DOI Artikel:
Krzyżagórska-Pisarek, Katarzyna: Samson i Dalila Rubensa: problematyka atrybucji a polityka wystawiennicza muzeów
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14577#0212
206
KATARZYNA KRZYŻAGÓRSKA-PISAREK
Nie podkreślono na wystawie ani w katalogu faktu, że wiele z pokazanych obrazów to dosyć świeże
„odkrycia" i atrybucje, głównie z XX w. Bitwę Amazonek z Poczdamu w stylu Otto Veniusa, Justus Miiller-
-Hofstede uważał właśnie za dzieło tego malarza - a nie Rubensa71. Obraz Leda z łabędziem z Harvardu
pojawił się na angielskim rynku sztuki dopiero w 1950 r. - nic nie wiemy o jego wcześniejszym pochodze-
niu72. Sąd Parysa (olejny szkic na miedzi) z Wiednia, wypłynął w 1822 r. - Robert Eigenberger, Frits Lugt
oraz Erik Larsen przypisywali go Van Dyckowi. Eneasz przygotowujący się do poprowadzenia Trojan na
wygnanie (ok. 1602-1604) z Fontainebleau, został przypisany Rubensowi przez Jacques'a Foucarta dopiero
w 1971 r. Nawrócenie św. Pawła z Courtauld zostało przyznane Rubensowi przez Justusa Muller-Hofstede
w 1964 r. Heraklit i Demokryt z Valladolid został odkryty przez Michaela Jaffé w 1968 r.73, a Hera i Lean-
der z New Haven - przez tego samego w 1958 r.
Sąd Parysa (olej, deska, 133,9 x 174,5 cm, ok. 1597-1599, National Gallery, Londyn) (il. 6.), po raz
pierwszy pojawił się na rynku sztuki w 1815 r. w Londynie. Pierwotnie zakupiony anonimowo w latach 30.
w antykwariacie w Yorku w Anglii (podobnie jak modelło do Samsona i Dalili), obraz został odkryty i przy-
pisany Rubensowi w 1966 r. Michael Jaffé, specjalista od wczesnych prac mistrza, udokumentował malowi-
dło jako dzieło wykonane we Włoszech74, ale jego rozumowanie i porównania miały słabe strony, które
odsłoniła Fiona Healy75. Według niej, obraz mógł powstać jedynie w Antwerpii, przed wyjazdem Rubensa
do Włoch. Healy podważyła, zapewne słusznie, wszystkie porównania Sądu Parysa z wczesnymi obrazami
Rubensa powstałymi we Włoszech. Porównała za to malowidło z wcześniejszymi dziełami artysty, namalo-
wanymi w Antwerpii według sztychów, niestety równie nieudokumentowanymi i dopiero niedawno przypi-
sanymi Rubensowi: do Adama i Ewy, dzisiaj w Domu Rubensa, uważanego przez niektórych badaczy za
dzieło Otto van Veena76, czy do wątpliwej małej Ledy z łabędziem - oba odkryte i poświadczone przez
Michaela Jaffé w 1967 i 1968 r. Badania podłoża malowidła wykazały jednak, że jest to prawdopodobnie
deska dębowa pochodząca z Włoch, co podaje w wątpliwość również i tę wersję wydarzeń77.
Z kolei znany atrybucjonista i odkrywca obrazów starych mistrzów Charles Bailly odnalazł wczesne
Ścięcie św. Jana (1608-1609)78, które pojawiło się w 1987 r. na aukcji w Fontainebleau jako dzieło warsztatu
Rubensa - a na wystawie również zostało pokazane jako oryginał Rubensa. Inny zaś obraz, Święta Rodzina
ze św. Elżbietą, św. Janem Chrzcicielem i gołębicą (1608) z Metropolitan Muséum w Nowym Jorku był
do niedawna (być może słusznie, ze względu na poziom wykonania) uważany za XVII-wieczną kopię, ale
zapewne przez podobieństwo do stylu Samsona i Dalili uzyskał status wczesnego dzieła Rubensa. Warto tu
zacytować Waltera Liedtke z Metropolitan Muséum: „W kilku pracach (Rubensa) - w szczególności tych
namalowanych w Antwerpii około 1609/1610, śmiała kolorystyka, żywe kontury i energiczny modelunek
robią bardzo silne, a nawet nieraz brutalne wrażenie, przez które artysta świadomy bardziej konserwatywnej
maniery, do której byli przyzwyczajeni mecenasi Antwerpii, musiał chcieć podkreślić swoją nowoczesność.
