DOI article:
Szafrańska, Małgorzata: Kuszenie starożytności (Antyk w ogrodach renesansu)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13597#0113
KUSZENIE STAROŻYTNOŚCI
109
4. Osiemnastowieczna rycina wykonana na podstawie opisowej rekonstrukcji
ogrodu willi Marka Terencjusza Varrona pióra Pirro Ligoria
budowle, fontanny, mosty i rzeźby, bądź w doskonałym stanie sugerującym, że czas się cofnął, bądź jako
ruiny i rozsypujące się szczątki pochłaniane przez bujnie krzewiące się rośliny (il. 6, 7). Przez taki kraj
wędruje Polifilo, takie „parki architektoniczne" maluje w następnym stuleciu np. F. Zuccaro37,
a zakładają Vignola, Tribolo, Ammannati, Buontalenti i Ligorio. W ogrodach, które rozprzestrzeniają się
swobodnie poza granicami ortodoksyjnego parteru, wznoszone są świątynie (Bomarzo, Pratolino) i hip-
podromy (Boboli), budowane nymphéa (Bagnaia, Bomarzo, Caprarola), zakładane hippokrene (Bag-
naia), ustawiane sarkofagi i „rzymskie" stoły (Bomarzo, Bagnaia), a wszędzie — pawilony grot, fontanny
0 tematach z Owidiusza, olśniewające kaskady szeroko wykorzystujące motywy architektury antycznej
1 źródła strzeżone przez mitologiczne zwierzęta. W tych naukowo nieścisłych, lecz wyrazowo doskonałych
„starożytnych" krajobrazach można więc było umieścić makietę całego miasta — ową kamienno-stiuko-
wą Romettę Ligoria zatapianą wodą przez wymyślny mechanizm fontannowy skonstruowany przez
Curzia Maccarone (od 1567). Ta miniatura Rzymu była, według wiedzy Ligoria i jemu współczesnych,
wierna pierwowzorowi i widziana z dolnych tarasów ogrodu mogła spacerującym gościom kardynała
służyć jako iluzja dalekiego, lecz prawdziwego widoku tego centralnego miasta humanistycznego świata.
Rekonstruktorom starożytnego krajobrazu nie chodziło o zbudowanie go na nowo, lecz o mnożenie
makiet bogatych w zabytki XV — XVI-wiecznych pejzaży Lacjum. Ruiny, rozkład antycznej architektury,
eksponowały jej cechę dawności — cechę, jak wspomniano wyżej, automatycznie wartościującą dodatnio
(il. 8). Świątynia w stanie integralnym nie musi być starożytna — rozbity na kawałki ołtarz jest starożytny
na pewno38. Stylizowano więc niekiedy na „zabytki" architektoniczno-rzeźbiarskie wyposażenie ogro-
dów, a kommemoratywny ogród w Bomarzo, poświęcony pamięci Giulii Farnese, skojarzono z sepulkral-
nym charakterem znanej wówczas szczątkowo sztuki etruskiej, tworząc sugestię swego rodzaju nekropolii
37 Fresk F. Zuccariego w Villa Giulia, będący „rekonstrukcją" wyglądu Kapitolu w czasach rzymskich, przedstawiał nieregu-
larny teren parkowy z umieszczonymi wśród roślin budynkami, fragmentami schodów i wielką głową jakiejś bogini.
38 C. Mitchell, Archaeology and Romance in Renaissance Italy, [w:] Italian Renaissance Studies, London 1960, s. 465—482.
109
4. Osiemnastowieczna rycina wykonana na podstawie opisowej rekonstrukcji
ogrodu willi Marka Terencjusza Varrona pióra Pirro Ligoria
budowle, fontanny, mosty i rzeźby, bądź w doskonałym stanie sugerującym, że czas się cofnął, bądź jako
ruiny i rozsypujące się szczątki pochłaniane przez bujnie krzewiące się rośliny (il. 6, 7). Przez taki kraj
wędruje Polifilo, takie „parki architektoniczne" maluje w następnym stuleciu np. F. Zuccaro37,
a zakładają Vignola, Tribolo, Ammannati, Buontalenti i Ligorio. W ogrodach, które rozprzestrzeniają się
swobodnie poza granicami ortodoksyjnego parteru, wznoszone są świątynie (Bomarzo, Pratolino) i hip-
podromy (Boboli), budowane nymphéa (Bagnaia, Bomarzo, Caprarola), zakładane hippokrene (Bag-
naia), ustawiane sarkofagi i „rzymskie" stoły (Bomarzo, Bagnaia), a wszędzie — pawilony grot, fontanny
0 tematach z Owidiusza, olśniewające kaskady szeroko wykorzystujące motywy architektury antycznej
1 źródła strzeżone przez mitologiczne zwierzęta. W tych naukowo nieścisłych, lecz wyrazowo doskonałych
„starożytnych" krajobrazach można więc było umieścić makietę całego miasta — ową kamienno-stiuko-
wą Romettę Ligoria zatapianą wodą przez wymyślny mechanizm fontannowy skonstruowany przez
Curzia Maccarone (od 1567). Ta miniatura Rzymu była, według wiedzy Ligoria i jemu współczesnych,
wierna pierwowzorowi i widziana z dolnych tarasów ogrodu mogła spacerującym gościom kardynała
służyć jako iluzja dalekiego, lecz prawdziwego widoku tego centralnego miasta humanistycznego świata.
Rekonstruktorom starożytnego krajobrazu nie chodziło o zbudowanie go na nowo, lecz o mnożenie
makiet bogatych w zabytki XV — XVI-wiecznych pejzaży Lacjum. Ruiny, rozkład antycznej architektury,
eksponowały jej cechę dawności — cechę, jak wspomniano wyżej, automatycznie wartościującą dodatnio
(il. 8). Świątynia w stanie integralnym nie musi być starożytna — rozbity na kawałki ołtarz jest starożytny
na pewno38. Stylizowano więc niekiedy na „zabytki" architektoniczno-rzeźbiarskie wyposażenie ogro-
dów, a kommemoratywny ogród w Bomarzo, poświęcony pamięci Giulii Farnese, skojarzono z sepulkral-
nym charakterem znanej wówczas szczątkowo sztuki etruskiej, tworząc sugestię swego rodzaju nekropolii
37 Fresk F. Zuccariego w Villa Giulia, będący „rekonstrukcją" wyglądu Kapitolu w czasach rzymskich, przedstawiał nieregu-
larny teren parkowy z umieszczonymi wśród roślin budynkami, fragmentami schodów i wielką głową jakiejś bogini.
38 C. Mitchell, Archaeology and Romance in Renaissance Italy, [w:] Italian Renaissance Studies, London 1960, s. 465—482.