DOI article:
Mikocka-Rachubowa, Katarzyna: Mistrz Nagrobka Provany - rzeźbiarz krakowski przełomu XVI i XVII wieku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.13596#0059
MISTRZ NAGROBKA PROVANY - RZEŹBIARZ KRAKOWSKI PRZEŁOMU XVI I XVII WIEKU
55
nagrobka Kostki jest identyczne z obramieniami kartuszy w nagrobku biskupa Padniewskiego. Nałożo-
ne na brzegi zwieńczeń lwie głowy o otwartych paszczach były również w Krakowie znane, m.in.
w dziełach Canavesiego193. Natomiast w portalu I piętra kamienicy dziekańskiej w Krakowie oglądamy
maski ulistnione zupełnie identyczne z maskami w michałowiczowskim nagrobku Padniewskiego — na
wspornikach i trzonach kolumn.
Motyw maski nałożonej na brzeg zwieńczenia odnajdujemy też na rycinach traktatu Serlia194 (il. 42).
Interesującą, a nie zauważaną dotychczas możliwość inspiracji w tym zakresie stanowią wzory graficzne
artystów ze szkoły Fontainebleau z lat czterdziestych XVI w. (Jeana Mignon195 (il. 43), Antonio Fan-
tuzzi196, Nicoletto Rosex da Modena197 i in.198), przenoszących na teren całej Europy motywy za-
stosowane m.in. w dekoracji stiukowej Galerii Franciszka I w zamku w Fontainebleau, gdzie oglądamy
identyczne z detalami naszych nagrobków profilowe maski ulistnione, skręcone u góry i dołu w woluty,
gryfy z głowami osadzonymi na długich szyjach, delfiny o skręconych ogonach, groteskowe maski
liściaste en face, pucołowate maski lwów i gryfów, a także girlandy z owoców, kwiatów i liści. Niektóre
z tych motywów stosowane były następnie obiegowo w grafice tego czasu199.
Grube, plastycznie ukształtowane i ciężko opadające festony, zakończone puklowanymi nasadnika-
mi, od których odchodzą sznury zawieszenia są motywem szczególnie charakterystycznym dla naszej
grupy, wywodzącym się ze sztuki antyku, popularnym w okresie renesansu i baroku, w rzeźbie krakow-
skiej występującym od początku XVI w., najpierw w formie przedstawień reliefowych, później bardziej
plastycznych. Na uwagę zasługuje fakt umieszczenia po raz pierwszy punktów przyczepu festonów na
różnej wysokości właśnie w nagrobku Provany200. Charakterystyczny układ festonów zawieszonych
przy główce aniołka (nagrobki Leśniowolskiego i Kostki) został może przejęty z nagrobka Pad-
niewskiego, choć w podobnej formie zastosowano go też m.in. w drobińskim nagrobku Kryskich201.
Liściaste fryzy, częste w naszych dziełach, były w Krakowie w użyciu od połowy XVI w.202 Rysunek
i kształt ich listków — o trójdzielnych, odgiętych u wierzchołków blaszkach, brzegach o „pętelkowatej"
linii, pogrubionych wałeczkiem — jest bliski dekoracji dzieł Padovana i innych utworów krakowskich 3.
ćwierci wieku203, a zupełnie różny od form fryzów gucciowskich204. Wydaje się, że bezpośredniego
wzoru dla tych listków należy szukać na kartach traktatu Serlia205.
Powszechne w sztuce renesansu dekorowanie podłuczy arkad i podniebi gzymsów rozetami zostało
przez naszą grupę przejęte może bezpośrednio ze sztuki Michałowicza, wraz z samym elementem pod-
niebia i półkoliście zamkniętej wnęki206; przemawiałby może za tym także kształt niektórych rozet
(np. „wirująca" rozeta w nagrobku Kostki ma odpowiednik w podłuczu arkady wejściowej do kaplicy
Zebrzydowskiego207 i na podniebiu kopuły kaplicy prymasa Uchańskiego w Łowiczu208). Inne rozety,
193 Por. nagrobek Rokossowskiego (zm. 1580) w Szamotułach (KZS, t. V, z. 23: Powiat szamotulski, opr. R. i J. Juraszowie,
Warszawa 1960, s. 28 i il. 122). O Canavesim ostatnio: A. Fischinger, Canavesi Hieronim, [w:] Słownik artystów polskich..., t. I,
s. 289 — 290; Kozakiewiczów a, Rzeźba..., s. 128— 138.
194 Serii o, Regole generali..., k. 61.
195 Por. Zerner, op. cit., il. J.M. 36.
196 Por. Zerner, op. cit., il. A.F. 46, 78.
197 Por. R. В er line r, Ornamentale Vorlageblàtter des 15. bis 18. J ahrhunderts, cz. I: 15. und 16. Jahrhundert, Leipzig 1925,
k. 30.
