DOI Artikel:
Karpowicz, Mariusz: Baltazar Fontana - rzeźbiarz
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13596#0114
110
MARIUSZ KARPOWICZ
W oparciu o te trzy podstawowe, pierwsze publikacje w trzech różnych krajach, w których żył
i działał Fontana — rosła literatura XIX-wieczna. Była ona izolowana od siebie, zamknięta w trzech
separowanych kręgach i ograniczona w gruncie rzeczy do powtarzania w nieskończoność owych pierw-
szych danych, znanych w swoim kręgu. Na terenie Ticino i Zachodniej Europy do takiego powtarzania
danych Oldellego ograniczają się zarówno słownik Naglera8, jak i Bertolotti9, Bianchi10, wreszcie
słownik Carla Bruna11.
Na Morawach za to legenda Fontany rosła. Mnożą się fantastyczne atrybucje stiuków i budynków,
a przyjazd Baltazara na Morawy „ze sztabem współpracowników" przesuwany jest aż na rok... 166412.
Przeceniana jest też rola jako artysty — np. Novak uważa, że to on przyniósł w ogóle stiuk na Mora-
wy13. Podawane są też fantastyczne daty śmierci — 1729 w Brnie14. Za głównymi całościowymi pracami
— Novaka, Prokopa, Wolnego15, powtarza potem wiadomości literatura regionalna, głównie dotycząca
miasta Olomouc i Kromiefiż.
Literatura polska dotyczy w XIX wieku właściwie tylko dekoracji kościoła Św. Anny. Ludwik Ko-
sicki pierwszy sięgnął do autentycznych rachunków budowy kościoła16. Za nim powtarzali inni17.
Prawdziwy przełom w badaniach nad Baltazarem spowodował dopiero artykuł Pagaczewskiego
z 1909 r.18 Jego wyniki spopularyzowane zostały w tymże roku dzięki drukowanej po niemiecku recenzji
Alfreda Lauterbacha19. Pagaczewski ma dwie wielkie zasługi — po raz pierwszy połączył wiadomości
z trzech separowanych ośrodków: Ticino, Moraw i Polski oraz rozbudował i ustalił zasadniczy zrąb
dorobku Fontany w Polsce.
Nic dziwnego zatem, że słownik Thieme — Beckera poświęcił Baltazarowi już stosunkowo spore
hasło20. W dwudziestoleciu międzywojennym pisano o Baltazarze głównie w literaturze regionalnej lub
przy omawianiu monograficznym poszczególnych zabytków. Kilka prac morawskich i kilka polskich
wniosło jednak nowe przyczynki do wiedzy o naszym mistrzu. Trzeba tu wymienić pracę Prochazki,
która przyniosła archiwalne przypisanie nieznanego dzieła Fontany w Vyskowie21, ponadto solidną
monografię historyczną klasztoru w Welehradzie (Velehrad) Rudolfa Hurta, która archiwalnie wyjaśniła
udział mistrza w wielkiej dekoracji kościoła22. Z polskich — dwie drobne prace: Turczyńskiego i Lep-
szego23.
W 1938 r. zabrał głos powtórnie Julian Pagaczewski przedstawiając rozprawę o wartościach arty-
stycznych polskich prac Fontany i genezie jego sztuki24. Rozprawa wskazywała na rzymskie wykształ-
cenie Baltazara (Pagaczewski uważał, że w warsztacie Ercole Ferrata) oraz podkreślała suwerenny
w stosunku do architektury charakter dekoracji stiukowej i charakterystyczne dla mistrza tendencje
8 G. K. Na gier, Neues allgemeines Kùnstler-Lexikon, III wyd., t. V, Lepzig [b.r.], s. 73 (jako malarz!).
9 A. Bertolotti, „Bolletino Storico delia Svizzera Italiana", VIII: 1885, s. 190; tenże, Artisti svizzeri in Roma nei secoli XV,
XVI e XVII. Ricerche e studj (sic.) negli archivi romani, Bellinzona 1886, s. 64 — w rozdziale „Le Belle Arti svizzere nel secolo
XVII" — w spisie nazwisk.
10 G. Bianchi, Gli Artisti Ticinesi. Dizionario Biograjico, Lugano 1900, s. 66.
11 C. Brun, Schweizerisches Kiinstler-Lexicon. Herausgegeben mit Unterstùtzung von kunstfreudlichen Privaten vom Schweize-
rischen Kiinstverein, t. I, Frauenfeld 1905, s. 469.
12 A. Prokop, Die Markgrafschaft Mâhren in Kunstgeschichtliche Beziehung. Grundzùge einer Kunstgeschichte dièses Landes
mit besonderer Berùcksichtigung der Baukunst, t. IV, Wien 1904, s. 994, także s. 1041-43, 1050, 1083-86, 1089, 1153, 1236, 1257,
1261-66.
