DOI Artikel:
Ziemba, Antoni: Jan Białostocki (1921 - 1988)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.16827#0166
JAN BIAŁOSTOCKI (1921 1988)
159
w Brukseli (1987) oraz wiele wyróżnień za działalność naukową', w tym przede wszystkim „nagrodę Nob-
la" europejskich historyków sztuki: Warburg-Preis, nadawaną przez senat Wolnego Miasta Hamburga ( 1981 ).
Został odznaczony wieloma orderami6. Wreszcie, last but not least: Jan Białostocki splótł swe losy z wielką
historią polityczną, najpierw jako więzień hitlerowskich obozów koncentracyjnych, potem jako sprzymierze-
niec polskiej opozycji antykomunistycznej, przewodniczący Kongresu Kultury Polskiej w grudniu 1981 roku
i wykładowca niezależnej nauki i kultury w stanic wojennym.
Także lista przyjaźni Jana Białostockiego jest wielce wymowna. Przyjaciółmi z młodości byli wybitni
uczeni, pisarze i humaniści m.in. Ihor Szewczenko (Sevcenko), Andrzej Vincenz i Artur Międzyrzecki, potem
Julia Hartwig i Joanna Guze. Prawdziwym starszym przyjacielem i mentorem Białostockiego był Michał
Walicki. Z wielkich uczonych - historyków sztuki - wystarczy wymienić, dokonując ledwie wyboru z ca-
łej rzeszy bliskich znajomych: Erwina Panofsky'ego, Williama S. Heckschera, Ernsta Gombricha, Philippa
Fehla, Wilibalda Sauerlandera, Ottona Pachta, Ottona von Simsona, Juliusa S. Helda, Gerda von der Ostena,
Wernera Hofmanna, Georga Kauffmana, Anneliese Meyer-Meintschel, Rodolfa Pallucchiniego, Jana Gerrita
van Geldera, Horsta Gersona. Francesco Valcanovera, Federico Zeriego, André Chastela, George'a Zarne-
ckiego, Charles'a Sterlinga, Jeana Adhćmara, Jacques'a Thuilliera, Philippe'a Philipota, a w Polsce: Jerzego
Łozińskiego, Lecha Kalinowskiego, Adama Miłobędzkiego, Piotra Skubiszewskiego, Mieczysława Zlata czy
Mieczysława Porębskiego. Ta imponująca lista nazwisk obrazuje pozycję Białostockiego w generacji wiel-
kich uczonych, którzy nadali kształt dwudziestowiecznej historii sztuki. Nie tylko współtworzył z nimi naukę
i Wielką Teorię dziejów sztuki, lecz także miał ważny osobisty udział w życiu tych ludzi. Słynna jest opowieść
0 tym, że to Jan Białostocki na niegdysiejszym kongresie w Wiedniu pogodził Ernsta Gombricha i Ottona
Pachta7; albo ta, jak straszliwie przemoczony po jakiejś ulewie w Princeton został w czasie pierwszej wizyty
u Panofskych przebrany w suche ubranie i słynne pantofle („kapcie Panorsky^go''), które dano mu do domu
1 których używał potem, trochę na pamiątkę. Znał też słynnych humanistów spoza kręgu historyków i histo-
ryków sztuki, jak Jeana d'Ormessona, z którym współpracował w CIPSH.
POLA ZAINTERESOWAŃ
Jan Białostocki należał do ludzi, o których mawia się „tytan pracy": był niezwykle płodny jako pisarz
nauki; stworzył ponad 500 poważnych prac naukowych. Uważa się, że był uomo universale, że zajmował
się sztuką dawną wszechstronnie i w całości, że przeczytał o niej wszystko i mógł pisać o wszystkim. Sam
jednak zdefiniował swe zainteresowania i pola badawcze następująco i w znamiennej kolejności: „historia
teorii sztuki i problemy metody, ze szczególnym naciskiem na ikonografię i ikonologię; sztuka późnego śred-
niowiecza i renesansu; Durer; Rembrandt; ikonografia XIX wieku"*. Nie napisał, choć bardzo chciał (życia
już nie starczyło), planowanej wielkiej syntezy dziejów myśli o sztuce, ale opracował wielotomową antologię
źródeł do historii teorii i historiografii artystycznej: Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce od starożytności
do 1500 roku (1978, reedycja z uzupełnieniami bibliograficznymi: 2005); Teoretycy pisarze i artyści o sztu-
ce J500 1600 (1985; reedycja z uzupełnieniami bibliograficznymi - w druku), Teoretycy historiografowie
i artyści o sztuce 1600 -1700, 1994). Wydał i opracował też fundamentalne zbiory tekstów Durera {Albrecht
Durer jako pisarz i teoretyk sztuki, 1956), Poussina (Poussin i teoria klasycyzmu, 1953) oraz tekstów o Berni-
nim (Dwugłos o Berniniur 1962), o Rembrandcie (z Janiną Michałkową, Rembrandt w oczach w spółczesnych.
