Rocznik Historii Sztuki (19.1992)

„ROK. 1905" WITOLDA WOJTKIEWICZA

331

SI A W Л

28. Witold Wojtkiewicz, S/awa, „Hrabia Wojtek" 1906, nr 3

czykom każemy mówić - bo żywi nic do powiedzenia nie mają, gęsta robimy piękne - na czyny nas nie
stać. [...] upajamy się frazesem, echami Przeszłości, marzenie bierzemy za życie [...]. Na żadnym narodzie
Historyzm tak nie ciąży jak na polskim. [...] W każdym narodzie niehistoryczne klasy wysuwają się coraz
bardziej na czoło spraw publicznych [...] u nas historyzm przeszkadza. [...] Jest to panowanie ducha -
bez duszy, romantyzm fałszywy, piękny może jako złuda artystyczna [...] - ale tern żyć, wzrastać,
rozwijać się nie można"49.

Wymowa rysunku Wojtkiewicza zawiera się w tej sferze ideowej, której jeden biegun wyznacza
społeczny radykalizm Brzozowskiego i Irzykowskiego, rewolucyjne zaangażowanie Żeromskiego, drugi
zaś ekspresjonistyczny mit antycywilizacyjny, apokaliptyczna wizja wielkiego miasta. Przedstawiona
w nim jest szczególnie wyraziście antynomia idei indywidualizmu i kolektywizmu, problem identyfikacji

W. Feldman, O twórczości Stanisława Wyspiańskiego i Stefana Żeromskiego, Kraków 1905, s. 47.