13 A. Novak, Kirchliche Kunstdenkmàler aus Olmùtz, 2 Serie, Olmiitz 1892, t. I: Die Barocke Kunst, s. 3, 16, 21—23.
14 Prokop, op. cit.
15 G. Wolny, Die Markgrafschaft Mâhren topographisch, statistisch und historisch geschildert, t. V: Olmùtzer Kreis, Brùnn
1839, s. 320; tenże, Kirchliche Topografie von Mâhren, meist nach Urkunden und Handschriften, I Abteilung: Olmùtzer Erzdiôzose,
t. II, Briinn 1857, s. 119, 240.
16 L. К о sic к i, Wiadomość historyczna o kościele Sw. Anny w Krakowie, [w:] Programma popisów rocznych uczniów obydwóch
oddziałów liceum krakowskiego Św. Anny i Sw. Barbary, Kraków 1833, s. 24 — 25.
17 J. Bukowski, Kościół Akademicki Sw. Anny, Kraków 1900, s. 36 —38; J. Ptaśnik, Z dziejów kultury włoskiego Krakowa,
„Rocznik Krakowski", IX: 1907, s. 109.
18 Pagaczewski, Baltazar Fontana w Krakowie..., s. 1—30.
19 A. Lauterbach, Recenzja z: „Rocznik Krakowski", XI, 1909, „Zentralblatt fur Kunstwissenschaftliche Literatur und
Bibliographie", I: 1909, s. 268; L. Lepszy, Recenzja, [w:] „Przegląd Powszechny", CI: 1909, s. 445-447.
20 U. Thieme, F. Becker, Allgemeines Lexikon der Bildenden Kiinstler von Antike bis zur Gegenwart, t. XII, Leipzig 1916,
s. 170 (W. Schram).
21 V. Prochàzka, Kapie sv. Otilie ve Vyskové, „Pamatky Archeologicke", XXXVI: 1930, s. 258 nn.
22 R. Hurt, Déjiny cisterciackeho klastera na Velehradé, t. II: 1650 — 1784, Olomouc 1938 (Operum Academiae Velehradensis
tomus XVIII), s. 133- 135.
23 S. Turczyński, Przyczynki do działalności Baltazara Fontany w Krakowie, „Sprawozdania Komisji Historii Sztuki", IX:
1915, s. CXIII-CXIX; L. Lepszy [Putto B. Fontany'], „Prace Komisji Historii Sztuki", I: 1919, s. VII.
24 Pagaczewski, Geneza i charakterystyka..., s. 3 — 48; recenzja: K. Piwocki, „Dawna Sztuka", I: 1938, nr 3, s. 253 — 254.
MARIUSZ KARPOWICZ
W oparciu o te trzy podstawowe, pierwsze publikacje w trzech różnych krajach, w których żył
i działał Fontana — rosła literatura XIX-wieczna. Była ona izolowana od siebie, zamknięta w trzech
separowanych kręgach i ograniczona w gruncie rzeczy do powtarzania w nieskończoność owych pierw-
szych danych, znanych w swoim kręgu. Na terenie Ticino i Zachodniej Europy do takiego powtarzania
danych Oldellego ograniczają się zarówno słownik Naglera8, jak i Bertolotti9, Bianchi10, wreszcie
słownik Carla Bruna11.
Na Morawach za to legenda Fontany rosła. Mnożą się fantastyczne atrybucje stiuków i budynków,
a przyjazd Baltazara na Morawy „ze sztabem współpracowników" przesuwany jest aż na rok... 166412.
Przeceniana jest też rola jako artysty — np. Novak uważa, że to on przyniósł w ogóle stiuk na Mora-
wy13. Podawane są też fantastyczne daty śmierci — 1729 w Brnie14. Za głównymi całościowymi pracami
— Novaka, Prokopa, Wolnego15, powtarza potem wiadomości literatura regionalna, głównie dotycząca
miasta Olomouc i Kromiefiż.
Literatura polska dotyczy w XIX wieku właściwie tylko dekoracji kościoła Św. Anny. Ludwik Ko-
sicki pierwszy sięgnął do autentycznych rachunków budowy kościoła16. Za nim powtarzali inni17.
Prawdziwy przełom w badaniach nad Baltazarem spowodował dopiero artykuł Pagaczewskiego
z 1909 r.18 Jego wyniki spopularyzowane zostały w tymże roku dzięki drukowanej po niemiecku recenzji
Alfreda Lauterbacha19. Pagaczewski ma dwie wielkie zasługi — po raz pierwszy połączył wiadomości
z trzech separowanych ośrodków: Ticino, Moraw i Polski oraz rozbudował i ustalił zasadniczy zrąb
dorobku Fontany w Polsce.
