DOI article:
Grzybkowska, Teresa: Orgród Armidy arkadyjskiej - Heleny Radziwiłłowej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14577#0043
OGRÓD ARM IDY ARKADYJSKIEJ - HELENY RADZIWIŁŁOWEJ
37
i okazy różnorodnych roślin. Helena Radziwiłłowa, przybierając imię heroiny renesansowego poematu, bardziej
lub mniej świadomie mogła starać się nawiązać do renesansowej idei ogrodu jako kolekcji. Na obrazie Davida
Teniersa Mł. OgródArmidy z madryckiego Prado oglądamy parę bohaterów, Armidę i Rinalda, wśród bujnej
roślinności. W głębi ogrodu widnieje świątynia Wenus o formie greckiego perypterosu. W podobnie ukształ-
towanym ogrodzie wypełnionym bujną roślinnością i antycznymi ruinami odpoczywają też bohaterowie Tassa
na blacie gerydonu malowanego w XVIII w. przez Charles'a Nicolasa Dodina z wiedeńskiej Albertiny127.
DOMEK SZWAJCARSKI I PRZEZROCZYSTOŚĆ
Z wcieleniem Heleny Radziwiłłowej w Armidę wiąże się jej ostatnie dzieło - Domek Szwajcarski,
wzniesiony przed 1810 г., znany dzięki rysunkowi Aleksandry Radziwiłłowej (il. 33). Skromna na zewnątrz
wiejska chata, powstała w wyniku mody na szwajcarską idyllę gessnerowską128. James Stevens Curl suge-
ruje, że Domek Szwajcarski powstał na cześć Wilhelma Telia i z tęsknoty za niepodległością Polski129.
Zapewne, o czym już wspomniano, pod wrpływem przyjaźni z Izabelą Czartoryską i kampanii napoleońskiej,
w której brał udział syn Heleny, Gedeon, wzrosły uczucia patriotyczne księżnej, które wyraziła urządzając
ku chwale potomka Domek Gotycki na symboliczne „mieszkanie rycerza".
Domek Szwajcarski natomiast miał zgoła inny charakter. Jedno z pomieszczeń nazwano Kryształowym
Pałacem130. To niespodziewane wnętrze zaskakiwało wszystkich wspaniałością i przepychem. Radziwiłłowa
chciała wywołać u gości efekt zaskoczenia. Podobnie było z wyłaniającą się z gęstwiny krzewów, obok Groty
Sybilli i Domku Gotyckiego, widoczną przez Łuk Kamienny Świątynią Diany. Stosunek księżnej do sztuki
wyrażały niespodziewane zmiany nastrojów i wrażeń, ubranych w myśl wyższą, w której filozofia łączyła
się z poezją131. Radziwiłłowa była bardzo konsekwentna w chęci posiadania szklanego wnętrza, a mogła
takie marzenia realizować, bowiem większe kryształowe tafle produkowano już od początku XVIII w.132
Kryształowy Salon poprzedzony był Kryształowym Namiotem Rycerza - ten powstał około 1800 r. Na
wprost niego do pnia starego drzewa przybita była tablica z napisem: „Przykuwa mnie do mego przeznacze-
nia". Stąd odpływano na Wyspę Uczuć (Ofiar). Na jej brzegu stał sfinks z opartą o niego tarczą z wierszem:
„Idź na spokojną kępę, między drzew tych cienie / Znajdziesz tam Miłość, Przyjaźń, Nadzieję, Wspomnienie
/ Znajdziesz i rzadką wdzięczność, a jeżeliś tkliwy / Ciesz się w Twych troskach, albo ciesz się żeś szczę-
śliwy". Lekka konstrukcja Namiotu Rycerza złożona została z ośmiu tafli szkła kryształowego, oprawionego
w mahoniowe ramy i nakryta jednolitą szklaną kopułą. Pośrodku wnętrza, na marmurowej posadzce stał stół
z tafli szkła kryształowego, oprawiony w stal błękitną. „Nogi tego stołu brązowe, odwinięte w górę, zakoń-
czone do wydrążenia, napełnione są płonącym nieustannie kadzidłem"133.
