DOI Artikel:
Kowalczyk, Jerzy: Rola Rzymu w późnobarokowej architekturze polskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13596#0219
Rocznik Historii Sztuki, t. XX
Ossolineum 1994
PL ISSN 0080-3472
Alla Prof. Elena Bassi
eon riconoscenza
e profonda stima
JERZY KOWALCZYK
ROLA RZYMU W PÓŹNOBAROKOWEJ ARCHITEKTURZE POLSKIEJ
WSTĘP*
W nowożytnej sztuce polskiej szczególnie przejawiał się nurt włoski, co było zjawiskiem oczywistym wobec
licznych powiązań kulturalnych, intelektualnych, religijnych i politycznych Rzeczypospolitej z państwami czy
księstwami włoskimi i ich centrami w Rzymie, Bolonii, Florencji, Wenecji, Mediolanie, Turynie, Neapolu.
Sprawiła to przynależność Polski do kultury łacińskiej i do Kościoła rzymskiego, co dla kontaktów kultural-
no-artystycznych z Rzymem miało istotne znaczenie. Uwidoczniło się ono przede wszystkim w sztuce sakralnej,
gdzie wzorce rzymskie były najbardziej wyraźne nawet w okresie późnego baroku i rokoka, gdy dominacja
sztuki francuskiej i wzory płynące z dworów Ludwika XIV i Ludwika XV obowiązywały w całej Europie.
Architektura sakralna katolickiej Europy wciąż czerpała inspiracje z Italii, głównie z Rzymu, z potężnej
wyobraźni twórczej plejady znakomitych architektów, takich jak: Bernini, Borromini, Piętro da Cortona, Carlo
Fontana, Carlo Rainaldi, Andréa Pozzo i wielu innych. Istotną rolę odgrywała nadal Akademia Św. Łukasza
w Rzymie. W przeniesieniu rzymskich form do Polski duże znaczenie miały liczne albumy z rycinami
utrwalającymi i popularyzującymi najwybitniejsze realizacje architektoniczne Wiecznego Miasta. Wreszcie
wciąż niesłabnące było il genio italiano aWestero, wędrówki zagraniczne nawet najwybitniejszych twórców, jak
Andréa Pozzo, który przyczynił się do niezwykłego rozwoju malarstwa typu quadratura i architektury późnego
baroku w Austrii, Czechach, na Śląsku i Bawarii, a także w Polsce.
POLACY NA STUDIACH ARCHITEKTONICZNYCH W RZYMIE
Jakościowo nowe zjawisko w związkach artystycznych polsko-rzymskich rozpoczęło się w trzeciej
tercji XVII w., dzięki przyjazdom do Wiecznego Miasta młodych polskich adeptów sztuki na studia do
Akademii Św. Łukasza. Do Rzymu przybywali architekci i malarze, stypendyści królewscy, biskupi
i magnaccy, a także wysyłani na koszt rodziców synowie artystów. Kilku z nich sięgnęło po najwyższe
laury, zdobywając primo premio w konkursach poszczególnych klas, a nawet zostawało członkami Aka-
demii. Zagadnienie to jest nieźle znane dzięki przedwojennym badaniom polskich historyków sztuki:
Mieczysława Gębarowicza1, Macieja Loreta2, Witolda Dalbora3 a w okresie powojennym, przede wszyst-
kim Mariusza Karpowicza4, Ireny Malinowskiej5 i Marka Zgórniaka6. W badaniach tego zagadnienia
* Praca była referowana we wstępnej formie 5 II 1986 r. w Stacji Naukowej PAN w Rzymie oraz 25 III 1988 r. na posiedzeniu
Komitetu Nauk o Sztuce PAN w Warszawie.
1 M. Gębarowicz, O artystach polskich w Rzymie (Polacy uczniami Akademii Sw. Łukasza w XVIII w.), „Przegląd Warszaw-
ski" III: 1925, nr 49, s. 169 — 182; tenże, Młodość i pierwsze prace Jerzego Eleutera Szymonowicza-Siemiginowskiego, [w:] Księga
pamiątkowa ku czci Oswalda Balzera, t. I, Lwów 1925, s. 391—416.
2 M. Loret, Gli artisti polacchi a Roma nel Settecento, Milano —Roma 1929, s. 33; tenże, Zycie polskie w Rzymie w XVIII
wieku, Rzym 1930, s. 275-301.
3 W. Dalbor, Pompeo Ferrari ok. 1660—1736. Działalność architektoniczna w Polsce, Warszawa 1938, s. 14 — 21, tabl. I—III.
4 M. Karpowicz, Jan Reisner — zapomniany malarz i architekt, „Biuletyn Historii Sztuki" (cyt. dalej: „BHS") XXI: 1959,
nr 1, s. 70 — 83; tenże, Polonica w Akademii Św. Łukasza, „BHS" XXXIII: 1971, nr 4, s. 382 — 395; tenże, Suplement do „Poloniców
w Akademii Św. Łukasza", „BHS" XXXVI: 1974, s. 177-178.
5 I. Malinowska, Polacchi all'Accademia di San Luca, [w:] Polonia: arte e cultura dal medioevo all'illuminismo (Katalog
wystawy), Roma, Palazzo Venezia, 23 maggio/22 luglio 1975, Roma 1975, s. 217 — 257.
