Rocznik Historii Sztuki (37.2012)

52

WOJCIECH SUCHOCKI

poetyckość, symboliczność lub ogólność - będą służyły, jeśli wywód zażąda, nazwaniu sposobu otwierania
się przedstawienia na złożone struktury znaczeń, stawiające się w nim na ogół bez zaznaczenia przejścia,
niepostrzeżenie, w sposób oczywisty jako odsłaniane kolejno składniki tych struktur.

Już w pierwszych zdaniach Symboliki Drzwi Gnieźnieńskich znajdujemy wskazówki co do sposobu
pojmowania zadań badacza, wynikających z poglądu na strukturę dzieła w jego kontekstowych odniesieniach.
Czytamy, że Drzwi są „nie tylko przedmiotem dekoracyjnym [...], lecz są także plastyczną konkretyzacją
pewnych treści literackich", że ów „wątek literacki [...] został zredagowany w sposób odzwierciedlający
pojęcia epoki", że w zabytku wyraziły się „nie proste stwierdzenie faktów, lecz zawarte w nich problemy
ideowe"5. Przy tym „udokumentowane stwierdzenie bazy literackiej" ma zasadnicze znaczenie „dla badań
zmierzających do ustalenia w sposób przekonywający środowiska i czasu, w których zabytek powstał"6.

Sposób rozumienia zarówno struktury znaczeniowej dzieła, jak - i w związku z nim postępowania
interpretacyjnego, wydobyć możemy z uwag zamykających tekst, do których, jako wielorako ważnych
i znamiennych, przyjdzie jeszcze powrócić. O stosunku twórcy koncepcji bordiury do scen żywota św. Woj-
ciecha powiada Kępiński, iż wybiera takie, „które usposabiają go bądź do uwag moralizatorskich, bądź
do ukazania ukrytego w nich ogólniejszego znaczenia. Obraca się oczywiście w granicach, jakie zakre-
ślają mu praktyki interpretacyjne epoki oraz znajomość symbolicznej literatury i odpowiednich wzorów
ikonograficznych"7. Toteż, w określeniu najogólniejszym, bordiura jest „płaszczyzną wykładni znaczenia
moralnego i mistycznego legendy o świętym Wojciechu"8.

Czytamy dalej, że „ze względu na treści bordiury więź jej i główną narrację należy określić przede
wszystkim jako więź symboliczną. [...] Symbolika ta [...] - to typowy język przenośni poetyckiej, język
poetycki. Dopiero w powiązaniu scen głównych i motywiki bordiury ujawnia się [...] nurt wielkiej poezji

0 niezwykłej lotności skojarzeń, poruszającej sile wymowy i niezwykłym pięknie plastyki obrazowania,
czerpiącej z wielorakich źródeł, z dorobku różnych epok i różnych kultur dostępnych ludziom średniowiecza,
jak jeszcze raz o tym się przekonujemy w stopniu znacznie szerszym, niż to uwzględniają pojęcia o tej
wielkiej epoce"9. Nie tylko podkreślenia artystycznej jakości i rozległości źródeł nie powinniśmy w tym
zdaniu przeoczyć, ale też niby nie koniecznego, a znamiennego podkreślenia wielkości epoki. A zaraz
potem przebłyskującego rysu pisarstwa Kępińskiego, podjęcia owej poetyckości, patosu dzieła w poetyce
własnej, wyzwania sprostania mu słowem: „Olbrzymiego piękna tego pomnika nie sposób będzie chyba
odtąd kontemplować inaczej, jak z uwzględnieniem tych wspaniałych poetyckich skrzydeł, które spiżowi
dają lotność, które suchemu konkretowi przedstawionych faktów dodają pulsującą krew żywego wzruszenia

1 w jednostkowej historii ukazują potwierdzenie moralnych refleksji pokoleń. Nie ujmując nic z wartości
plastycznych zabytku możemy stwierdzić, że jest on zarazem potężnym dziełem literackim - eposem
oplecionym wątkami uczuciowej liryki i filozoficznej refleksji"10.

Charakterystyczne dla kompletowania w tym obszernym studium wizerunku dzieła-bohatera będzie
- poddane dyktatowi jego krok za krokiem przemierzanej struktury aktywizowanie rozmaitych odnie-
sień, a to epoki z jej odkrywanymi swoistościami, tradycji przekazywanej w piśmie i obrazach, jej pasm
szczególnie płodnych, bliskich obrazowych odniesień, twórcy z jego wiedzą, wyobraźnią, osobowością
i rangą, aktywnej roli dzieła w dyskursie światopoglądowym, a też z rzadka - uzasadnianie własnych poczy-
nań. W bordiurze Drzwi znajduje Kępiński „bogaty materiał do studium nad specyfiką średniowiecznego
sposobu artystycznego myślenia, a nawet spekulatywnego, w którym obrazowanie odgrywa tak znaczną
rolę, zaś element skojarzeniowy bywa traktowany z taką powagą, jak i argument logiczny"11. To ostatnie
podkreślenie przychodzi potraktować jako odnoszące się także do postępowania badawczego; wszelako
dla skojarzeń trzeba najpierw otworzyć pole. To, z którego czerpie obrazowy, poetycki język bordiury
Drzwi, kieruje ku jednej z jego szczególnych właściwości, określanej przez dobór motywów. Rozmaitość
źródeł, z których były czerpane, jest wielka; pośród nich rola antyku, do której autor powraca, charak-
teryzując osobowość twórcy.

5 Kępiński, Symbolika..., s. 161.

6 Ibidem, s. 162.

7 Ibidem, s. 268.

8 Ibidem, s. 257.

9 Ibidem, s. 269.

10 Ibidem.

11 Ibidem, s. 271.