DOI Artikel:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Mistrz Nagrobka Provany - rzeźbiarz krakowski przełomu XVI i XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13596#0053
MISTRZ NAGROBKA PROVANY - RZEŹBIARZ KRAKOWSKI PRZEŁOMU XVI I XVII WIEKU
49
Nie może budzić wątpliwości przypuszczenie o przejęciu ze środowiska krakowskiego wzoru nagrob-
ka piętrowego — samodzielnego i oryginalnego dzieła sztuki polskiej146, który pojawił się tu w latach
trzydziestych XVI w.147, a w drugiej jego połowie upowszechnił się w kręgach bogatej szlachty i mag-
naterii. Zastosowany w nagrobku Opalińskich pomysł przekonstruowania pomnika pojedynczego na
piętrowy również był w Krakowie znany — zrodził się prawdopodobnie w kręgu Padovana148, a podob-
nych zabiegów dokonywano też później149. Piętrowy nagrobek w Kościanie, z ustawionymi jedna nad
drugą wnękami arkadowymi, w których leżą na sarkofagach posągi zmarłych, nie jest, jak mogłoby się
wydawać, zależny od powszechnych w 4. ćwierci wieku nagrobków małżeńskich z kręgu Santi Gucciego.
Stosowane w nich prostokątne, płytkie wnęki, mieszczące ukośnie ustawione płyty z reliefowymi wize-
runkami zmarłych, są pomnikowi kościańskiemu zdecydowanie obce. Bliskie analogie łączą natomiast
jego schemat kompozycyjny z nagrobkiem królewskim w kaplicy Zygmuntowskiej.
Obok monumentalnych struktur nagrobnych, w omawianej przez nas grupie dzieł występują też
kompozycje drobniejsze — epitafia. Prezentowany przez nie typ, wywodzący się ze sztuki włoskiej,
pojawił się w Krakowie około połowy wieku w dwóch odmianach: jako epitafium łączące napis, znak
herbowy i portret zmarłego (jak w epitafiach Vertemy i Orzelskich) oraz jako typ pozbawiony wizerunku
146 Kozakiewiczowa, Renesansowe nagrobki..., s. 3 — 47.
147 Nagrobek dwóch Janów (Jana i Jana Amora) Tarnowskich w Tarnowie, wykonany w latach 30. XVI w. w warsztacie
Berrecciego, przekształcony w 1561 r. na podwójny pulpitowy nagrobek trzech Janów Tarnowskich (z dodaniem pomniczka Jana
Aleksandra Tarnowskiego, zm. 1515) — por.: A Fischinger, Ze studiów nad twórczością Bartłomieja Berrecciego i jego war-
sztatem. Nagrobki Szydiowieckich i Tarnowskich, „Folia Historiae Artium" X: 1974, s. 117 — 134; tenże, Główne kierunki..., s. 204.
Też: Białostocki, op. cit., s. 56 — 57.
148 Por. nagrobek dwóch Janów Tarnowskich (Jana i Jana Krzysztofa) w Tarnowie, gdzie pojedynczy pomnik z lat
1561 — 1570 przebudowany został po 1567 r. na podwójny; nagrobek królewski w kaplicy Zygmuntowskiej w Krakowie — proj.
przebudowy z 1571 r. (uk. 1575) — por. Fischinger, Santi Gucci..., s. 51 — 52).
149 Por. nagrobki: Czarnkowskich w Czarnkowie (1570—1580), Modliszewskich w Łomży, Oleśnickich na Św. Krzyżu
(przebudowa 1620) i in.
7 — Rocznik Historii Sztuki, t. XX
49
Nie może budzić wątpliwości przypuszczenie o przejęciu ze środowiska krakowskiego wzoru nagrob-
ka piętrowego — samodzielnego i oryginalnego dzieła sztuki polskiej146, który pojawił się tu w latach
trzydziestych XVI w.147, a w drugiej jego połowie upowszechnił się w kręgach bogatej szlachty i mag-
naterii. Zastosowany w nagrobku Opalińskich pomysł przekonstruowania pomnika pojedynczego na
piętrowy również był w Krakowie znany — zrodził się prawdopodobnie w kręgu Padovana148, a podob-
nych zabiegów dokonywano też później149. Piętrowy nagrobek w Kościanie, z ustawionymi jedna nad
drugą wnękami arkadowymi, w których leżą na sarkofagach posągi zmarłych, nie jest, jak mogłoby się
wydawać, zależny od powszechnych w 4. ćwierci wieku nagrobków małżeńskich z kręgu Santi Gucciego.
Stosowane w nich prostokątne, płytkie wnęki, mieszczące ukośnie ustawione płyty z reliefowymi wize-
runkami zmarłych, są pomnikowi kościańskiemu zdecydowanie obce. Bliskie analogie łączą natomiast
jego schemat kompozycyjny z nagrobkiem królewskim w kaplicy Zygmuntowskiej.
Obok monumentalnych struktur nagrobnych, w omawianej przez nas grupie dzieł występują też
kompozycje drobniejsze — epitafia. Prezentowany przez nie typ, wywodzący się ze sztuki włoskiej,
pojawił się w Krakowie około połowy wieku w dwóch odmianach: jako epitafium łączące napis, znak
herbowy i portret zmarłego (jak w epitafiach Vertemy i Orzelskich) oraz jako typ pozbawiony wizerunku
146 Kozakiewiczowa, Renesansowe nagrobki..., s. 3 — 47.
147 Nagrobek dwóch Janów (Jana i Jana Amora) Tarnowskich w Tarnowie, wykonany w latach 30. XVI w. w warsztacie
Berrecciego, przekształcony w 1561 r. na podwójny pulpitowy nagrobek trzech Janów Tarnowskich (z dodaniem pomniczka Jana
Aleksandra Tarnowskiego, zm. 1515) — por.: A Fischinger, Ze studiów nad twórczością Bartłomieja Berrecciego i jego war-
sztatem. Nagrobki Szydiowieckich i Tarnowskich, „Folia Historiae Artium" X: 1974, s. 117 — 134; tenże, Główne kierunki..., s. 204.
Też: Białostocki, op. cit., s. 56 — 57.
148 Por. nagrobek dwóch Janów Tarnowskich (Jana i Jana Krzysztofa) w Tarnowie, gdzie pojedynczy pomnik z lat
1561 — 1570 przebudowany został po 1567 r. na podwójny; nagrobek królewski w kaplicy Zygmuntowskiej w Krakowie — proj.
przebudowy z 1571 r. (uk. 1575) — por. Fischinger, Santi Gucci..., s. 51 — 52).
149 Por. nagrobki: Czarnkowskich w Czarnkowie (1570—1580), Modliszewskich w Łomży, Oleśnickich na Św. Krzyżu
(przebudowa 1620) i in.
7 — Rocznik Historii Sztuki, t. XX