DOI Artikel:
Morka, Mieczysław: "Ukrzyżowanie" Christopha Schwarza - polskie warianty
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13596#0108
104
MIECZYSŁAW MORKA
17. Ukrzyżowanie, ok. 1605 — 1607, Żórawina, kościół parafialny.
kompozycji Schwarza, co zostało podyktowane odmiennym aniżeli w pierwowzorze formatem, albo-
wiem scenę Ukrzyżowania przedstawili oni nie w pionie lecz w poziomie. Pierwszy obraz (il. 13), znaj-
dujący się w kościele parafialnym w Iwnie w województwie poznańskim, datowany jest na 1. ćwierć XVII
wieku i określony jako „szkoła niemiecka"37. Z miedziorytu Egidiusa Sadelera (il. 1) przejął malarz
prawie wszystkie najważniejsze postacie i grupy, a więc ukrzyżowanych łotrów, św. Jana, rozprawiających
dwóch Żydów nad nim, grupę omdlewającej Marii i podtrzymujących ją kobiet oraz dwóch dostojników
na koniach, poprzedzanych przez pieszego rzymskiego legionistę z tarczą i włócznią na ramieniu.
Uznał jednak, iż do tak wydłużonej kompozycji, jaką pragnął namalować, bardziej odpowiednie będzie
frontalne, a nie ukośne usytuowanie Chrystusa. Ujęcie takie było najbardziej typowe dla sztuki XVII
wieku, a wzmożona jego popularność datuje się od 2. ćwierci XVII wieku. Zapewne także postać
ukrzyżowanego Zbawiciela przejął malarz z nie znanej mi ryciny, chociaż jej samodzielne opracowanie
nie powinno mu nastręczać zbytnich trudności ze względu na popularność tego tematu ikonograficz-
nego, niektóre przepisy cechowe w Polsce wymagały bowiem, aby jako majstersztyk namalowane zostało
m.in. Ukrzyżowanie38. Za posłużeniem się wzorcem graficznym przemawia jednak fakt, że te fragmenty
obrazu, które są niewątpliwym, samoistnym wkładem wykonawcy, są dosyć nieporadne: by tylko wska-
zać Longina z włócznią czy widocznego obok niego brodatego Żyda w turbanie. Malując grupę żoł-
nierzy rzucających kości (ił. 14) w lewym dolnym rogu obrazu, wykorzystał on jako wzorzec miedzioryt
(il. 15) Zachariasza Dolendo (ok. 1561 — 1604) według Karela van Mandera (1548 — 1606), z serii czter-
nastu rycin Pasji wydanej przez Jakuba de Gheyn II (1565 — 1629), którego uczniem był Dolendo39.
Zapewne i w tym obrazie autor umieścił swój autoportret, chociaż uczynił to w zupełnie innym miejscu
aniżeli Christoph Schwarz. Wyraźnie portretowo potraktowany jest tylko jeździec w kapeluszu, po
prawej stronie tuż przy krawędzi obrazu (il. 16). Jednakże jego strój, pewność siebie i poza wsparcia pod
bok, sygnalizują wysoką pozycję społeczną. Podkreśla to jeszcze bardziej sposób przedstawienia, czyli na
koniu, inaczej mówiąc w formie portretu konnego, przynależnego wyłącznie szlachcie, a ściślej biorąc
KZS, t. V: Województwo poznańskie, pod red. T. Ruszczyńskiej i A. Sławskiej, z. 24: Powiat średzki, орг. T. Ruszczyńska, A.
Sławska, Warszawa 1963, s. 24 il. 59. Konserwowany w 1927 roku, obecnie pociemniały z oślepłym werniksem, wymagający
odczyszczenia.
