DOI article:
Karpowicz, Mariusz: Baltazar Fontana - rzeźbiarz
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13596#0178
49. В. Fontana, Ścięcie św. Jana. Kraków, kościół Św. Anny.
ułomki pni drzewnych, a w tle, zwłaszcza w prawej połowie reliefu, widzimy rozrzucone w przestrzeni
drzewa. „Ostre" jest tylko pierwsze z nich, a właściwie listki na gałęzi nas najbliższej, a cała reszta, im
dalej tym mniej jest czytelna. Liście tracą konkretną trójwymiarowość, stają się tylko rytymi konturami,
pnie majaczą rysowane tylko coraz bardziej delikatną kreską. Efekt jest zaskakujący i jedyny w swoim
rodzaju — efekt mgły. Ostre jest tylko to, co bliskie, reszta Się rozpływa i niknie. Poza świętym,
bohaterami są tylko drzewa, które on wskazuje. Przy typowości przedstawienia samego św. Jana, całość
to niezwykła. Pod względem ikonograficznym jest to nawiązanie do tematu średniowiecznego jeszcze —
przemowy św. Jana do faryzeuszy. Nasza scena ilustruje słowa św. Jana: „Każde drzewo, które nie
wydaje dobrego owocu, będzie wycięte i w ogień wrzucone"24. Jest to zapowiedź Sądu Ostatecznego,
która w ikonografii średniowiecznej bywała łączona z potępieniem Panien Głupich25. W tym kontekście
to my, wchodzący do kaplicy, jesteśmy owymi faryzeuszami, do których adresowane jest napominanie
św. Jana. Tymczasem sam święty wskazuje nam wprawdzie drzewa, ale na nas nie patrzy. Przedstawił go
Baltazar znowu w owym dojrzałobarokowym, chwilowym ujęciu. Uginają mu się kolana, wskazująca
dłoń słabnie, z martwiejącej, prawej dłoni wysunął się krzyż, a głowę ma zadartą i patrzy w światło okna.
Właśnie wypowiedział swe zdanie o drzewach, jeszcze wskazuje na nie palcem, ale nagle został porażony
boską inspiracją, ogarnia go ekstaza. Rzeczywiste światło, ku któremu zwraca twarz staje się tym samym
symbolem boskiej ingerencji, częścią składową dzieła sztuki, bez której jest ono niezrozumiałe. Światło
rzeczywiste, tzw. światło sytuacyjne26, zostało przez Baltazara świadomie użyte, tym razem jako element
składowy, jako ogromnej wagi czynnik, podporządkowujący sobie dzieło sztuki.
Ostatnia kaplica ozdobiona półokrągłymi reliefami na ścianach bocznych, kaplica Św. Józefa, wyko-
rzystuje wszelkie doświadczenia i zdobycze kaplic poprzednich. Mistrzostwo wykonania i uroda przed-
stawień osiągają tu swoje apogeum — najdoskonalsze to reliefy w kościele Św. Anny. Wprawdzie
24 Łukasz, III, 7-8; Mateusz, III, 7-10.
25 L. Ré au, Iconographie de LArt Chrétien, t. II: Iconographie de la Bible, I: Ancien Testament, Paris 1956, s. 449 — 450.
26 Termin wprowadził W. Schône, Uber das Licht in der Malerei, Berlin 1954, s. 13 — „Standortlicht".
ułomki pni drzewnych, a w tle, zwłaszcza w prawej połowie reliefu, widzimy rozrzucone w przestrzeni
drzewa. „Ostre" jest tylko pierwsze z nich, a właściwie listki na gałęzi nas najbliższej, a cała reszta, im
dalej tym mniej jest czytelna. Liście tracą konkretną trójwymiarowość, stają się tylko rytymi konturami,
pnie majaczą rysowane tylko coraz bardziej delikatną kreską. Efekt jest zaskakujący i jedyny w swoim
rodzaju — efekt mgły. Ostre jest tylko to, co bliskie, reszta Się rozpływa i niknie. Poza świętym,
bohaterami są tylko drzewa, które on wskazuje. Przy typowości przedstawienia samego św. Jana, całość
to niezwykła. Pod względem ikonograficznym jest to nawiązanie do tematu średniowiecznego jeszcze —
przemowy św. Jana do faryzeuszy. Nasza scena ilustruje słowa św. Jana: „Każde drzewo, które nie
wydaje dobrego owocu, będzie wycięte i w ogień wrzucone"24. Jest to zapowiedź Sądu Ostatecznego,
która w ikonografii średniowiecznej bywała łączona z potępieniem Panien Głupich25. W tym kontekście
to my, wchodzący do kaplicy, jesteśmy owymi faryzeuszami, do których adresowane jest napominanie
św. Jana. Tymczasem sam święty wskazuje nam wprawdzie drzewa, ale na nas nie patrzy. Przedstawił go
Baltazar znowu w owym dojrzałobarokowym, chwilowym ujęciu. Uginają mu się kolana, wskazująca
dłoń słabnie, z martwiejącej, prawej dłoni wysunął się krzyż, a głowę ma zadartą i patrzy w światło okna.
Właśnie wypowiedział swe zdanie o drzewach, jeszcze wskazuje na nie palcem, ale nagle został porażony
boską inspiracją, ogarnia go ekstaza. Rzeczywiste światło, ku któremu zwraca twarz staje się tym samym
symbolem boskiej ingerencji, częścią składową dzieła sztuki, bez której jest ono niezrozumiałe. Światło
rzeczywiste, tzw. światło sytuacyjne26, zostało przez Baltazara świadomie użyte, tym razem jako element
składowy, jako ogromnej wagi czynnik, podporządkowujący sobie dzieło sztuki.
Ostatnia kaplica ozdobiona półokrągłymi reliefami na ścianach bocznych, kaplica Św. Józefa, wyko-
rzystuje wszelkie doświadczenia i zdobycze kaplic poprzednich. Mistrzostwo wykonania i uroda przed-
stawień osiągają tu swoje apogeum — najdoskonalsze to reliefy w kościele Św. Anny. Wprawdzie
24 Łukasz, III, 7-8; Mateusz, III, 7-10.
25 L. Ré au, Iconographie de LArt Chrétien, t. II: Iconographie de la Bible, I: Ancien Testament, Paris 1956, s. 449 — 450.
26 Termin wprowadził W. Schône, Uber das Licht in der Malerei, Berlin 1954, s. 13 — „Standortlicht".