198 Por. ibid., к. 118, 159.
199 Profilowe maski liściaste oglądamy również u Hieronima Соска (Compentimentorum quod vocant multiplex genus...,
1566, nr 162, 164) i Cornelisa Bosa (Schèle, op. cit., pl. 67 il. 270, 277).
200 Burnatowa, op. cit., s. 122.
201 Z lat 60. XVI w. — o nim ostatnio: К. Mikocka-Rachubowa, Nagrobek rodziny Kryskich w Drobinie. Kilka uwag,
„Rocznik Mazowiecki" [w druku].
202 Burnatowa, op. cit., s. 222.
203 por pOChodząca z lat sześćdziesiątych XVI w. obudowa nagrobka Barbary Tarnowskiej w Tarnowie, nagrobek Kryskich
w Drobinie, pomnik nieznanej kobiety w krużgankach dominikańskich w Krakowie (KZS IV cz. III, il. 780).
204 Jest to jeden z motywów błędnie uważanych za charakterystyczny dla sztuki kręgu Gucciego; często stosowany był
również poza zasięgiem wpływów tego artysty.
205 Serlio, Regole generali..., k. 48, 62 v, 137; Serlio, // terzo libro..., s. 125 (C), 129 (H), 313 (F). Na rycinach Serlia
występują też często szerokie, płaskie liście o odgiętym wierzchołku, takie jak w głowicach naszych nagrobków {passim).
206 O motywie rozet w XVI-wiecznej sztuce krakowskiej por.: B. Wolff-Łozińska, Malowidła stropów polskich I połowy
XVI w. Dekoracje roślinne i kasetonowe, Warszawa 1971, s. 196; Burnatowa, op. cit., s. 26. В. Daszyńska (Stalle kościoła
N.P.Marii w Krakowie na tle współczesnej rzeźby krakowskiej i ich związki z rycinami, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń
PAU" L: 1949, 269) pisze, że rozety w nagrobkach Leśniowolskiego i Kostki nawiązują do form rozet na podniebiu
baldachimu stall radzieckich w kościele Mariackim (stalle fundowane 1521, kasetony z rozetami 1586— KZS IV, cz. II, s. 22
i f. 209-211).
207 Pagaczewski, op. cit., s. 40 il. 26.
208 Pagaczewski, op.-cit.,s. 73 il. 52.
55
nagrobka Kostki jest identyczne z obramieniami kartuszy w nagrobku biskupa Padniewskiego. Nałożo-
ne na brzegi zwieńczeń lwie głowy o otwartych paszczach były również w Krakowie znane, m.in.
w dziełach Canavesiego193. Natomiast w portalu I piętra kamienicy dziekańskiej w Krakowie oglądamy
maski ulistnione zupełnie identyczne z maskami w michałowiczowskim nagrobku Padniewskiego — na
wspornikach i trzonach kolumn.
Motyw maski nałożonej na brzeg zwieńczenia odnajdujemy też na rycinach traktatu Serlia194 (il. 42).
Interesującą, a nie zauważaną dotychczas możliwość inspiracji w tym zakresie stanowią wzory graficzne
artystów ze szkoły Fontainebleau z lat czterdziestych XVI w. (Jeana Mignon195 (il. 43), Antonio Fan-
tuzzi196, Nicoletto Rosex da Modena197 i in.198), przenoszących na teren całej Europy motywy za-
stosowane m.in. w dekoracji stiukowej Galerii Franciszka I w zamku w Fontainebleau, gdzie oglądamy
identyczne z detalami naszych nagrobków profilowe maski ulistnione, skręcone u góry i dołu w woluty,
gryfy z głowami osadzonymi na długich szyjach, delfiny o skręconych ogonach, groteskowe maski
liściaste en face, pucołowate maski lwów i gryfów, a także girlandy z owoców, kwiatów i liści. Niektóre
z tych motywów stosowane były następnie obiegowo w grafice tego czasu199.
Grube, plastycznie ukształtowane i ciężko opadające festony, zakończone puklowanymi nasadnika-
mi, od których odchodzą sznury zawieszenia są motywem szczególnie charakterystycznym dla naszej
grupy, wywodzącym się ze sztuki antyku, popularnym w okresie renesansu i baroku, w rzeźbie krakow-
skiej występującym od początku XVI w., najpierw w formie przedstawień reliefowych, później bardziej
plastycznych. Na uwagę zasługuje fakt umieszczenia po raz pierwszy punktów przyczepu festonów na
różnej wysokości właśnie w nagrobku Provany200. Charakterystyczny układ festonów zawieszonych
przy główce aniołka (nagrobki Leśniowolskiego i Kostki) został może przejęty z nagrobka Pad-
niewskiego, choć w podobnej formie zastosowano go też m.in. w drobińskim nagrobku Kryskich201.
