijanych około 300 г., zob. H. Usener, Sol Invictus, „Rheinisches
Muséum", LX: 1905, s. 467-478, por. też Kerscher, op. cit., il. 24.
JERZY MIZIOŁEK
11. Metopa ze świątyni Ateny w Ilionie, Staatliche Museen, Berlin
skiego62, słynne tondo na wschodniej ścianie łuku Konstantyna (il. 14)63, statua, być może Konstantyna
(pierwotnie woźnicy pojazdu solarnego, zapewne z globem w lewym ręku i podniesioną prawicą o otwar-
tej dłoni), z Muzeum Narodowego w Kopenhadze (il. 15)64. Należy tu jeszcze zwrócić uwagę na miniatury
w dwóch średniowiecznych kodeksach obrazujące, jak na łuku Konstantyna, wschód Słońca niezwyciężo-
nego, wzorowane (co sugerował już Thiele) na przedstawieniach z lat około r. 300 lub początku IV w.
Pierwsza z nich ozdabia jedną z kart Tablic astronomicznych Ptolemeusza (wykonana około 800 r.
w Konstantynopolu, obecnie w Bibliotece Watykańskiej Cod. gr. 1291, Fol. 2 v; il. 16)65, druga zaś — Feno-
mena Aratosa z około 1000 r. (Boulogne-sur-Mer, Biblioteka Miejska, nr 188, Fol. 32 v; il. 17)66. Sol
62 G. Koch, H. Sichtermann, Rbmische Sarkophage, Handbuch der Archàologie, Munchen 1982, il. 215 do tekstu na
s. 183, 184. W tym przypadku Słońce jest bez globu. O jedynej w swoim rodzaju kwadrydze Słońca informuje Trebel i u sz Po li on
{Historia Augusta, Galien, 18, 2 — 3): „Kazał wykonać [Galien] większy od Kolosa [Nerona] posąg przedstawiający go jako boga
Słońca; posąg ten zaginął, zanim go wykończono. Zaczęty — był tak wielki, że zdawał się dwukrotnie przewyższać Kolosa. Galienus
chciał go umieścić na szczycie Wzgórza Eskwilińskiego; miał trzymać włócznię, po której rękojeści dziecko mogłoby wejść na
wierzchołek [...]. Kazał również zrobić konie i rydwan odpowiednie do wielkości posągu i umieścić je na bardzo wysokiej bazie"
— tłumaczenie H. Szelest {Historycy Cesarstwa Rzymskiego. Żywoty cesarzy od Hadriana do Numariana, Warszawa 1966, s. 326).
Scriptores Historiae Augustae, t. II (ed. E. Hohl, Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana), Lipsiae 1965 s. 96.
63 H. P. L'Orange, A. von Gerkan, Der spatantike Bildschmuck des Konstantinsbogens, Studien zur spatantiken Kunst, 10,
Berlin 1939, tabl. 38 a do tekstu na s. 162 — 164 i 174 п.; Strong, op.cit., il. 208 do tekstu na s. 277. Pierwotnie głowę Solis otaczały
promienie.
64 L'Orange, Kleine Beitrage zur Ikonographie Konstantins, [w:] Likeness andIcon..., il. 10 do tekstu na s. 27 —31. Badacz ten
przekonywająco dowodzi, że statuetka przedstawia Konstantyna oraz że pierwotnie wznosił on prawicę o otwartej dłoni i w lewym
ręku dzierżył glob, na co wskazuje ustawienie do nadgarstka tylko zachowanych rąk. Zob. też: R. Noll, Der Reiter von Altinum,
„Jahreshefte des Ôsterreichischen Archàologischen Institut in Wien", XLII: 1956/1958, il. 46 do tekstu na s. 118; Spatantike und
fruhes Christentum, nr 114 — tu podano w wątpliwość identyfikację z Konstantynem Wielkim.
65 G. Thiele, Antike Himmelsbilder. Mit Forschungen zu Hipparchos, Aratos und seinen Fortsetzerrn und Beitràgen zur
Kunstgeschichte des Sternhimmels, Berlin 1898, s. 135— 137; S. J. Gąsiorowski, Malarstwo miniaturowe grecko-rzymskie i jego
tradycje w średniowieczu, Kraków 1928, il. 75 do tekstu na s. 159, 160. Na temat przedstawień rydwanu Słońca w sztuce
średniowiecznej: P. de Pa loi, Une broderie catalane d'époque romane. La Genèse de Gerone, „Cahiers Archéologiques", IX: 1957,
s. 222 — 227 i przede wszystkim G. Kerscher, Quadriga temporum, Zur Sol Ikonographie in mittelalterlichen Handschriften und in
der Architekturdekoration, „Mitteilungen des Kunsthistorischen Institutes in Florenz", XXXII, 1988 s. 1-76.
66 Thiele, op.cit., il. 58 do tekstu na s. 135 п.; Schiller, op.cit., il. 665. O wielkiej popularności przedstawień Solis Invicti jako
Oriens daje pojęcie zestawienie napisów na monetach wybijanych około 300 г., zob. H. Usener, Sol Invictus, „Rheinisches
Muséum", LX: 1905, s. 467-478, por. też Kerscher, op. cit., il. 24.