Fernando w Madrycie (1978), Baycrische Akademie der Wissenschaften w Monachium ( 1980), Sachsische Akademie der Wisscnschaftcn
w Lipsku (1980), Det Norskc Vidcnskaps-Akadcmi w Oslo (1982), Akademia Clementina w Bolonii (1986) oraz Académie des Sciences.
Arts et Lettres w Paryżu (1986). Działał w niezliczonych radach instytucji naukowych (np. Institut fur Menschenwisscnschaften w Wiedniu,
Radzie Papieskiej ds. Nauki i Kultury).
5 Nagrodę Herdcra uniwersytetu w Wiedniu (1970), polską Nagrodę Państwową I stopnia (1978), Nagrodę Polskiego PEN Clubu
( 1979), nagrodę Fundacji Jurzykowskicgo w Nowym Jorku (1981 ), nagrodę Rcuchlina miasta Pforzheim (1983), Premio CanalcttO Republiki
Włoskiej oraz Theo Wormland Kunstpreis w Monachium (1988).
6 Złotym Krzyżem Zasługi (1955 - jakby w zadośćuczynieniu za okres uwięzienia obozowego podczas okupacji oraz odsunięcia od
nauki na uniwersytecie w okresie stalinizmu). Krzyżami Polonia Restituta: Kawalerskim (1962), Oficerskim (1972) ora/ Komandorskim
(19X0); Corona d'Italia (1946) i Ordine dcl Merito Republiki Włoskiej (1988).
S. Michalski, Jon Białostocki a ewolucja historii sztuki po roku 1945, [w:| Ars longa..., s. 64 65.
( ytowany wyżej biogram własny Jana Białostockiego, s. 1.
159
w Brukseli (1987) oraz wiele wyróżnień za działalność naukową', w tym przede wszystkim „nagrodę Nob-
la" europejskich historyków sztuki: Warburg-Preis, nadawaną przez senat Wolnego Miasta Hamburga ( 1981 ).
Został odznaczony wieloma orderami6. Wreszcie, last but not least: Jan Białostocki splótł swe losy z wielką
historią polityczną, najpierw jako więzień hitlerowskich obozów koncentracyjnych, potem jako sprzymierze-
niec polskiej opozycji antykomunistycznej, przewodniczący Kongresu Kultury Polskiej w grudniu 1981 roku
i wykładowca niezależnej nauki i kultury w stanic wojennym.
Także lista przyjaźni Jana Białostockiego jest wielce wymowna. Przyjaciółmi z młodości byli wybitni
uczeni, pisarze i humaniści m.in. Ihor Szewczenko (Sevcenko), Andrzej Vincenz i Artur Międzyrzecki, potem
Julia Hartwig i Joanna Guze. Prawdziwym starszym przyjacielem i mentorem Białostockiego był Michał
Walicki. Z wielkich uczonych - historyków sztuki - wystarczy wymienić, dokonując ledwie wyboru z ca-
łej rzeszy bliskich znajomych: Erwina Panofsky'ego, Williama S. Heckschera, Ernsta Gombricha, Philippa
Fehla, Wilibalda Sauerlandera, Ottona Pachta, Ottona von Simsona, Juliusa S. Helda, Gerda von der Ostena,
Wernera Hofmanna, Georga Kauffmana, Anneliese Meyer-Meintschel, Rodolfa Pallucchiniego, Jana Gerrita
van Geldera, Horsta Gersona. Francesco Valcanovera, Federico Zeriego, André Chastela, George'a Zarne-
ckiego, Charles'a Sterlinga, Jeana Adhćmara, Jacques'a Thuilliera, Philippe'a Philipota, a w Polsce: Jerzego
Łozińskiego, Lecha Kalinowskiego, Adama Miłobędzkiego, Piotra Skubiszewskiego, Mieczysława Zlata czy
Mieczysława Porębskiego. Ta imponująca lista nazwisk obrazuje pozycję Białostockiego w generacji wiel-
kich uczonych, którzy nadali kształt dwudziestowiecznej historii sztuki. Nie tylko współtworzył z nimi naukę
i Wielką Teorię dziejów sztuki, lecz także miał ważny osobisty udział w życiu tych ludzi. Słynna jest opowieść
0 tym, że to Jan Białostocki na niegdysiejszym kongresie w Wiedniu pogodził Ernsta Gombricha i Ottona
Pachta7; albo ta, jak straszliwie przemoczony po jakiejś ulewie w Princeton został w czasie pierwszej wizyty
u Panofskych przebrany w suche ubranie i słynne pantofle („kapcie Panorsky^go''), które dano mu do domu
1 których używał potem, trochę na pamiątkę. Znał też słynnych humanistów spoza kręgu historyków i histo-
ryków sztuki, jak Jeana d'Ormessona, z którym współpracował w CIPSH.
