Rocznik Historii Sztuki (19.1992)

KOBIETA Z RUDYMI WŁOSAMI

277

4. Edgar Degas, Fryzura, ok. 1888, pastel, kolekcja prywatna

tajemnicza, „zanurzona" w irracjonalnym kolorze wodnej zieleni, poddana nielogicznemu rytmowi
falowania. Dokonał tu celowej manipulacji postacią wobec jej otoczenia. Nawet wyciągnięte ramię
kobiety jest nie-anatomiczne, bezkostne, bezradnie niepewne, faliste. Te cechy umiejscowiają Czeszącą
się w sferze znaczeniowej takich dzieł jak Nadzieja George'a Frederika Wattsa (1885), Tristan i Izolda
Jeana Delville (1887), Giorgia de Chirico Tryton i Nereida (1909).

W epoce symbolizmu wiązanie kobiecej postaci z wodą, morzem, falami jest szczególnie rozpowszech-
nione. Podejmował takie tematy Bôcklin i Gauguin, Levy Dhurmer, Maillol, młody Frantiśek Kupka -
u nas Stabrowski. Kobiety te mają długie, faliste włosy i szaty podobne morskim falom. Nie kąpią się ani
nie płyną, lecz jak w hipnozie „idą" na zagładę swego ziemskiego bytu, by przenieść się w sferę jakiegoś
bytu wyższego rzędu. Nie walczą z grozą zatonięcia, lecz dobrowolnie poddają się potędze żywiołu, jak
swemu przeznaczeniu, „wołaniu śmierci".

Niewątpliwą rolę odegrał tu radykalny antyracjonalizm epoki, a w naszym konkretnie omawianym
fenomenie akwarycznym - sięgnięcie do mitologii Wschodu i rozszyfrowania zakodowanych w niej
znaczeń. Woda, źródło życia, aąua vitae, jest traktowana w mitologiach jednocześnie jako kosmos
śmierci. Ten ambiwalentny charakter wody jako żywiołu życia, śmierci oraz obu tych fenomenów razem,
tj. odrodzenia przez wodę - jest widoczny w ambiwalentnych malarskich postawach i narracyjnych
ujęciach.