DOI Artikel:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Mistrz Nagrobka Provany - rzeźbiarz krakowski przełomu XVI i XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13596#0010
6 KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA
oba nagrobki Opalińskich11 (też Kębłowski12), a Władysław Tatarkiewicz łączy nawet z nagrobkiem
Leśniowolskiego, jako dzieło tego samego warsztatu, pomnik prymasa Karnkowskiego w Kaliszu
(1611 r.)13. Irena Burnatowa podkreśla wspólne cechy nagrobków Provany, Leśniowolskiego i Waw-
rzyńca Spytka Jordana (1603 г., kościół Św. Katarzyny w Krakowie), nie wysnuwając jednak wniosku
0 ich wspólnym autorstwie14.
W literaturze grupa ta określana jest ogólnie jako „autonomicznie polska, późnorenesansowa rzeź-
ba"15, będąca syntezą wzorów włoskich (zwłaszcza sansovinowskich), motywów niderlandzkich
1 pewnych elementów rodzimych16. Podkreśla się jej związki ze sztuką tworzących w Polsce Włochów —
Berrecciego, Padovana i Canavesiego, z twórczością Jana Michałowicza i dziełami Santi Gucciego17.
Autorstwo całego zespołu lub pojedynczych dzieł przypisywane jest zgodnie nie znanemu bliżej
warsztatowi krakowskiemu18, którego działalność stanowi „przykład promieniowania krakowskiego
centrum sztuki nagrobnej na Wielkopolskę i Pomorze — ślady kontrofensywy skierowanej ku Gdań-
skowi"19. W sprawie atrybucji całej grupy konkretnemu artyście — pomijając przypisywanie pojedyn-
czych dzieł Bartłomiejowi Ridolfiemu20 czy Willemowi van den Blocke21 — wysunął hipotezę Zbigniew
Hornung, wskazując na Ambrożego Meazziego z Mediolanu22. Sprzeciwiła się temu Helena Kozakiewi-
czowa23 uważając, podobnie jak dawniejsi badacze, że autorem zespołu był twórca miejscowy, zżyty
z tradycją warsztatów Padovana, Michałowicza i Gucciego, a odznaczający się jednocześnie samodzielną
koncepcją twórczą.
Nazwisko artysty pozostaje więc nadal nie znane. Wobec niemożności jego ustalenia określamy tu
twórcę omawianej grupy jako „Mistrza Nagrobka Provany" — od dzieła zajmującego w jego znanym
nam dorobku pierwszoplanowe miejsce, tak ze względu na czas powstania i wzorcową rolę w stosunku
do pozostałych, jak i wybitne walory artystyczne, sytuujące go na czołowej pozycji w zespole.
II. DANE HISTORYCZNE
Nagrobek Prospera Provany24, starosty będzińskiego, administratora żup wielickich i bocheńskich,
poczmistrza koronnego, zmarłego w 1584 г., stoi w kaplicy Św. Józefa, zwanej kaplicą Provanôw25,
krakowskiego kościoła Dominikanów, a ufundowany został przez współpracowników zmarłego: Miko-
11 J. Skuratowicz, Renesansowe kaplice grobowe z XVI i I połowy XVII w. w Wielkopolsce, [w:] Studia nad renesansem
w Wielkopolsce, pod. red. T. Rudkowskiego, Poznań 1970, s. 59.
12 J. Kębłowski, Rzeźba (renesansowa w Wielkopolsce), [w:] Dzieje Wielkopolski, t. I: Do roku 1793, pod red. J. Topolskiego,
Poznań 1969, s. 656.
13 W. Tatarkiewicz, Nagrobki z figurami klęczącymi, [w:] tegoż, O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku. Architektura,
rzeźba, Warszawa 1966, s. 417.
14 I. Burnatowa, Ornament renesansowy w Krakowie, [w:] Studia Renesansowe, pod red. M. Walickiego, t. IV, Wrocław
1964, s. 119-124.
15 Chmarzyński, Rzeźba s. 193.
16 S. Dettloff, Rzeźba polska do początku XVIII w., [w:] Wiedza o Polsce, t. II, Warszawa [1932], s. 567; Sinko, Ca-
navesi s. 160; Chmarzyński, Rzeźba s. 193; Z. Kępiński, G. Chmarzyński, Sztuka polskiego odrodzenia jako wyraz
ideologii społecznej, [w:] Materiały dyskusyjne Sesji Naukowej Odrodzenia, Warszawa 1953, s. 51; T. Dobrowolski, Sztuka
Krakowa, Kraków 1959, s. 330.