POLA ZAINTERESOWAŃ
Jan Białostocki należał do ludzi, o których mawia się „tytan pracy": był niezwykle płodny jako pisarz
nauki; stworzył ponad 500 poważnych prac naukowych. Uważa się, że był uomo universale, że zajmował
się sztuką dawną wszechstronnie i w całości, że przeczytał o niej wszystko i mógł pisać o wszystkim. Sam
jednak zdefiniował swe zainteresowania i pola badawcze następująco i w znamiennej kolejności: „historia
teorii sztuki i problemy metody, ze szczególnym naciskiem na ikonografię i ikonologię; sztuka późnego śred-
niowiecza i renesansu; Durer; Rembrandt; ikonografia XIX wieku"*. Nie napisał, choć bardzo chciał (życia
już nie starczyło), planowanej wielkiej syntezy dziejów myśli o sztuce, ale opracował wielotomową antologię
źródeł do historii teorii i historiografii artystycznej: Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce od starożytności
do 1500 roku (1978, reedycja z uzupełnieniami bibliograficznymi: 2005); Teoretycy pisarze i artyści o sztu-
ce J500 1600 (1985; reedycja z uzupełnieniami bibliograficznymi - w druku), Teoretycy historiografowie
i artyści o sztuce 1600 -1700, 1994). Wydał i opracował też fundamentalne zbiory tekstów Durera {Albrecht
Durer jako pisarz i teoretyk sztuki, 1956), Poussina (Poussin i teoria klasycyzmu, 1953) oraz tekstów o Berni-
nim (Dwugłos o Berniniur 1962), o Rembrandcie (z Janiną Michałkową, Rembrandt w oczach w spółczesnych.
Fernando w Madrycie (1978), Baycrische Akademie der Wissenschaften w Monachium ( 1980), Sachsische Akademie der Wisscnschaftcn
w Lipsku (1980), Det Norskc Vidcnskaps-Akadcmi w Oslo (1982), Akademia Clementina w Bolonii (1986) oraz Académie des Sciences.
Arts et Lettres w Paryżu (1986). Działał w niezliczonych radach instytucji naukowych (np. Institut fur Menschenwisscnschaften w Wiedniu,
Radzie Papieskiej ds. Nauki i Kultury).
5 Nagrodę Herdcra uniwersytetu w Wiedniu (1970), polską Nagrodę Państwową I stopnia (1978), Nagrodę Polskiego PEN Clubu
( 1979), nagrodę Fundacji Jurzykowskicgo w Nowym Jorku (1981 ), nagrodę Rcuchlina miasta Pforzheim (1983), Premio CanalcttO Republiki
Włoskiej oraz Theo Wormland Kunstpreis w Monachium (1988).
6 Złotym Krzyżem Zasługi (1955 - jakby w zadośćuczynieniu za okres uwięzienia obozowego podczas okupacji oraz odsunięcia od
nauki na uniwersytecie w okresie stalinizmu). Krzyżami Polonia Restituta: Kawalerskim (1962), Oficerskim (1972) ora/ Komandorskim
(19X0); Corona d'Italia (1946) i Ordine dcl Merito Republiki Włoskiej (1988).
S. Michalski, Jon Białostocki a ewolucja historii sztuki po roku 1945, [w:| Ars longa..., s. 64 65.
( ytowany wyżej biogram własny Jana Białostockiego, s. 1.