DOI Artikel:
Karpowicz, Mariusz: Baltazar Fontana - rzeźbiarz
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13596#0204
200
MARIUSZ KARPOWICZ
78. В. Fontana, zwieńczenie ołtarza głównego. Kraków, kościół Św. Anny.
Marii Alaleona, a wykonanie figur zostało poruczone Antonio Raggiemu2. W Uffizzi we Florencji
przechowywany jest rysunek projektowy, ostatnio uważany za powtórkę warsztatową, projektu samego
Berniniego3. Dla naszych rozważań najistotniejszą sprawą jest sposób zagospodarowania górnej partii
ołtarza. Półokrągłe, wielkie okno od południowej strony, świecące widzowi cały dzień w oczy, zostało
pojęte jako gloria ołtarza. Ujmują je z dwóch stron dwa odcinki półokrągłego gzymsu nad kolumnami
ołtarza, a między nimi, na tle szyb okiennych, wykonał Raggi olbrzymiego anioła, trzymającego krzyż,
a poniżej wśród obłoków i aniołków, jeszcze wyzłocone promienie spływające w dół. Kierują one nasz
wzrok na główną, dwuosobową grupę z białego marmuru — Noli me tangere. W ten sposób Krzyż
umieszczony w glorii ołtarza wydaje się świecić: to od Niego strumienie światła zalewają całą kaplicę
i obie figury w półokrągłej, jak scena teatralna wybrzuszonej, przestrzeni ołtarza. Kłopotliwe światło,
„zjadające" częściowo figury na tle okna, stało się znów nosicielem określonego ładunku ideowego oraz
częścią składową dzieła sztuki. Częścią decydującą o efekcie, bo całe wrażenie cudowności, mistycznej
obecności niebios, zawisło od tego efektu nieokreślonych, rozmytych przez światło konturów anioła
i krzyża oraz świecących, złotych promieni, wskazujących z góry na postać Chrystusa. Niezwykłe,
nowatorskie „concetto" tego dzieła Baltazar musiał szczególnie podziwiać i dobrze zrozumieć.
Warto tu nawiasem dodać, że oba rewolucyjne dzieła Berniniego naśladowane były i trawestowane
w Polsce jeszcze przed Baltazarem. I to tylko w Polsce. Nie znam bowiem żadnego nawiązania z XVII w.
w reszcie Europy, poza Włochami. Cathedra Petri legła u podstaw koncepcji kolosalnego ołtarza głów-
nego katedry w Oliwie (1688), którego wagę i wyjątkowość rozwiązania starałem się już podnosić4.
2 R. Wittkower, Gian Lorenzo Bernini, The Sculptor ojthe Roman Baroque, London 1955, s. 212 — 213, il. 61; U. Donati,
Artysti ticinesi a Roma, Bellinzona 1942, s. 434, il. 361.
3 H. Brauer, R. Wittkower, Die Zeichnungen des Gianlorenzo Bernini, Berlin 1931, s. 36.
4 M. Karpowicz, Barok w Polsce, Warszawa 1988, s. 302, il. 197.
MARIUSZ KARPOWICZ
78. В. Fontana, zwieńczenie ołtarza głównego. Kraków, kościół Św. Anny.
Marii Alaleona, a wykonanie figur zostało poruczone Antonio Raggiemu2. W Uffizzi we Florencji
przechowywany jest rysunek projektowy, ostatnio uważany za powtórkę warsztatową, projektu samego
Berniniego3. Dla naszych rozważań najistotniejszą sprawą jest sposób zagospodarowania górnej partii
ołtarza. Półokrągłe, wielkie okno od południowej strony, świecące widzowi cały dzień w oczy, zostało
pojęte jako gloria ołtarza. Ujmują je z dwóch stron dwa odcinki półokrągłego gzymsu nad kolumnami
ołtarza, a między nimi, na tle szyb okiennych, wykonał Raggi olbrzymiego anioła, trzymającego krzyż,
a poniżej wśród obłoków i aniołków, jeszcze wyzłocone promienie spływające w dół. Kierują one nasz
wzrok na główną, dwuosobową grupę z białego marmuru — Noli me tangere. W ten sposób Krzyż
umieszczony w glorii ołtarza wydaje się świecić: to od Niego strumienie światła zalewają całą kaplicę
i obie figury w półokrągłej, jak scena teatralna wybrzuszonej, przestrzeni ołtarza. Kłopotliwe światło,
„zjadające" częściowo figury na tle okna, stało się znów nosicielem określonego ładunku ideowego oraz
częścią składową dzieła sztuki. Częścią decydującą o efekcie, bo całe wrażenie cudowności, mistycznej
obecności niebios, zawisło od tego efektu nieokreślonych, rozmytych przez światło konturów anioła
i krzyża oraz świecących, złotych promieni, wskazujących z góry na postać Chrystusa. Niezwykłe,
nowatorskie „concetto" tego dzieła Baltazar musiał szczególnie podziwiać i dobrze zrozumieć.
Warto tu nawiasem dodać, że oba rewolucyjne dzieła Berniniego naśladowane były i trawestowane
w Polsce jeszcze przed Baltazarem. I to tylko w Polsce. Nie znam bowiem żadnego nawiązania z XVII w.
w reszcie Europy, poza Włochami. Cathedra Petri legła u podstaw koncepcji kolosalnego ołtarza głów-
nego katedry w Oliwie (1688), którego wagę i wyjątkowość rozwiązania starałem się już podnosić4.
2 R. Wittkower, Gian Lorenzo Bernini, The Sculptor ojthe Roman Baroque, London 1955, s. 212 — 213, il. 61; U. Donati,
Artysti ticinesi a Roma, Bellinzona 1942, s. 434, il. 361.
3 H. Brauer, R. Wittkower, Die Zeichnungen des Gianlorenzo Bernini, Berlin 1931, s. 36.
4 M. Karpowicz, Barok w Polsce, Warszawa 1988, s. 302, il. 197.