17 Chmarzyński, Nagrobek s. 109; Kieszkowski, Zachwatowicz, op. cit., s. 16; К. Sinko, Santi Gucci Fiorentino
i jego szkoła, Kraków 1933, s. 55; W. Kieszkowski, Santi Gucci Fiorentino. Uwagi na marginesie pracy dr Sinko, „BHSiK" III:
1934, s. 141 — 143, przyp. 12 s. 151; J. Pagaczewski, Jan Michałowicz z Urzędowa, „Rocznik Krakowski" XXVIII: 1937, s. 53;
Chmarzyński, Rzeźba s. 193; Hornung, Rzeźba s. 130; Lepiarczyk, op. cit., s. 131; Kozakiewiczowa, op. cit.,
s. 30 — 31; A. Bochnak, T. Dobrowolski, T. Mańkowski, Rzeźba renesansowa i manierystyczna, [w:] Historia sztuki polskiej,
pod. red. T. Dobrowolskiego, t. II: Sztuka nowożytna, Kraków 1965, s. 190; Fischinger, op. cit., s. 82 — 83.
18 Eckhardtówna, op. cit., s. 148; Kozakiewiczo wa, op. cit., s. 30, 32; Tatarkiewicz, op. cit., s. 417; L. Krzyżanow-
ski, Rzeźba kamienna na Pomorzu w II połowie XVI i I połowie XVII w., „BHS" XXIX: 1967, nr 4, s. 589; Fischinger, op. cit.,
s. 82; J. Z. Łoziński, Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520 — 1620, Warszawa 1973, s. 258; M. Karpowicz, Rzeźba około
roku 1600 — 1630, [w:] Sztuka około roku 1600, Warszawa 1974, s. 71; Katalog zabytków sztuki w Polsce (cyt. dalej: KZS),
t. XI: Województwo bydgoskie, pod red. T. Chrzanowskiego i M. Korneckiego, z. 16: Powiat toruński, орг. T. Chrzanowski,
M. Kornecki, Warszawa 1972, s. 16.
19 Eckhardtówna, op. cit., s. 148.
20 F. Kopera, Rzeźba u schyłku Odrodzenia i w epoce baroku, [w:] Polska, jej dzieje i kultura od czasów najdawniejszych do
chwili obecnej, t. III: Od roku 1572 do 1795, Warszawa [1928], s. 414 — przypisuje mu nagrobek Leśniowolskiego.
21 R. Hedicke, Cornelis F loris und die Florisdekoration. Studien zur niederlàndischen und deutschen Kunst im 16. Jahrhundert,
Berlin 1913, s. 158 — przypisuje mu nagrobek Kostki.
22 Hornung, Rzeźba s. 130.
23 Kozakiewiczów a, op. cit., s. 32.
24 Prócz prac wymieniających go w składzie grupy por.: M. i S. Cer chowie, F. Kopera, Pomniki Krakowa, t. II, Kraków
1904, s. 231 ; A. Lauterbach, Die Renaissance in Krakau, Miinchen 1911, s. 83 — 84; Zabytki Sztuki w Polsce, t. I: Kraków, kościół
oba nagrobki Opalińskich11 (też Kębłowski12), a Władysław Tatarkiewicz łączy nawet z nagrobkiem
Leśniowolskiego, jako dzieło tego samego warsztatu, pomnik prymasa Karnkowskiego w Kaliszu
(1611 r.)13. Irena Burnatowa podkreśla wspólne cechy nagrobków Provany, Leśniowolskiego i Waw-
rzyńca Spytka Jordana (1603 г., kościół Św. Katarzyny w Krakowie), nie wysnuwając jednak wniosku
0 ich wspólnym autorstwie14.
W literaturze grupa ta określana jest ogólnie jako „autonomicznie polska, późnorenesansowa rzeź-
ba"15, będąca syntezą wzorów włoskich (zwłaszcza sansovinowskich), motywów niderlandzkich
1 pewnych elementów rodzimych16. Podkreśla się jej związki ze sztuką tworzących w Polsce Włochów —
Berrecciego, Padovana i Canavesiego, z twórczością Jana Michałowicza i dziełami Santi Gucciego17.
Autorstwo całego zespołu lub pojedynczych dzieł przypisywane jest zgodnie nie znanemu bliżej
warsztatowi krakowskiemu18, którego działalność stanowi „przykład promieniowania krakowskiego
centrum sztuki nagrobnej na Wielkopolskę i Pomorze — ślady kontrofensywy skierowanej ku Gdań-
skowi"19. W sprawie atrybucji całej grupy konkretnemu artyście — pomijając przypisywanie pojedyn-
czych dzieł Bartłomiejowi Ridolfiemu20 czy Willemowi van den Blocke21 — wysunął hipotezę Zbigniew
Hornung, wskazując na Ambrożego Meazziego z Mediolanu22. Sprzeciwiła się temu Helena Kozakiewi-
czowa23 uważając, podobnie jak dawniejsi badacze, że autorem zespołu był twórca miejscowy, zżyty
z tradycją warsztatów Padovana, Michałowicza i Gucciego, a odznaczający się jednocześnie samodzielną
koncepcją twórczą.
Nazwisko artysty pozostaje więc nadal nie znane. Wobec niemożności jego ustalenia określamy tu
twórcę omawianej grupy jako „Mistrza Nagrobka Provany" — od dzieła zajmującego w jego znanym
nam dorobku pierwszoplanowe miejsce, tak ze względu na czas powstania i wzorcową rolę w stosunku
do pozostałych, jak i wybitne walory artystyczne, sytuujące go na czołowej pozycji w zespole.