38 T. Mańkowski, Lwowski cech malarzy w XVI i XVII wieku, Lwów 1936, s. 28.
39 Mdz. 153 x 105 mm; Hollstein, op. cit., t. V, s. 261 nr 9-22, t. VII, s. 183 nr 381-394.
MIECZYSŁAW MORKA
17. Ukrzyżowanie, ok. 1605 — 1607, Żórawina, kościół parafialny.
kompozycji Schwarza, co zostało podyktowane odmiennym aniżeli w pierwowzorze formatem, albo-
wiem scenę Ukrzyżowania przedstawili oni nie w pionie lecz w poziomie. Pierwszy obraz (il. 13), znaj-
dujący się w kościele parafialnym w Iwnie w województwie poznańskim, datowany jest na 1. ćwierć XVII
wieku i określony jako „szkoła niemiecka"37. Z miedziorytu Egidiusa Sadelera (il. 1) przejął malarz
prawie wszystkie najważniejsze postacie i grupy, a więc ukrzyżowanych łotrów, św. Jana, rozprawiających
dwóch Żydów nad nim, grupę omdlewającej Marii i podtrzymujących ją kobiet oraz dwóch dostojników
na koniach, poprzedzanych przez pieszego rzymskiego legionistę z tarczą i włócznią na ramieniu.
Uznał jednak, iż do tak wydłużonej kompozycji, jaką pragnął namalować, bardziej odpowiednie będzie
frontalne, a nie ukośne usytuowanie Chrystusa. Ujęcie takie było najbardziej typowe dla sztuki XVII
wieku, a wzmożona jego popularność datuje się od 2. ćwierci XVII wieku. Zapewne także postać
ukrzyżowanego Zbawiciela przejął malarz z nie znanej mi ryciny, chociaż jej samodzielne opracowanie
nie powinno mu nastręczać zbytnich trudności ze względu na popularność tego tematu ikonograficz-
nego, niektóre przepisy cechowe w Polsce wymagały bowiem, aby jako majstersztyk namalowane zostało
m.in. Ukrzyżowanie38. Za posłużeniem się wzorcem graficznym przemawia jednak fakt, że te fragmenty
obrazu, które są niewątpliwym, samoistnym wkładem wykonawcy, są dosyć nieporadne: by tylko wska-
zać Longina z włócznią czy widocznego obok niego brodatego Żyda w turbanie. Malując grupę żoł-
nierzy rzucających kości (ił. 14) w lewym dolnym rogu obrazu, wykorzystał on jako wzorzec miedzioryt
(il. 15) Zachariasza Dolendo (ok. 1561 — 1604) według Karela van Mandera (1548 — 1606), z serii czter-
nastu rycin Pasji wydanej przez Jakuba de Gheyn II (1565 — 1629), którego uczniem był Dolendo39.
Zapewne i w tym obrazie autor umieścił swój autoportret, chociaż uczynił to w zupełnie innym miejscu
aniżeli Christoph Schwarz. Wyraźnie portretowo potraktowany jest tylko jeździec w kapeluszu, po
prawej stronie tuż przy krawędzi obrazu (il. 16). Jednakże jego strój, pewność siebie i poza wsparcia pod
bok, sygnalizują wysoką pozycję społeczną. Podkreśla to jeszcze bardziej sposób przedstawienia, czyli na
koniu, inaczej mówiąc w formie portretu konnego, przynależnego wyłącznie szlachcie, a ściślej biorąc
KZS, t. V: Województwo poznańskie, pod red. T. Ruszczyńskiej i A. Sławskiej, z. 24: Powiat średzki, орг. T. Ruszczyńska, A.
Sławska, Warszawa 1963, s. 24 il. 59. Konserwowany w 1927 roku, obecnie pociemniały z oślepłym werniksem, wymagający
odczyszczenia.
38 T. Mańkowski, Lwowski cech malarzy w XVI i XVII wieku, Lwów 1936, s. 28.
39 Mdz. 153 x 105 mm; Hollstein, op. cit., t. V, s. 261 nr 9-22, t. VII, s. 183 nr 381-394.