Nic dziwnego zatem, że słownik Thieme — Beckera poświęcił Baltazarowi już stosunkowo spore
hasło20. W dwudziestoleciu międzywojennym pisano o Baltazarze głównie w literaturze regionalnej lub
przy omawianiu monograficznym poszczególnych zabytków. Kilka prac morawskich i kilka polskich
wniosło jednak nowe przyczynki do wiedzy o naszym mistrzu. Trzeba tu wymienić pracę Prochazki,
która przyniosła archiwalne przypisanie nieznanego dzieła Fontany w Vyskowie21, ponadto solidną
monografię historyczną klasztoru w Welehradzie (Velehrad) Rudolfa Hurta, która archiwalnie wyjaśniła
udział mistrza w wielkiej dekoracji kościoła22. Z polskich — dwie drobne prace: Turczyńskiego i Lep-
szego23.
W 1938 r. zabrał głos powtórnie Julian Pagaczewski przedstawiając rozprawę o wartościach arty-
stycznych polskich prac Fontany i genezie jego sztuki24. Rozprawa wskazywała na rzymskie wykształ-
cenie Baltazara (Pagaczewski uważał, że w warsztacie Ercole Ferrata) oraz podkreślała suwerenny
w stosunku do architektury charakter dekoracji stiukowej i charakterystyczne dla mistrza tendencje
8 G. K. Na gier, Neues allgemeines Kùnstler-Lexikon, III wyd., t. V, Lepzig [b.r.], s. 73 (jako malarz!).
9 A. Bertolotti, „Bolletino Storico delia Svizzera Italiana", VIII: 1885, s. 190; tenże, Artisti svizzeri in Roma nei secoli XV,
XVI e XVII. Ricerche e studj (sic.) negli archivi romani, Bellinzona 1886, s. 64 — w rozdziale „Le Belle Arti svizzere nel secolo
XVII" — w spisie nazwisk.
10 G. Bianchi, Gli Artisti Ticinesi. Dizionario Biograjico, Lugano 1900, s. 66.
11 C. Brun, Schweizerisches Kiinstler-Lexicon. Herausgegeben mit Unterstùtzung von kunstfreudlichen Privaten vom Schweize-
rischen Kiinstverein, t. I, Frauenfeld 1905, s. 469.
12 A. Prokop, Die Markgrafschaft Mâhren in Kunstgeschichtliche Beziehung. Grundzùge einer Kunstgeschichte dièses Landes
mit besonderer Berùcksichtigung der Baukunst, t. IV, Wien 1904, s. 994, także s. 1041-43, 1050, 1083-86, 1089, 1153, 1236, 1257,
1261-66.
13 A. Novak, Kirchliche Kunstdenkmàler aus Olmùtz, 2 Serie, Olmiitz 1892, t. I: Die Barocke Kunst, s. 3, 16, 21—23.
14 Prokop, op. cit.
15 G. Wolny, Die Markgrafschaft Mâhren topographisch, statistisch und historisch geschildert, t. V: Olmùtzer Kreis, Brùnn
1839, s. 320; tenże, Kirchliche Topografie von Mâhren, meist nach Urkunden und Handschriften, I Abteilung: Olmùtzer Erzdiôzose,
t. II, Briinn 1857, s. 119, 240.
16 L. К о sic к i, Wiadomość historyczna o kościele Sw. Anny w Krakowie, [w:] Programma popisów rocznych uczniów obydwóch
oddziałów liceum krakowskiego Św. Anny i Sw. Barbary, Kraków 1833, s. 24 — 25.
17 J. Bukowski, Kościół Akademicki Sw. Anny, Kraków 1900, s. 36 —38; J. Ptaśnik, Z dziejów kultury włoskiego Krakowa,
„Rocznik Krakowski", IX: 1907, s. 109.
18 Pagaczewski, Baltazar Fontana w Krakowie..., s. 1—30.
19 A. Lauterbach, Recenzja z: „Rocznik Krakowski", XI, 1909, „Zentralblatt fur Kunstwissenschaftliche Literatur und
Bibliographie", I: 1909, s. 268; L. Lepszy, Recenzja, [w:] „Przegląd Powszechny", CI: 1909, s. 445-447.
20 U. Thieme, F. Becker, Allgemeines Lexikon der Bildenden Kiinstler von Antike bis zur Gegenwart, t. XII, Leipzig 1916,
s. 170 (W. Schram).
21 V. Prochàzka, Kapie sv. Otilie ve Vyskové, „Pamatky Archeologicke", XXXVI: 1930, s. 258 nn.
22 R. Hurt, Déjiny cisterciackeho klastera na Velehradé, t. II: 1650 — 1784, Olomouc 1938 (Operum Academiae Velehradensis
tomus XVIII), s. 133- 135.
23 S. Turczyński, Przyczynki do działalności Baltazara Fontany w Krakowie, „Sprawozdania Komisji Historii Sztuki", IX:
1915, s. CXIII-CXIX; L. Lepszy [Putto B. Fontany'], „Prace Komisji Historii Sztuki", I: 1919, s. VII.
24 Pagaczewski, Geneza i charakterystyka..., s. 3 — 48; recenzja: K. Piwocki, „Dawna Sztuka", I: 1938, nr 3, s. 253 — 254.