DOI Artikel:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Mistrz Nagrobka Provany - rzeźbiarz krakowski przełomu XVI i XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13596#0009
Rocznik Historii Sztuki, t. XX
Ossolineum 1994
PL ISSN 0080-3472
KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA
MISTRZ NAGROBKA PROVANY - RZEŹBIARZ KRAKOWSKI
PRZEŁOMU XVI I XVII WIEKU*
I. STAN BADAŃ
Wśród wytworów małopolskiego środowiska rzeźbiarskiego schyłku XVI w. spotykamy grupę na-
grobków odbijających od ogółu powstających wówczas dzieł znacznie wyższym poziomem wykonania,
dużą skalą i monumentalnością wyrazu, o oryginalnym na tle ówczesnej rzeźby obliczu artystycznym.
Występujące między nimi podobieństwa jednoznacznie wskazują na wspólnego autora.
W dotychczasowej literaturze zespół ten nie znalazł wyczerpującego opracowania — poświęcano mu
jedynie drobne wzmianki w pracach zajmujących się różnymi zagadnieniami rzeźby tego okresu. Po-
czątek badaniom nad tym problemem dał Gwido Chmarzyński w 1928 r.1, łącząc jako dzieła jednego
warsztatu nagrobki biskupa Piotra Kostki (zm. 1595) w pokatedralnym kościele Św. Trójcy w Chełmży
i Marcina Leśniowolskiego (zm. 1593) w kościele Mariackim w Krakowie oraz podkreślając bliskie
związki łączące z nimi piętrowy nagrobek Andrzeja (zm. 1593) i Katarzyny (zm. 1601) Opalińskich
w Radlinie i pomnik Prospera Provany (zm. 1584) w kościele Dominikanów w Krakowie.
Kolejni badacze dokonywali zmian w tym składzie, zaprzeczając występowaniu pewnych zauważo-
nych przez Chmarzyńskiego związków2 i poszerzając grupę o inne dzieła. Krystyna Sinko powiązała
z nagrobkami Kostki, Leśniowolskiego i Provany nagrobek Macieja (zm. 1541) i Jadwigi (zm. 1559)
Opalińskich w Kościanie (radliński pomnik wiążąc z nimi dość luźno)3, a nieco później dołączyła doń
nagrobek Łysików-Dobryszowskich w kościele Mariackim w Krakowie (z 1613)4. Gwido Chmarzyński5
i Zbigniew Hornung6 do nagrobków Provany, Leśniowolskiego i Kostki dorzucili nagrobek Andrzeja
Stadnickiego (zm. 1608) w kościele Dominikanów w Krakowie, pomijając nagrobek Opalińskich w Rad-
linie, uznany za dzieło prowincjonalne. Nagrobek Stadnickiego brany jest także pod uwagę przez Lepiar-
czyka7 i Fischingera8. Helena Kozakiewiczowa, najpełniej charakteryzująca ten zespół, wymienia w jego
składzie nagrobki Provany, Leśniowolskiego, Kostki i Opalińskich w Radlinie, odrzucając nagrobek
w Kościanie i pomijając pomnik Stadnickiego9 (też Eckhardtówna10). Jan Skuratowicz włącza do grupy
* Artykuł ten powstał na podstawie rozprawy doktorskiej na temat: „Mistrz Nagrobka Leśniowolskiego, rzeźbiarz krakowski
przełomu XVI i XVII w. i jego warsztat", przygotowanej pod kierunkiem Prof. dr. hab. Mariusza Karpowicza i obronionej
w 1980 r. Panom: Prof. dr. hab. Jerzemu Kowalczykowi, Prof. dr. hab. Mieczysławowi Zlatowi i Prof. dr. Jerzemu Łozińskiemu
składam głębokie podziękowanie za cenne uwagi wpływające na ostateczny kształt artykułu.
1 G. Chmarzyński, Nagrobek biskupa Piotra Kostki w Chełmży, „Pomerania" III: 1928, s. 111.
2 B. Makowski, Sztuka na Pomorzu, jej dzieje i zabytki, Toruń 1932, s. 92 — zaprzeczył istnieniu bliskich związków między
nagrobkami Kostki i Leśniowolskiego, podkreślają je zaś Z. Kieszkowski, J. Zachwatowicz, Sprawozdanie z objazdu woje-
wództwa pomorskiego, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury" (cyt. dalej: „BHSiK") II: 1933, s. 15—16.
3 K. Sinko, Hieronim Canavesi, „Rocznik Krakowski" XXVII: 1936, s. 160.
4 K. Sinko-Popielowa, Tajemnica nagrobka Spytka Jordana, „Sprawozdania Warszawskiego Towarzystwa Naukowego"
II: XX, 1937, s. 66.
5 G. Chmarzyński, Rzeźba, [w:] Sztuka polska czasów nowożytnych, pod. red. W. Tomkiewicza, cz. I: Lata 1450 — 1650,
Warszawa 1952, s. 193.
6 Z. Hornung, Rzeźba, Ibid., s. 129-130.
7 J. Lepiarczyk, Znaczenie Krakowa dla sztuki renesansu w Polsce, [w:] Krakowskie Odrodzenie, pod red. J. Dąbrowskiego,
Kraków 1954, s. 131.
8 A. Fischinger, Santi Gucci architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku, Kraków 1969, s. 82 — 83.
9 H. Kozakiewiczowa, Renesansowe nagrobki piętrowe w Polsce, „Biuletyn Historii Sztuki" (cyt. dalej: „BHS") XVII: 1955,
nr 1, s. 30-32.
