DOI Artikel:
Bryl, Mariusz: Pierwowzory obrazowe w twórczości Artura Grottgera
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13596#0386
382
MARIUSZ BRYL
42. Artur Grottger, Kucie kos, III karton cyklu Polonia, 1863.
Przechodząc obecnie do bardziej systematycznej analizy związków międzyobrazowych, zaczniemy od
stosunkowo prostych przypadków przejęcia pojedynczego motywu i wstawienia go w zupełnie nowy
kontekst. Porównajmy Obronę dworu (il. 14) z Oblężeniem Konstancji Raffeta18 (il. 15). W litografii
odnajdziemy dwóch mężczyzn, podtrzymujących ze wszystkich sił drewniane drzwi, opierających się
siłom wroga. Sytuacja właściwie identyczna jak na kartonie Grottgera, ale sposób przedstawienia postaci
obu mężczyzn uległ pewnym modyfikacjom, tak że — abstrahując już od zmiany kierunku akcji — wy-
dają się oni łączyć w sobie cechy własnego pierwowzoru z cechami pierwowzoru partnera. Na przykład
przesunięcie głównej postaci w głąb spowodowało przejęcie przez nią dolnej partii od żołnierza w głębi
u Raffeta, przy pozostawieniu ogólnej postawy kapitana Le Blanc. I na odwrót, powstaniec na pierw-
szym planie spełnia funkcję towarzysza kapitana, jednak jego prawa ręka wydaje się prawie dosłowną
kalką lewej ręki samego kapitana. Dodajmy, że na autorskiej replice kartonu19 (il. 16) powstaniec ten
zachowuje — zwłaszcza w partii górnej — więcej cech swego pierwowzoru.
Bez wątpienia najbardziej spektakularnym elementem przejętym przez Grottgera jest wyprostowana
dłoń z pistoletem, wymierzona w kapitana. Jej dramaturgiczny sens — mimo tej zasadniczej zmiany —
jest właściwie identyczny. Wydaje się, że podobnie jak na litografii Raffeta jeszcze chwila, i broń wypali,
raniąc śmiertelnie kapitana, tak i u Grottgera — również za chwilę — powali ona śmiertelnie kilku
wrogów. Przejęcie to można też traktować po prostu jako zamianę szabli, w wyciągniętej ręce kapitana,
na pistolet, broń bardziej użyteczną podczas obrony dworu przed przeważającą siłą nieprzyjaciół. Jednak
nic nie dzieje się bezkarnie: zmiana kierunku ewentualnego wystrzału (przy zachowaniu przedmiotowo-
-sytuacyjnej identyczności sceny) spowodowała pewną dwuznaczność w kompozycji kartonu. Niekiedy
18 Podpis pod litografią: Le capitaine de génie Le Blanc, blessé â mort. Ilustruje ona epizod z walk między Francuzami
i Arabami w Konstancji (Algieria wschodnia), która zdobyta została przez Francję w 1836 roku.
19 Drzeworyt Obrona dworu ukazał się w „Illustrierte Zeitung" 1864 nr 3.
MARIUSZ BRYL
42. Artur Grottger, Kucie kos, III karton cyklu Polonia, 1863.
Przechodząc obecnie do bardziej systematycznej analizy związków międzyobrazowych, zaczniemy od
stosunkowo prostych przypadków przejęcia pojedynczego motywu i wstawienia go w zupełnie nowy
kontekst. Porównajmy Obronę dworu (il. 14) z Oblężeniem Konstancji Raffeta18 (il. 15). W litografii
odnajdziemy dwóch mężczyzn, podtrzymujących ze wszystkich sił drewniane drzwi, opierających się
siłom wroga. Sytuacja właściwie identyczna jak na kartonie Grottgera, ale sposób przedstawienia postaci
obu mężczyzn uległ pewnym modyfikacjom, tak że — abstrahując już od zmiany kierunku akcji — wy-
dają się oni łączyć w sobie cechy własnego pierwowzoru z cechami pierwowzoru partnera. Na przykład
przesunięcie głównej postaci w głąb spowodowało przejęcie przez nią dolnej partii od żołnierza w głębi
u Raffeta, przy pozostawieniu ogólnej postawy kapitana Le Blanc. I na odwrót, powstaniec na pierw-
szym planie spełnia funkcję towarzysza kapitana, jednak jego prawa ręka wydaje się prawie dosłowną
kalką lewej ręki samego kapitana. Dodajmy, że na autorskiej replice kartonu19 (il. 16) powstaniec ten
zachowuje — zwłaszcza w partii górnej — więcej cech swego pierwowzoru.
Bez wątpienia najbardziej spektakularnym elementem przejętym przez Grottgera jest wyprostowana
dłoń z pistoletem, wymierzona w kapitana. Jej dramaturgiczny sens — mimo tej zasadniczej zmiany —
jest właściwie identyczny. Wydaje się, że podobnie jak na litografii Raffeta jeszcze chwila, i broń wypali,
raniąc śmiertelnie kapitana, tak i u Grottgera — również za chwilę — powali ona śmiertelnie kilku
wrogów. Przejęcie to można też traktować po prostu jako zamianę szabli, w wyciągniętej ręce kapitana,
na pistolet, broń bardziej użyteczną podczas obrony dworu przed przeważającą siłą nieprzyjaciół. Jednak
nic nie dzieje się bezkarnie: zmiana kierunku ewentualnego wystrzału (przy zachowaniu przedmiotowo-
-sytuacyjnej identyczności sceny) spowodowała pewną dwuznaczność w kompozycji kartonu. Niekiedy
18 Podpis pod litografią: Le capitaine de génie Le Blanc, blessé â mort. Ilustruje ona epizod z walk między Francuzami
i Arabami w Konstancji (Algieria wschodnia), która zdobyta została przez Francję w 1836 roku.
19 Drzeworyt Obrona dworu ukazał się w „Illustrierte Zeitung" 1864 nr 3.