6 M. Zgórniak, Benedykt Renard - architekt polski XVIII w., „BHS" LI: 1989, nr 1, s. 27-44.
Ossolineum 1994
PL ISSN 0080-3472
Alla Prof. Elena Bassi
eon riconoscenza
e profonda stima
JERZY KOWALCZYK
ROLA RZYMU W PÓŹNOBAROKOWEJ ARCHITEKTURZE POLSKIEJ
WSTĘP*
W nowożytnej sztuce polskiej szczególnie przejawiał się nurt włoski, co było zjawiskiem oczywistym wobec
licznych powiązań kulturalnych, intelektualnych, religijnych i politycznych Rzeczypospolitej z państwami czy
księstwami włoskimi i ich centrami w Rzymie, Bolonii, Florencji, Wenecji, Mediolanie, Turynie, Neapolu.
Sprawiła to przynależność Polski do kultury łacińskiej i do Kościoła rzymskiego, co dla kontaktów kultural-
no-artystycznych z Rzymem miało istotne znaczenie. Uwidoczniło się ono przede wszystkim w sztuce sakralnej,
gdzie wzorce rzymskie były najbardziej wyraźne nawet w okresie późnego baroku i rokoka, gdy dominacja
sztuki francuskiej i wzory płynące z dworów Ludwika XIV i Ludwika XV obowiązywały w całej Europie.
Architektura sakralna katolickiej Europy wciąż czerpała inspiracje z Italii, głównie z Rzymu, z potężnej
wyobraźni twórczej plejady znakomitych architektów, takich jak: Bernini, Borromini, Piętro da Cortona, Carlo
Fontana, Carlo Rainaldi, Andréa Pozzo i wielu innych. Istotną rolę odgrywała nadal Akademia Św. Łukasza
w Rzymie. W przeniesieniu rzymskich form do Polski duże znaczenie miały liczne albumy z rycinami
utrwalającymi i popularyzującymi najwybitniejsze realizacje architektoniczne Wiecznego Miasta. Wreszcie
wciąż niesłabnące było il genio italiano aWestero, wędrówki zagraniczne nawet najwybitniejszych twórców, jak
Andréa Pozzo, który przyczynił się do niezwykłego rozwoju malarstwa typu quadratura i architektury późnego
baroku w Austrii, Czechach, na Śląsku i Bawarii, a także w Polsce.
POLACY NA STUDIACH ARCHITEKTONICZNYCH W RZYMIE
Jakościowo nowe zjawisko w związkach artystycznych polsko-rzymskich rozpoczęło się w trzeciej
tercji XVII w., dzięki przyjazdom do Wiecznego Miasta młodych polskich adeptów sztuki na studia do
Akademii Św. Łukasza. Do Rzymu przybywali architekci i malarze, stypendyści królewscy, biskupi
i magnaccy, a także wysyłani na koszt rodziców synowie artystów. Kilku z nich sięgnęło po najwyższe
laury, zdobywając primo premio w konkursach poszczególnych klas, a nawet zostawało członkami Aka-
demii. Zagadnienie to jest nieźle znane dzięki przedwojennym badaniom polskich historyków sztuki:
Mieczysława Gębarowicza1, Macieja Loreta2, Witolda Dalbora3 a w okresie powojennym, przede wszyst-
kim Mariusza Karpowicza4, Ireny Malinowskiej5 i Marka Zgórniaka6. W badaniach tego zagadnienia
* Praca była referowana we wstępnej formie 5 II 1986 r. w Stacji Naukowej PAN w Rzymie oraz 25 III 1988 r. na posiedzeniu
Komitetu Nauk o Sztuce PAN w Warszawie.
1 M. Gębarowicz, O artystach polskich w Rzymie (Polacy uczniami Akademii Sw. Łukasza w XVIII w.), „Przegląd Warszaw-
ski" III: 1925, nr 49, s. 169 — 182; tenże, Młodość i pierwsze prace Jerzego Eleutera Szymonowicza-Siemiginowskiego, [w:] Księga
pamiątkowa ku czci Oswalda Balzera, t. I, Lwów 1925, s. 391—416.
2 M. Loret, Gli artisti polacchi a Roma nel Settecento, Milano —Roma 1929, s. 33; tenże, Zycie polskie w Rzymie w XVIII
wieku, Rzym 1930, s. 275-301.
3 W. Dalbor, Pompeo Ferrari ok. 1660—1736. Działalność architektoniczna w Polsce, Warszawa 1938, s. 14 — 21, tabl. I—III.
4 M. Karpowicz, Jan Reisner — zapomniany malarz i architekt, „Biuletyn Historii Sztuki" (cyt. dalej: „BHS") XXI: 1959,
nr 1, s. 70 — 83; tenże, Polonica w Akademii Św. Łukasza, „BHS" XXXIII: 1971, nr 4, s. 382 — 395; tenże, Suplement do „Poloniców
w Akademii Św. Łukasza", „BHS" XXXVI: 1974, s. 177-178.
5 I. Malinowska, Polacchi all'Accademia di San Luca, [w:] Polonia: arte e cultura dal medioevo all'illuminismo (Katalog
wystawy), Roma, Palazzo Venezia, 23 maggio/22 luglio 1975, Roma 1975, s. 217 — 257.
6 M. Zgórniak, Benedykt Renard - architekt polski XVIII w., „BHS" LI: 1989, nr 1, s. 27-44.