10 J. Eckhardtówna, Pomnik grobowy Stefana Batorego. Problem środowiska i fundatora, „BHS" XVII: 1955, nr 1, s. 148.
Ossolineum 1994
PL ISSN 0080-3472
KATARZYNA MIKOCKA-RACHUBOWA
MISTRZ NAGROBKA PROVANY - RZEŹBIARZ KRAKOWSKI
PRZEŁOMU XVI I XVII WIEKU*
I. STAN BADAŃ
Wśród wytworów małopolskiego środowiska rzeźbiarskiego schyłku XVI w. spotykamy grupę na-
grobków odbijających od ogółu powstających wówczas dzieł znacznie wyższym poziomem wykonania,
dużą skalą i monumentalnością wyrazu, o oryginalnym na tle ówczesnej rzeźby obliczu artystycznym.
Występujące między nimi podobieństwa jednoznacznie wskazują na wspólnego autora.
W dotychczasowej literaturze zespół ten nie znalazł wyczerpującego opracowania — poświęcano mu
jedynie drobne wzmianki w pracach zajmujących się różnymi zagadnieniami rzeźby tego okresu. Po-
czątek badaniom nad tym problemem dał Gwido Chmarzyński w 1928 r.1, łącząc jako dzieła jednego
warsztatu nagrobki biskupa Piotra Kostki (zm. 1595) w pokatedralnym kościele Św. Trójcy w Chełmży
i Marcina Leśniowolskiego (zm. 1593) w kościele Mariackim w Krakowie oraz podkreślając bliskie
związki łączące z nimi piętrowy nagrobek Andrzeja (zm. 1593) i Katarzyny (zm. 1601) Opalińskich
w Radlinie i pomnik Prospera Provany (zm. 1584) w kościele Dominikanów w Krakowie.
Kolejni badacze dokonywali zmian w tym składzie, zaprzeczając występowaniu pewnych zauważo-
nych przez Chmarzyńskiego związków2 i poszerzając grupę o inne dzieła. Krystyna Sinko powiązała
z nagrobkami Kostki, Leśniowolskiego i Provany nagrobek Macieja (zm. 1541) i Jadwigi (zm. 1559)
Opalińskich w Kościanie (radliński pomnik wiążąc z nimi dość luźno)3, a nieco później dołączyła doń
nagrobek Łysików-Dobryszowskich w kościele Mariackim w Krakowie (z 1613)4. Gwido Chmarzyński5
i Zbigniew Hornung6 do nagrobków Provany, Leśniowolskiego i Kostki dorzucili nagrobek Andrzeja
Stadnickiego (zm. 1608) w kościele Dominikanów w Krakowie, pomijając nagrobek Opalińskich w Rad-
linie, uznany za dzieło prowincjonalne. Nagrobek Stadnickiego brany jest także pod uwagę przez Lepiar-
czyka7 i Fischingera8. Helena Kozakiewiczowa, najpełniej charakteryzująca ten zespół, wymienia w jego
składzie nagrobki Provany, Leśniowolskiego, Kostki i Opalińskich w Radlinie, odrzucając nagrobek
w Kościanie i pomijając pomnik Stadnickiego9 (też Eckhardtówna10). Jan Skuratowicz włącza do grupy
* Artykuł ten powstał na podstawie rozprawy doktorskiej na temat: „Mistrz Nagrobka Leśniowolskiego, rzeźbiarz krakowski
przełomu XVI i XVII w. i jego warsztat", przygotowanej pod kierunkiem Prof. dr. hab. Mariusza Karpowicza i obronionej
w 1980 r. Panom: Prof. dr. hab. Jerzemu Kowalczykowi, Prof. dr. hab. Mieczysławowi Zlatowi i Prof. dr. Jerzemu Łozińskiemu
składam głębokie podziękowanie za cenne uwagi wpływające na ostateczny kształt artykułu.
1 G. Chmarzyński, Nagrobek biskupa Piotra Kostki w Chełmży, „Pomerania" III: 1928, s. 111.
2 B. Makowski, Sztuka na Pomorzu, jej dzieje i zabytki, Toruń 1932, s. 92 — zaprzeczył istnieniu bliskich związków między
nagrobkami Kostki i Leśniowolskiego, podkreślają je zaś Z. Kieszkowski, J. Zachwatowicz, Sprawozdanie z objazdu woje-
wództwa pomorskiego, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury" (cyt. dalej: „BHSiK") II: 1933, s. 15—16.
3 K. Sinko, Hieronim Canavesi, „Rocznik Krakowski" XXVII: 1936, s. 160.
4 K. Sinko-Popielowa, Tajemnica nagrobka Spytka Jordana, „Sprawozdania Warszawskiego Towarzystwa Naukowego"
II: XX, 1937, s. 66.
5 G. Chmarzyński, Rzeźba, [w:] Sztuka polska czasów nowożytnych, pod. red. W. Tomkiewicza, cz. I: Lata 1450 — 1650,
Warszawa 1952, s. 193.
6 Z. Hornung, Rzeźba, Ibid., s. 129-130.
7 J. Lepiarczyk, Znaczenie Krakowa dla sztuki renesansu w Polsce, [w:] Krakowskie Odrodzenie, pod red. J. Dąbrowskiego,
Kraków 1954, s. 131.
8 A. Fischinger, Santi Gucci architekt i rzeźbiarz królewski XVI wieku, Kraków 1969, s. 82 — 83.
9 H. Kozakiewiczowa, Renesansowe nagrobki piętrowe w Polsce, „Biuletyn Historii Sztuki" (cyt. dalej: „BHS") XVII: 1955,
nr 1, s. 30-32.
10 J. Eckhardtówna, Pomnik grobowy Stefana Batorego. Problem środowiska i fundatora, „BHS" XVII: 1955, nr 1, s. 148.