Kryształowy Pałac był w gruncie rzeczy jednym dużym pomieszczeniem we wnętrzu Domu Szwajcar-
skiego, salon ten każdego oszałamiał przepychem134. „Ta część domu była powiększona od strony ogrodu
rodzajem przeszklonej werandy i posiadała szklane ściany rozświetlające wnętrze od południa i północy oraz
127 B. G r a t к o w s к a-R a t у ń s к a, Ikonograficzny zapis wspomnień w dekoracji gerydonu z Gabinetu Monarchów
Europejskich, „Kronika Zamkowa", ibidem, s. 146, il. 5.
128 Et in Arcadia ego..., s. 62.
129 Curl, op. cii., s. 112.
130 Szklana Komnata była meta-tematem „świetlistego wnętrza", częstego w literaturze starofrancuskiej. Oszklona przestrzeń
odnosi się tam najczęściej do raju, choć czasami lśniąca jest siedziba demona. Przezroczyste wnętrza pojawiają się w europejskiej
literaturze renesansowej, barokowej i późniejszej. J. Kowalski, Rymowane zamki. Tematy architektoniczne w literaturze
starofrancuskiej drugiej połowy XII wieku, Warszawa 2001, s. 334.
131 Por. przyp. 33.
132 Lexikon der В auty pen. Funktionen und Formen der Architektur, Stuttgart 2006, s. 189.
133 Opis Arkadii..., s. 150.
134 Dom Szwajcarski i jego pomieszczenia opisywali К. H o f f m a n o w a, Wybór pism, t. 6, Opis różnych okolic Królestwa
Polskiego, cz. 2, Wrocław 1828, s. 231-251; K. Biernacka, Podróż z Włodawy do Gdańska, powrotem do Nieborowa w roku
1816, Wrocław 1823, s. 14; L. D e m b o w s к i, Moje wspomnienia, t. 1, Peterzburg 1898, s. 145; J.W. Krasiński, Przewodnik
dla podróżujących w Polsce i Rzeczypospolitej Krakowskie], Warszawa 1821, s. 40^12; Niemcewicz, op. cit., s. 115-116;
H. Stecki-Olechnowicz, Wspomnienia mojej młodości, Lwów 1895, s. 158 160. Wszystkich cytuje Piwkowski,
Arkadia..., Aneks s. 163, 166, 168, 169, 179.
37
i okazy różnorodnych roślin. Helena Radziwiłłowa, przybierając imię heroiny renesansowego poematu, bardziej
lub mniej świadomie mogła starać się nawiązać do renesansowej idei ogrodu jako kolekcji. Na obrazie Davida
Teniersa Mł. OgródArmidy z madryckiego Prado oglądamy parę bohaterów, Armidę i Rinalda, wśród bujnej
roślinności. W głębi ogrodu widnieje świątynia Wenus o formie greckiego perypterosu. W podobnie ukształ-
towanym ogrodzie wypełnionym bujną roślinnością i antycznymi ruinami odpoczywają też bohaterowie Tassa
na blacie gerydonu malowanego w XVIII w. przez Charles'a Nicolasa Dodina z wiedeńskiej Albertiny127.
DOMEK SZWAJCARSKI I PRZEZROCZYSTOŚĆ
Z wcieleniem Heleny Radziwiłłowej w Armidę wiąże się jej ostatnie dzieło - Domek Szwajcarski,
wzniesiony przed 1810 г., znany dzięki rysunkowi Aleksandry Radziwiłłowej (il. 33). Skromna na zewnątrz
wiejska chata, powstała w wyniku mody na szwajcarską idyllę gessnerowską128. James Stevens Curl suge-
ruje, że Domek Szwajcarski powstał na cześć Wilhelma Telia i z tęsknoty za niepodległością Polski129.
Zapewne, o czym już wspomniano, pod wrpływem przyjaźni z Izabelą Czartoryską i kampanii napoleońskiej,
w której brał udział syn Heleny, Gedeon, wzrosły uczucia patriotyczne księżnej, które wyraziła urządzając
ku chwale potomka Domek Gotycki na symboliczne „mieszkanie rycerza".
