DOI Artikel:
Dobrowolski, Witold: Program ikonograficzny Sali Jadalnej Białego Domu w Łazienkach Królewskich w Warszawie: Wenus, Izyda, masoneria
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.18668#0207
Rocznik Historii Sztuki, tom XXXVII
PAN WDN, 2012
WITOLD DOBROWOLSKI
UNIWERSYTET WARSZAWSKI
PROGRAM IKONOGRAFICZNY SALI JADALNEJ BIAŁEGO DOMU
W ŁAZIENKACH KRÓLEWSKICH W WARSZAWIE.
WENUS - IZYDA - MASONERIA
BIAŁY DOM - BUDOWLA I IEI DZIEIE
Biały Dom jest jedną z pierwszych budowli wzniesionych z polecenia Stanisława Augusta na tere-
nie Parku Łazienkowskiego, na zachód od Łazienki Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, w pobliżu
skarpy wiślanej. Autorem projektu był Dominik Merlini, który zaprojektował go na otoczonej kanałami
wyspie, jako niewielką piętrową budowlę na planie kwadratu, z jednakowymi pięcioosiowymi elewacjami
zdobionymi rustyką i zwieńczonymi balustradą z wazonami, a także belwederkiem z attyką i wazonami
w narożach. Ponieważ w roku 1774 budowla była już gotowa w stanie surowym, prace musiano rozpocząć
jakiś czas przedtem. Wnętrza wykańczano w latach następnych i około roku 1777 Jan Bogumił Plersch
wraz z pomocnikiem Janem Ścisłą wykonali dekorację malarską sal parteru, amfiladowo obejmujących
z trzech stron westybul i klatkę schodową. Dwa największe i najokazalsze pomieszczenia - Sala Jadalna
i Bawialnią - zajęły wschodni bok budowli. Przez nie przechodziło się do Sypialni i Buduaru, zwanego
także Altaną, oraz do dwu skromniejszych pomieszczeń znajdujących się z zachodniej strony Buduaru.
Rozmieszczone symetrycznie i amfiladowo pokoje na piętrze mają skromniejszy, bardziej prywatny cha-
rakter. Po upadku Rzeczypospolitej właścicielem Łazienek został ks. Józef Poniatowski, a po jego śmierci
odziedziczyła je Maria Teresa z Poniatowskich Tyszkiewiczowa. W roku 1817 Łazienki zostały sprzedane
carowi Aleksandrowi I i od tego czasu aż do roku 1918 były dziedziczną własnością carów rosyjskich.
POSĄG WENUS A DEKORACJA MALARSKA SALI JADALNEJ
Bogato dekorowana przez Plerscha Sala Jadalna1 zajmuje istotne miejsce w obrazie sztuki doby sta-
nisławowskiej. Jest to bowiem najwcześniejszy znany nam przykład zastosowania w pałacowej dekoracji
malarskiej w Polsce tak zwanych grotesek2. Zdominowały one zdobnictwo klasycystycznych pałaców
1 A.Bernatowicz, Groteska a symbolika królewskiego panowania. Dekoracja Pokoju Stołowego w łazienkowskim Białym
Domu, „Rocznik Historii Sztuki", XXIX, 2004, s. 183-201; e a d с m, Niepodobne do rzeczywistości. Malowana groteska w rezydencjach
Warszawy i Mazowsza 1777-1820, Warszawa 2006, s. 183-201; W. Dobrowolski, Wazy greckie Stanisława Kostki Potockiego.
Próba identyfikacji kolekcji, Warszawa 2007, s. 30.