Obecny obraz, jak również wersja z Los Angeles, pochodzą prawdopodobnie z okresu, kiedy Rubens nama-
lował przejmującego Samsona i Dalilę i duży Pokłon Trzech Króli z Madrytu. Wulgarne wrażenie wywo-
ływane przez niektóre fragmenty naszego obrazu wydaje się pasować do stylu Rubensa w tych dziełach"79.
Również pokazany na wystawie Cimon i Pera z Ermitażu był przez długi czas uważany za kopię, tak samo jak
Ecce Homo, określony jako kopia przez Corpus Rubenianum^. To właśnie podobieństwo do drastycznego,
„przerysowanego" stylu Samsona i Dalili podniosło status niektórych z tych dzieł do oryginałów mistrza.
71 J. Mii 11 e r-H o f s t с d e, Peter Paul Rubens 1577-1640, Katalog I, Rubens in Italien, Gemalde, Ôlskizzen, Zeichnungen.
Katalog wystawy, Wallraf-Richartz-Museum, Kolonia 1977, s. 35, 181-182.
72 M. Jaffé, Rubens in Italy Part 11: some rediscovered works of the jïrst phase, „The Burlington Magazine", CX, April
1968, 781, s. 180-183, il. s. 185.
73 Ibidem, s. 183-184, 186-187.
74 Ibidem, s. 172, 174-187.
75 F. H e a 1 y, Rubens and the Judgement of Paris, a question of choie e, Brepols 1997.
76 A. В a 1 i s, Fatto da un mio discepolo ', Rubens 's Studio Practice Reviewed, [w:] Rubens and his Workshop: The Flight of
lot and his Family from Sodom. Katalog wystawy, The National Muséum of Western Art, ed. T. N a к a m u r a, Tokyo 1994, s. 109
oraz przyp. 125, s. 124.
77 Healy, op. cit., s. 179, przyp. 46.
78 Peter Paul Rubens, Ścięcie św. Jana, olej, deska dębowa, 94 x 101,8 cm, 1609, USA, prywatna kolekcja.
79 W. A. Liedtke, Flemish Paintings in the Metropolitan Muséum of Art, New York 1984, s. 210.
80 J.R. J u d s o n, Rubens. the Passion of Christ, Corpus Rubenianurn Ludwig Burchard, part IV, Turnhout 2000, s. 64-67.
KATARZYNA KRZYŻAGÓRSKA-PISAREK
Nie podkreślono na wystawie ani w katalogu faktu, że wiele z pokazanych obrazów to dosyć świeże
„odkrycia" i atrybucje, głównie z XX w. Bitwę Amazonek z Poczdamu w stylu Otto Veniusa, Justus Miiller-
-Hofstede uważał właśnie za dzieło tego malarza - a nie Rubensa71. Obraz Leda z łabędziem z Harvardu
pojawił się na angielskim rynku sztuki dopiero w 1950 r. - nic nie wiemy o jego wcześniejszym pochodze-
niu72. Sąd Parysa (olejny szkic na miedzi) z Wiednia, wypłynął w 1822 r. - Robert Eigenberger, Frits Lugt
oraz Erik Larsen przypisywali go Van Dyckowi. Eneasz przygotowujący się do poprowadzenia Trojan na
wygnanie (ok. 1602-1604) z Fontainebleau, został przypisany Rubensowi przez Jacques'a Foucarta dopiero
w 1971 r. Nawrócenie św. Pawła z Courtauld zostało przyznane Rubensowi przez Justusa Muller-Hofstede
w 1964 r. Heraklit i Demokryt z Valladolid został odkryty przez Michaela Jaffé w 1968 r.73, a Hera i Lean-
der z New Haven - przez tego samego w 1958 r.
Sąd Parysa (olej, deska, 133,9 x 174,5 cm, ok. 1597-1599, National Gallery, Londyn) (il. 6.), po raz
pierwszy pojawił się na rynku sztuki w 1815 r. w Londynie. Pierwotnie zakupiony anonimowo w latach 30.