Domek Szwajcarski natomiast miał zgoła inny charakter. Jedno z pomieszczeń nazwano Kryształowym
Pałacem130. To niespodziewane wnętrze zaskakiwało wszystkich wspaniałością i przepychem. Radziwiłłowa
chciała wywołać u gości efekt zaskoczenia. Podobnie było z wyłaniającą się z gęstwiny krzewów, obok Groty
Sybilli i Domku Gotyckiego, widoczną przez Łuk Kamienny Świątynią Diany. Stosunek księżnej do sztuki
wyrażały niespodziewane zmiany nastrojów i wrażeń, ubranych w myśl wyższą, w której filozofia łączyła
się z poezją131. Radziwiłłowa była bardzo konsekwentna w chęci posiadania szklanego wnętrza, a mogła
takie marzenia realizować, bowiem większe kryształowe tafle produkowano już od początku XVIII w.132
Kryształowy Salon poprzedzony był Kryształowym Namiotem Rycerza - ten powstał około 1800 r. Na
wprost niego do pnia starego drzewa przybita była tablica z napisem: „Przykuwa mnie do mego przeznacze-
nia". Stąd odpływano na Wyspę Uczuć (Ofiar). Na jej brzegu stał sfinks z opartą o niego tarczą z wierszem:
„Idź na spokojną kępę, między drzew tych cienie / Znajdziesz tam Miłość, Przyjaźń, Nadzieję, Wspomnienie
/ Znajdziesz i rzadką wdzięczność, a jeżeliś tkliwy / Ciesz się w Twych troskach, albo ciesz się żeś szczę-
śliwy". Lekka konstrukcja Namiotu Rycerza złożona została z ośmiu tafli szkła kryształowego, oprawionego
w mahoniowe ramy i nakryta jednolitą szklaną kopułą. Pośrodku wnętrza, na marmurowej posadzce stał stół
z tafli szkła kryształowego, oprawiony w stal błękitną. „Nogi tego stołu brązowe, odwinięte w górę, zakoń-
czone do wydrążenia, napełnione są płonącym nieustannie kadzidłem"133.
Kryształowy Pałac był w gruncie rzeczy jednym dużym pomieszczeniem we wnętrzu Domu Szwajcar-
skiego, salon ten każdego oszałamiał przepychem134. „Ta część domu była powiększona od strony ogrodu
rodzajem przeszklonej werandy i posiadała szklane ściany rozświetlające wnętrze od południa i północy oraz
127 B. G r a t к o w s к a-R a t у ń s к a, Ikonograficzny zapis wspomnień w dekoracji gerydonu z Gabinetu Monarchów
Europejskich, „Kronika Zamkowa", ibidem, s. 146, il. 5.
128 Et in Arcadia ego..., s. 62.
129 Curl, op. cii., s. 112.
130 Szklana Komnata była meta-tematem „świetlistego wnętrza", częstego w literaturze starofrancuskiej. Oszklona przestrzeń
odnosi się tam najczęściej do raju, choć czasami lśniąca jest siedziba demona. Przezroczyste wnętrza pojawiają się w europejskiej
literaturze renesansowej, barokowej i późniejszej. J. Kowalski, Rymowane zamki. Tematy architektoniczne w literaturze
starofrancuskiej drugiej połowy XII wieku, Warszawa 2001, s. 334.
131 Por. przyp. 33.
132 Lexikon der В auty pen. Funktionen und Formen der Architektur, Stuttgart 2006, s. 189.
133 Opis Arkadii..., s. 150.
134 Dom Szwajcarski i jego pomieszczenia opisywali К. H o f f m a n o w a, Wybór pism, t. 6, Opis różnych okolic Królestwa
Polskiego, cz. 2, Wrocław 1828, s. 231-251; K. Biernacka, Podróż z Włodawy do Gdańska, powrotem do Nieborowa w roku
1816, Wrocław 1823, s. 14; L. D e m b o w s к i, Moje wspomnienia, t. 1, Peterzburg 1898, s. 145; J.W. Krasiński, Przewodnik
dla podróżujących w Polsce i Rzeczypospolitej Krakowskie], Warszawa 1821, s. 40^12; Niemcewicz, op. cit., s. 115-116;
H. Stecki-Olechnowicz, Wspomnienia mojej młodości, Lwów 1895, s. 158 160. Wszystkich cytuje Piwkowski,
Arkadia..., Aneks s. 163, 166, 168, 169, 179.