DOI Artikel:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Mistrz Nagrobka Provany - rzeźbiarz krakowski przełomu XVI i XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13596#0027
MISTRZ NAGROBKA PROVANY - RZEŹBIARZ KRAKOWSKI PRZEŁOMU XVI I XVII WIEKU
23
i П MM M M l;l fj=0 1 » i 1,
i 1 ( Л ■ .... ...v .y , S' С i t'
IU !
. i > 1
'l S *r i
16. Nagrobek Opalińskich w Radlinie — fryz liściasty.
We wszystkich dziełach są one kształtowane w podobny sposób — składają się z różnego rodzaju
mięsistych płatków, żyłkowanych lub ponacinanych, ułożonych w kilku rzędach i odgiętych w różnych
płaszczyznach wokół zamkniętego lub otwierającego się pąka. Ich kształty są niekiedy zupełnie identyczne:
rozetom XXI, XXII, XXIII, XXIV z podłucza arkady w Chełmży odpowiadają takie same rozety w po-
dłuczu nagrobka w Radlinie, a najprawdopodobniej również nie zachowane rozety na podniebiu gzymsu
w Radlinie były identyczne z chełmżyńskimi, za czym przemawia forma środkowej z nich. W Chełmży
i Radlinie zastosowano identyczne konsolki w kluczach arkad, a w podłuczach wnęk nagrobków Opaliń-
skiego i Leśniowolskiego występuje identyczny kielichowaty parzysty motyw rozdzielający rozety.
W nagrobkach Kostki i Leśniowolskiego identyczne są głowice kolumn, złożone z szerokich,
płaskich liści i ich trzony — gładkie, ozdobione pierścieniami. Bardzo sobie bliskie są głowice filarków
w pomnikach Leśniowolskiego i Opalińskiego, z wygiętym łukowato kymationem i rzędem listków,
do których zbliżają się kapitele w nagrobku w Chełmży. Zupełnie identyczne formy ma plastyczny
ornament złożony z cekinów poprzedzielanych liśćmi akantu i perełkami, miękko wygięty na archiwolcie
nagrobka Kostki (il. 17) i na wałku we wnęce pomnika Opalińskiego; archiwolty w nagrobkach Leśnio-
wolskiego i Opalińskiego dekorowane są w analogiczny sposób. Dekoracyjne obramienia kartuszy
i tablic inskrypcyjnych zostały ukształtowane we wszystkich dziełach w identyczny sposób: ich brzegi są
głęboko powycinane, wygięte i luźno pozwijane w różnego rodzaju rolwerki, „ceowe" motywy i woluto-
we skręty, ozdobione nitami i główkami gwoździ, a kontur mają podkreślony rowkiem imitującym
wykończenie ich metalową taśmą. Szczególną uwagę zwraca piękny motyw misternie przeplecionych
wstęg i taśm, zdobiący boki środkowej tablicy na cokole nagrobka w Radlinie (il. 18).
Z powyższych rozważań wynika, że omawiane nagrobki były dziełem zespołowym62. Ich wykonawcą
był warsztat złożony z co najmniej trzech rzeźbiarzy. Sam mistrz, kierownik pracowni, wykonał zapewne
najważniejsze fragmenty pomników: figury zmarłych oraz część posągów alegorycznych (Iustitię i Pru-
dentię w nagrobku Kostki) i tonda z przedstawieniem kultowym. Dziełem innego twórcy były słabsze
partie rzeźby figuralnej (pozostałe posągi w nagrobku Piotra Kostki i figury w przyłuczach i zwieńczeniu
nagrobka Leśniowolskiego). Stojące na najwyższym poziomie posągi Temperantii i Prudentii w niszach
bocznych nagrobka Leśniowolskiego wskazują na dłuto innego jeszcze artysty. Któryś z nich, lub jeszcze
inny wykonawca, był autorem dekoracyjnego detalu.
Dodana do nagrobka Andrzeja Opalińskiego w kilka lat później płyta z wizerunkiem jego
żony (il. 19) — figurą kobiety leżącej na tle płytkiej wnęki dwułucznej, odznaczającą się wyraźnie
usztywnionym w stosunku do pozostałych figur układem (mimo lekkiego uniesienia górnej partii ciała
wspartej na poduszce i zgięcia prawego kolana) — jest najprawdopodobniej dziełem tego samego artysty
co pozostałe posągi zmarłych. Katarzyna Opalińska ubrana jest w długą suknię, spiętą w talii ozdobnym
pasem, która opada w dość głęboko ciętych, gęstych, równoległych fałdach, opływających ciało w sposób
oddający ogólny zarys jego kształtu; ma narzucony na głowę i opadający na ramiona welon z za-
krywającą szyję podwiką, a na piersiach medalion. Jej twarz — o wyraźnie opracowanych za pomocą
głębokich cięć i miękkiego modelunku partiach policzków, brody, nosa i głębokich oczodołów, w któ-
rych pod ostro zarysowanymi półkolistymi łukami cienkich brwi, zbiegających się zmarszczką u nasady
nosa osadzono szeroko otwarte oczy obwiedzione plastycznymi wałeczkami powiek — jest twarzą starej
kobiety, z widoczną w rysach pewną ociężałością i zmęczeniem, które to wrażenie pogłębia fałda podwój-
nego podbródka i wąskie, zaciśnięte usta.