w antykwariacie w Yorku w Anglii (podobnie jak modelło do Samsona i Dalili), obraz został odkryty i przy-
pisany Rubensowi w 1966 r. Michael Jaffé, specjalista od wczesnych prac mistrza, udokumentował malowi-
dło jako dzieło wykonane we Włoszech74, ale jego rozumowanie i porównania miały słabe strony, które
odsłoniła Fiona Healy75. Według niej, obraz mógł powstać jedynie w Antwerpii, przed wyjazdem Rubensa
do Włoch. Healy podważyła, zapewne słusznie, wszystkie porównania Sądu Parysa z wczesnymi obrazami
Rubensa powstałymi we Włoszech. Porównała za to malowidło z wcześniejszymi dziełami artysty, namalo-
wanymi w Antwerpii według sztychów, niestety równie nieudokumentowanymi i dopiero niedawno przypi-
sanymi Rubensowi: do Adama i Ewy, dzisiaj w Domu Rubensa, uważanego przez niektórych badaczy za
dzieło Otto van Veena76, czy do wątpliwej małej Ledy z łabędziem - oba odkryte i poświadczone przez
Michaela Jaffé w 1967 i 1968 r. Badania podłoża malowidła wykazały jednak, że jest to prawdopodobnie
deska dębowa pochodząca z Włoch, co podaje w wątpliwość również i tę wersję wydarzeń77.
Z kolei znany atrybucjonista i odkrywca obrazów starych mistrzów Charles Bailly odnalazł wczesne
Ścięcie św. Jana (1608-1609)78, które pojawiło się w 1987 r. na aukcji w Fontainebleau jako dzieło warsztatu
Rubensa - a na wystawie również zostało pokazane jako oryginał Rubensa. Inny zaś obraz, Święta Rodzina
ze św. Elżbietą, św. Janem Chrzcicielem i gołębicą (1608) z Metropolitan Muséum w Nowym Jorku był
do niedawna (być może słusznie, ze względu na poziom wykonania) uważany za XVII-wieczną kopię, ale
zapewne przez podobieństwo do stylu Samsona i Dalili uzyskał status wczesnego dzieła Rubensa. Warto tu
zacytować Waltera Liedtke z Metropolitan Muséum: „W kilku pracach (Rubensa) - w szczególności tych
namalowanych w Antwerpii około 1609/1610, śmiała kolorystyka, żywe kontury i energiczny modelunek
robią bardzo silne, a nawet nieraz brutalne wrażenie, przez które artysta świadomy bardziej konserwatywnej
maniery, do której byli przyzwyczajeni mecenasi Antwerpii, musiał chcieć podkreślić swoją nowoczesność.
Obecny obraz, jak również wersja z Los Angeles, pochodzą prawdopodobnie z okresu, kiedy Rubens nama-
lował przejmującego Samsona i Dalilę i duży Pokłon Trzech Króli z Madrytu. Wulgarne wrażenie wywo-
ływane przez niektóre fragmenty naszego obrazu wydaje się pasować do stylu Rubensa w tych dziełach"79.
Również pokazany na wystawie Cimon i Pera z Ermitażu był przez długi czas uważany za kopię, tak samo jak
Ecce Homo, określony jako kopia przez Corpus Rubenianum^. To właśnie podobieństwo do drastycznego,
„przerysowanego" stylu Samsona i Dalili podniosło status niektórych z tych dzieł do oryginałów mistrza.
71 J. Mii 11 e r-H o f s t с d e, Peter Paul Rubens 1577-1640, Katalog I, Rubens in Italien, Gemalde, Ôlskizzen, Zeichnungen.
Katalog wystawy, Wallraf-Richartz-Museum, Kolonia 1977, s. 35, 181-182.
72 M. Jaffé, Rubens in Italy Part 11: some rediscovered works of the jïrst phase, „The Burlington Magazine", CX, April
1968, 781, s. 180-183, il. s. 185.
73 Ibidem, s. 183-184, 186-187.
74 Ibidem, s. 172, 174-187.
75 F. H e a 1 y, Rubens and the Judgement of Paris, a question of choie e, Brepols 1997.
76 A. В a 1 i s, Fatto da un mio discepolo ', Rubens 's Studio Practice Reviewed, [w:] Rubens and his Workshop: The Flight of
lot and his Family from Sodom. Katalog wystawy, The National Muséum of Western Art, ed. T. N a к a m u r a, Tokyo 1994, s. 109
oraz przyp. 125, s. 124.
77 Healy, op. cit., s. 179, przyp. 46.
78 Peter Paul Rubens, Ścięcie św. Jana, olej, deska dębowa, 94 x 101,8 cm, 1609, USA, prywatna kolekcja.
79 W. A. Liedtke, Flemish Paintings in the Metropolitan Muséum of Art, New York 1984, s. 210.
80 J.R. J u d s o n, Rubens. the Passion of Christ, Corpus Rubenianurn Ludwig Burchard, part IV, Turnhout 2000, s. 64-67.