Liściaste fryzy, częste w naszych dziełach, były w Krakowie w użyciu od połowy XVI w.202 Rysunek
i kształt ich listków — o trójdzielnych, odgiętych u wierzchołków blaszkach, brzegach o „pętelkowatej"
linii, pogrubionych wałeczkiem — jest bliski dekoracji dzieł Padovana i innych utworów krakowskich 3.
ćwierci wieku203, a zupełnie różny od form fryzów gucciowskich204. Wydaje się, że bezpośredniego
wzoru dla tych listków należy szukać na kartach traktatu Serlia205.
Powszechne w sztuce renesansu dekorowanie podłuczy arkad i podniebi gzymsów rozetami zostało
przez naszą grupę przejęte może bezpośrednio ze sztuki Michałowicza, wraz z samym elementem pod-
niebia i półkoliście zamkniętej wnęki206; przemawiałby może za tym także kształt niektórych rozet
(np. „wirująca" rozeta w nagrobku Kostki ma odpowiednik w podłuczu arkady wejściowej do kaplicy
Zebrzydowskiego207 i na podniebiu kopuły kaplicy prymasa Uchańskiego w Łowiczu208). Inne rozety,
193 Por. nagrobek Rokossowskiego (zm. 1580) w Szamotułach (KZS, t. V, z. 23: Powiat szamotulski, opr. R. i J. Juraszowie,
Warszawa 1960, s. 28 i il. 122). O Canavesim ostatnio: A. Fischinger, Canavesi Hieronim, [w:] Słownik artystów polskich..., t. I,
s. 289 — 290; Kozakiewiczów a, Rzeźba..., s. 128— 138.
194 Serii o, Regole generali..., k. 61.
195 Por. Zerner, op. cit., il. J.M. 36.
196 Por. Zerner, op. cit., il. A.F. 46, 78.
197 Por. R. В er line r, Ornamentale Vorlageblàtter des 15. bis 18. J ahrhunderts, cz. I: 15. und 16. Jahrhundert, Leipzig 1925,
k. 30.
198 Por. ibid., к. 118, 159.
199 Profilowe maski liściaste oglądamy również u Hieronima Соска (Compentimentorum quod vocant multiplex genus...,
1566, nr 162, 164) i Cornelisa Bosa (Schèle, op. cit., pl. 67 il. 270, 277).
200 Burnatowa, op. cit., s. 122.
201 Z lat 60. XVI w. — o nim ostatnio: К. Mikocka-Rachubowa, Nagrobek rodziny Kryskich w Drobinie. Kilka uwag,
„Rocznik Mazowiecki" [w druku].
202 Burnatowa, op. cit., s. 222.
203 por pOChodząca z lat sześćdziesiątych XVI w. obudowa nagrobka Barbary Tarnowskiej w Tarnowie, nagrobek Kryskich
w Drobinie, pomnik nieznanej kobiety w krużgankach dominikańskich w Krakowie (KZS IV cz. III, il. 780).
204 Jest to jeden z motywów błędnie uważanych za charakterystyczny dla sztuki kręgu Gucciego; często stosowany był
również poza zasięgiem wpływów tego artysty.
205 Serlio, Regole generali..., k. 48, 62 v, 137; Serlio, // terzo libro..., s. 125 (C), 129 (H), 313 (F). Na rycinach Serlia
występują też często szerokie, płaskie liście o odgiętym wierzchołku, takie jak w głowicach naszych nagrobków {passim).
206 O motywie rozet w XVI-wiecznej sztuce krakowskiej por.: B. Wolff-Łozińska, Malowidła stropów polskich I połowy
XVI w. Dekoracje roślinne i kasetonowe, Warszawa 1971, s. 196; Burnatowa, op. cit., s. 26. В. Daszyńska (Stalle kościoła
N.P.Marii w Krakowie na tle współczesnej rzeźby krakowskiej i ich związki z rycinami, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń
PAU" L: 1949, 269) pisze, że rozety w nagrobkach Leśniowolskiego i Kostki nawiązują do form rozet na podniebiu
baldachimu stall radzieckich w kościele Mariackim (stalle fundowane 1521, kasetony z rozetami 1586— KZS IV, cz. II, s. 22
i f. 209-211).
207 Pagaczewski, op. cit., s. 40 il. 26.
208 Pagaczewski, op.-cit.,s. 73 il. 52.