62 W kwestii zespołowego wykonywania rzeźb w dobie baroku por. ostatnio: K. Kalinowski, Rzeźba barokowa na Śląsku,
Warszawa 1986, s. 22-25.
23
i П MM M M l;l fj=0 1 » i 1,
i 1 ( Л ■ .... ...v .y , S' С i t'
IU !
. i > 1
'l S *r i
16. Nagrobek Opalińskich w Radlinie — fryz liściasty.
We wszystkich dziełach są one kształtowane w podobny sposób — składają się z różnego rodzaju
mięsistych płatków, żyłkowanych lub ponacinanych, ułożonych w kilku rzędach i odgiętych w różnych
płaszczyznach wokół zamkniętego lub otwierającego się pąka. Ich kształty są niekiedy zupełnie identyczne:
rozetom XXI, XXII, XXIII, XXIV z podłucza arkady w Chełmży odpowiadają takie same rozety w po-
dłuczu nagrobka w Radlinie, a najprawdopodobniej również nie zachowane rozety na podniebiu gzymsu
w Radlinie były identyczne z chełmżyńskimi, za czym przemawia forma środkowej z nich. W Chełmży
i Radlinie zastosowano identyczne konsolki w kluczach arkad, a w podłuczach wnęk nagrobków Opaliń-
skiego i Leśniowolskiego występuje identyczny kielichowaty parzysty motyw rozdzielający rozety.
W nagrobkach Kostki i Leśniowolskiego identyczne są głowice kolumn, złożone z szerokich,
płaskich liści i ich trzony — gładkie, ozdobione pierścieniami. Bardzo sobie bliskie są głowice filarków
w pomnikach Leśniowolskiego i Opalińskiego, z wygiętym łukowato kymationem i rzędem listków,
do których zbliżają się kapitele w nagrobku w Chełmży. Zupełnie identyczne formy ma plastyczny
ornament złożony z cekinów poprzedzielanych liśćmi akantu i perełkami, miękko wygięty na archiwolcie
nagrobka Kostki (il. 17) i na wałku we wnęce pomnika Opalińskiego; archiwolty w nagrobkach Leśnio-
wolskiego i Opalińskiego dekorowane są w analogiczny sposób. Dekoracyjne obramienia kartuszy
i tablic inskrypcyjnych zostały ukształtowane we wszystkich dziełach w identyczny sposób: ich brzegi są
głęboko powycinane, wygięte i luźno pozwijane w różnego rodzaju rolwerki, „ceowe" motywy i woluto-
we skręty, ozdobione nitami i główkami gwoździ, a kontur mają podkreślony rowkiem imitującym
wykończenie ich metalową taśmą. Szczególną uwagę zwraca piękny motyw misternie przeplecionych
wstęg i taśm, zdobiący boki środkowej tablicy na cokole nagrobka w Radlinie (il. 18).
Z powyższych rozważań wynika, że omawiane nagrobki były dziełem zespołowym62. Ich wykonawcą
był warsztat złożony z co najmniej trzech rzeźbiarzy. Sam mistrz, kierownik pracowni, wykonał zapewne
najważniejsze fragmenty pomników: figury zmarłych oraz część posągów alegorycznych (Iustitię i Pru-
dentię w nagrobku Kostki) i tonda z przedstawieniem kultowym. Dziełem innego twórcy były słabsze
partie rzeźby figuralnej (pozostałe posągi w nagrobku Piotra Kostki i figury w przyłuczach i zwieńczeniu
nagrobka Leśniowolskiego). Stojące na najwyższym poziomie posągi Temperantii i Prudentii w niszach
bocznych nagrobka Leśniowolskiego wskazują na dłuto innego jeszcze artysty. Któryś z nich, lub jeszcze
inny wykonawca, był autorem dekoracyjnego detalu.
Dodana do nagrobka Andrzeja Opalińskiego w kilka lat później płyta z wizerunkiem jego
żony (il. 19) — figurą kobiety leżącej na tle płytkiej wnęki dwułucznej, odznaczającą się wyraźnie
usztywnionym w stosunku do pozostałych figur układem (mimo lekkiego uniesienia górnej partii ciała
wspartej na poduszce i zgięcia prawego kolana) — jest najprawdopodobniej dziełem tego samego artysty
co pozostałe posągi zmarłych. Katarzyna Opalińska ubrana jest w długą suknię, spiętą w talii ozdobnym
pasem, która opada w dość głęboko ciętych, gęstych, równoległych fałdach, opływających ciało w sposób
oddający ogólny zarys jego kształtu; ma narzucony na głowę i opadający na ramiona welon z za-
krywającą szyję podwiką, a na piersiach medalion. Jej twarz — o wyraźnie opracowanych za pomocą
głębokich cięć i miękkiego modelunku partiach policzków, brody, nosa i głębokich oczodołów, w któ-
rych pod ostro zarysowanymi półkolistymi łukami cienkich brwi, zbiegających się zmarszczką u nasady
nosa osadzono szeroko otwarte oczy obwiedzione plastycznymi wałeczkami powiek — jest twarzą starej
kobiety, z widoczną w rysach pewną ociężałością i zmęczeniem, które to wrażenie pogłębia fałda podwój-
nego podbródka i wąskie, zaciśnięte usta.
62 W kwestii zespołowego wykonywania rzeźb w dobie baroku por. ostatnio: K. Kalinowski, Rzeźba barokowa na Śląsku,
Warszawa 1986, s. 22-25.