DOI Artikel:
Grzybkowska, Teresa: Orgród Armidy arkadyjskiej - Heleny Radziwiłłowej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14577#0028
22
TERESA GRZYBKOWSKA
20. Świątynia Diany, Arkadia koło Nieborowa, elewacja płd.-wsch. Fot. T. Grzybkowska
wików i leśnych ptaków. Drzwi mahoniowe otwierano kluczem ozdobionym diamentami. Wchodziło się do
okrągłego przedsionka sklepionego kopułą, naprzeciw wejścia, w niszy znajdowała się rzeźba Amora trzy-
mającego pochodnię oświetlającą w nocy wnętrze. Pośrodku przedsionka „na pięknej z alabastru wschod-
niego podstawie, stoi umywalnia z kamienia «Vert de Corse» zwanego" - opisywała Klementyna z Tańskich
Hoffmanowa56. Stąd wchodziło się do „gabinetu na muzeum przeznaczone, zawiera najciekawszy zbiór
kameów, naczyń etruskich i lamp starożytnych"57. Był to gabinet Etruski z Amorem i Psyche pędzla Michała
Płońskiego na suficie oraz z malarską dekoracją na ścianach wyobrażającą starożytne wazy i naczynia. Tutaj
znajdowały się krzesła „rzymskiego kształtu" i sprzęty na wzór starożytnych wykonane, trójnogi, świeczniki,
biurko dekorowane lirami (do dziś zachowane w pałacu w Nieborowie), na nim w czerwony safian oprawna
księga gości, mnóstwo różnych przedmiotów. Po lewej mieściła się wnęka z napisem: „Których tracki Mars
wyzuł z ojczystej osady / Błędne w dom swój Helena przyjęła Arkady". Obok stało naczynie z porfiru z wodą
różaną do obmycia rąk, a w niszy widniał „posąg milczenia" - zapewne Harpokratesa - rzymskiego boga
milczenia58. Przechodząc koło niego wchodziło się do następnej sali, gdzie dostępowało się „wtajemniczenia
w cuda Panteonu"59. Jednym z trzech podstawowych obowiązków wołnomularzy było milczenie, obok posłu-
szeństwa i pracy60. Wspaniały był widok sali Panteonu. „Uderzona nim wyobraźnia przenosi się do czasów
wyroczni". Znajdowały się tam posągi westalek, ogień święty, posągi Izydy utożsamianej z Artemidą-Dianą,
Amora, Apollina, Wenus. Zebrane w Panteonie przedmioty miały wymowę encyklopedyczną i synkretyczną,
dotyczyły różnych kultur i obyczajów. Znajdował się tam między dwiema kolumnami ołtarz na tle wielkiego
zwierciadła (il. 21), otoczony drzewkami pomarańczowymi, mirtowymi i jaśminu61. O wolnomularskiej
wymowie świątyni, co udowodniła Alicja Kępińska62, świadczył wspaniały fresk na sklepieniu, dzieło Nor-
blina (1783-1785) przedstawiające Jutrzenkę wyprowadzającą konie Apollina (il. 22). Mitologiczne
56 Za: [M. R a d z i w i 11], op. cit., s. XXII.
57 Opis Arkadii..., s. 147.
58 Harpokrates niezbyt często pojawiał się w sztuce; możemy go zobaczyć na plafonie Sali Czerwonej Ratusza Głównego
Miasta w Gdańsku, co pierwszy zauważył E. 1 wanoyko, Sala Czerwona Ratusza Gdańskiego, Gdańsk 1986, s. 51.
59 Opis Arkadii..., s. 147.
60 T. Cegielski, Sekrety masonów. Pierwszy stopień wtajemniczenia, Warszawa 1992, s. 5, passim.
61 Opis Arkadii..., s. 148.
62 А. К ę p i ń s к a, Jan Piotr Norblin, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1978, a jeszcze uszczegółowił Z a ł ę s к i, Ogrody
wolnomularskie...
TERESA GRZYBKOWSKA
20. Świątynia Diany, Arkadia koło Nieborowa, elewacja płd.-wsch. Fot. T. Grzybkowska
wików i leśnych ptaków. Drzwi mahoniowe otwierano kluczem ozdobionym diamentami. Wchodziło się do
okrągłego przedsionka sklepionego kopułą, naprzeciw wejścia, w niszy znajdowała się rzeźba Amora trzy-
mającego pochodnię oświetlającą w nocy wnętrze. Pośrodku przedsionka „na pięknej z alabastru wschod-
niego podstawie, stoi umywalnia z kamienia «Vert de Corse» zwanego" - opisywała Klementyna z Tańskich
Hoffmanowa56. Stąd wchodziło się do „gabinetu na muzeum przeznaczone, zawiera najciekawszy zbiór
kameów, naczyń etruskich i lamp starożytnych"57. Był to gabinet Etruski z Amorem i Psyche pędzla Michała
Płońskiego na suficie oraz z malarską dekoracją na ścianach wyobrażającą starożytne wazy i naczynia. Tutaj
znajdowały się krzesła „rzymskiego kształtu" i sprzęty na wzór starożytnych wykonane, trójnogi, świeczniki,
biurko dekorowane lirami (do dziś zachowane w pałacu w Nieborowie), na nim w czerwony safian oprawna
księga gości, mnóstwo różnych przedmiotów. Po lewej mieściła się wnęka z napisem: „Których tracki Mars
wyzuł z ojczystej osady / Błędne w dom swój Helena przyjęła Arkady". Obok stało naczynie z porfiru z wodą
różaną do obmycia rąk, a w niszy widniał „posąg milczenia" - zapewne Harpokratesa - rzymskiego boga
milczenia58. Przechodząc koło niego wchodziło się do następnej sali, gdzie dostępowało się „wtajemniczenia
w cuda Panteonu"59. Jednym z trzech podstawowych obowiązków wołnomularzy było milczenie, obok posłu-
szeństwa i pracy60. Wspaniały był widok sali Panteonu. „Uderzona nim wyobraźnia przenosi się do czasów
wyroczni". Znajdowały się tam posągi westalek, ogień święty, posągi Izydy utożsamianej z Artemidą-Dianą,
Amora, Apollina, Wenus. Zebrane w Panteonie przedmioty miały wymowę encyklopedyczną i synkretyczną,
dotyczyły różnych kultur i obyczajów. Znajdował się tam między dwiema kolumnami ołtarz na tle wielkiego
zwierciadła (il. 21), otoczony drzewkami pomarańczowymi, mirtowymi i jaśminu61. O wolnomularskiej
wymowie świątyni, co udowodniła Alicja Kępińska62, świadczył wspaniały fresk na sklepieniu, dzieło Nor-
blina (1783-1785) przedstawiające Jutrzenkę wyprowadzającą konie Apollina (il. 22). Mitologiczne
56 Za: [M. R a d z i w i 11], op. cit., s. XXII.
57 Opis Arkadii..., s. 147.
58 Harpokrates niezbyt często pojawiał się w sztuce; możemy go zobaczyć na plafonie Sali Czerwonej Ratusza Głównego
Miasta w Gdańsku, co pierwszy zauważył E. 1 wanoyko, Sala Czerwona Ratusza Gdańskiego, Gdańsk 1986, s. 51.
59 Opis Arkadii..., s. 147.
60 T. Cegielski, Sekrety masonów. Pierwszy stopień wtajemniczenia, Warszawa 1992, s. 5, passim.
61 Opis Arkadii..., s. 148.
62 А. К ę p i ń s к a, Jan Piotr Norblin, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1978, a jeszcze uszczegółowił Z a ł ę s к i, Ogrody
wolnomularskie...