2 W. Tatarkiewicz, Łazienki warszawskie, Warszawa 1972, s. 54; M. К w i a t к o w s к i, Stanisław August. Król - architekt,
Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1983, s. 99-100; Bernatowicz, Groteska a symbolika..., s. 181-201; eadem, loc. cit.;
Dobrowolski, op. cit., loc. cit.; К. Z а 1 ę s к i, Arabeskowo-groteskowe malowidła ścienne epoki klasycyzmu w Polsce jako przejaw
PAN WDN, 2012
WITOLD DOBROWOLSKI
UNIWERSYTET WARSZAWSKI
PROGRAM IKONOGRAFICZNY SALI JADALNEJ BIAŁEGO DOMU
W ŁAZIENKACH KRÓLEWSKICH W WARSZAWIE.
WENUS - IZYDA - MASONERIA
BIAŁY DOM - BUDOWLA I IEI DZIEIE
Biały Dom jest jedną z pierwszych budowli wzniesionych z polecenia Stanisława Augusta na tere-
nie Parku Łazienkowskiego, na zachód od Łazienki Stanisława Herakliusza Lubomirskiego, w pobliżu
skarpy wiślanej. Autorem projektu był Dominik Merlini, który zaprojektował go na otoczonej kanałami
wyspie, jako niewielką piętrową budowlę na planie kwadratu, z jednakowymi pięcioosiowymi elewacjami
zdobionymi rustyką i zwieńczonymi balustradą z wazonami, a także belwederkiem z attyką i wazonami
w narożach. Ponieważ w roku 1774 budowla była już gotowa w stanie surowym, prace musiano rozpocząć
jakiś czas przedtem. Wnętrza wykańczano w latach następnych i około roku 1777 Jan Bogumił Plersch
wraz z pomocnikiem Janem Ścisłą wykonali dekorację malarską sal parteru, amfiladowo obejmujących
z trzech stron westybul i klatkę schodową. Dwa największe i najokazalsze pomieszczenia - Sala Jadalna
i Bawialnią - zajęły wschodni bok budowli. Przez nie przechodziło się do Sypialni i Buduaru, zwanego
także Altaną, oraz do dwu skromniejszych pomieszczeń znajdujących się z zachodniej strony Buduaru.
Rozmieszczone symetrycznie i amfiladowo pokoje na piętrze mają skromniejszy, bardziej prywatny cha-
rakter. Po upadku Rzeczypospolitej właścicielem Łazienek został ks. Józef Poniatowski, a po jego śmierci
odziedziczyła je Maria Teresa z Poniatowskich Tyszkiewiczowa. W roku 1817 Łazienki zostały sprzedane
carowi Aleksandrowi I i od tego czasu aż do roku 1918 były dziedziczną własnością carów rosyjskich.
POSĄG WENUS A DEKORACJA MALARSKA SALI JADALNEJ
Bogato dekorowana przez Plerscha Sala Jadalna1 zajmuje istotne miejsce w obrazie sztuki doby sta-
nisławowskiej. Jest to bowiem najwcześniejszy znany nam przykład zastosowania w pałacowej dekoracji
malarskiej w Polsce tak zwanych grotesek2. Zdominowały one zdobnictwo klasycystycznych pałaców
1 A.Bernatowicz, Groteska a symbolika królewskiego panowania. Dekoracja Pokoju Stołowego w łazienkowskim Białym
Domu, „Rocznik Historii Sztuki", XXIX, 2004, s. 183-201; e a d с m, Niepodobne do rzeczywistości. Malowana groteska w rezydencjach
Warszawy i Mazowsza 1777-1820, Warszawa 2006, s. 183-201; W. Dobrowolski, Wazy greckie Stanisława Kostki Potockiego.
Próba identyfikacji kolekcji, Warszawa 2007, s. 30.
2 W. Tatarkiewicz, Łazienki warszawskie, Warszawa 1972, s. 54; M. К w i a t к o w s к i, Stanisław August. Król - architekt,
Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1983, s. 99-100; Bernatowicz, Groteska a symbolika..., s. 181-201; eadem, loc. cit.;
Dobrowolski, op. cit., loc. cit.; К. Z а 1 ę s к i, Arabeskowo-groteskowe malowidła ścienne epoki klasycyzmu w Polsce jako przejaw