II. DANE HISTORYCZNE
Nagrobek Prospera Provany24, starosty będzińskiego, administratora żup wielickich i bocheńskich,
poczmistrza koronnego, zmarłego w 1584 г., stoi w kaplicy Św. Józefa, zwanej kaplicą Provanôw25,
krakowskiego kościoła Dominikanów, a ufundowany został przez współpracowników zmarłego: Miko-
11 J. Skuratowicz, Renesansowe kaplice grobowe z XVI i I połowy XVII w. w Wielkopolsce, [w:] Studia nad renesansem
w Wielkopolsce, pod. red. T. Rudkowskiego, Poznań 1970, s. 59.
12 J. Kębłowski, Rzeźba (renesansowa w Wielkopolsce), [w:] Dzieje Wielkopolski, t. I: Do roku 1793, pod red. J. Topolskiego,
Poznań 1969, s. 656.
13 W. Tatarkiewicz, Nagrobki z figurami klęczącymi, [w:] tegoż, O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku. Architektura,
rzeźba, Warszawa 1966, s. 417.
14 I. Burnatowa, Ornament renesansowy w Krakowie, [w:] Studia Renesansowe, pod red. M. Walickiego, t. IV, Wrocław
1964, s. 119-124.
15 Chmarzyński, Rzeźba s. 193.
16 S. Dettloff, Rzeźba polska do początku XVIII w., [w:] Wiedza o Polsce, t. II, Warszawa [1932], s. 567; Sinko, Ca-
navesi s. 160; Chmarzyński, Rzeźba s. 193; Z. Kępiński, G. Chmarzyński, Sztuka polskiego odrodzenia jako wyraz
ideologii społecznej, [w:] Materiały dyskusyjne Sesji Naukowej Odrodzenia, Warszawa 1953, s. 51; T. Dobrowolski, Sztuka
Krakowa, Kraków 1959, s. 330.
17 Chmarzyński, Nagrobek s. 109; Kieszkowski, Zachwatowicz, op. cit., s. 16; К. Sinko, Santi Gucci Fiorentino
i jego szkoła, Kraków 1933, s. 55; W. Kieszkowski, Santi Gucci Fiorentino. Uwagi na marginesie pracy dr Sinko, „BHSiK" III:
1934, s. 141 — 143, przyp. 12 s. 151; J. Pagaczewski, Jan Michałowicz z Urzędowa, „Rocznik Krakowski" XXVIII: 1937, s. 53;
Chmarzyński, Rzeźba s. 193; Hornung, Rzeźba s. 130; Lepiarczyk, op. cit., s. 131; Kozakiewiczowa, op. cit.,
s. 30 — 31; A. Bochnak, T. Dobrowolski, T. Mańkowski, Rzeźba renesansowa i manierystyczna, [w:] Historia sztuki polskiej,
pod. red. T. Dobrowolskiego, t. II: Sztuka nowożytna, Kraków 1965, s. 190; Fischinger, op. cit., s. 82 — 83.
18 Eckhardtówna, op. cit., s. 148; Kozakiewiczo wa, op. cit., s. 30, 32; Tatarkiewicz, op. cit., s. 417; L. Krzyżanow-
ski, Rzeźba kamienna na Pomorzu w II połowie XVI i I połowie XVII w., „BHS" XXIX: 1967, nr 4, s. 589; Fischinger, op. cit.,
s. 82; J. Z. Łoziński, Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520 — 1620, Warszawa 1973, s. 258; M. Karpowicz, Rzeźba około
roku 1600 — 1630, [w:] Sztuka około roku 1600, Warszawa 1974, s. 71; Katalog zabytków sztuki w Polsce (cyt. dalej: KZS),
t. XI: Województwo bydgoskie, pod red. T. Chrzanowskiego i M. Korneckiego, z. 16: Powiat toruński, орг. T. Chrzanowski,
M. Kornecki, Warszawa 1972, s. 16.
19 Eckhardtówna, op. cit., s. 148.
20 F. Kopera, Rzeźba u schyłku Odrodzenia i w epoce baroku, [w:] Polska, jej dzieje i kultura od czasów najdawniejszych do
chwili obecnej, t. III: Od roku 1572 do 1795, Warszawa [1928], s. 414 — przypisuje mu nagrobek Leśniowolskiego.
21 R. Hedicke, Cornelis F loris und die Florisdekoration. Studien zur niederlàndischen und deutschen Kunst im 16. Jahrhundert,
Berlin 1913, s. 158 — przypisuje mu nagrobek Kostki.
22 Hornung, Rzeźba s. 130.
23 Kozakiewiczów a, op. cit., s. 32.
24 Prócz prac wymieniających go w składzie grupy por.: M. i S. Cer chowie, F. Kopera, Pomniki Krakowa, t. II, Kraków
1904, s. 231 ; A. Lauterbach, Die Renaissance in Krakau, Miinchen 1911, s. 83 — 84; Zabytki Sztuki w Polsce, t. I: Kraków, kościół