DOI Artikel:
Żukowski, Jacek: Kryptoportrety polskich władców w malarstwie sakralnym XVII i XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.18668#0172
166
JACEK ŻUKOWSKI
Poza tą pracą fenomen kryptoportretów w ołtarzowych obrazach fundatorskich3 oraz problem aktualizacji
kostiumowych w sztuce religijnej nie zostały do tej pory wyczerpująco przeanalizowane zarówno w pol-
skim, jak i zagranicznym piśmiennictwie, co wynika zapewne między innymi z trudności definicyjnych4.
Zagadnienie okazuje się pokrewne z szeroką kategorią identification portrait {disguised portrait), „ukry-
tego" i „przebranego" portretu, rozpowszechnioną przez Friedricha Pollerossa5. Także ostatnie badania
nad kulturą holenderską czy ikonografią cesarzy Karola i Zygmunta Luksemburczyków ujawniają wagę
3 Z jednym z wcześniejszych fundatorskich kryptoportretów sensu stricto na obrazie sakralnym spotykamy się w wypadku Drogi
na Golgotę, malowidła fundacji kasztelana rogozińskiego Jana z Bnina Opalińskiego (prawdopodobnie z końca XVI w.), z kościoła pw.
św. Mikołaja w Kaliszu, T. Dobrzeniecki, Średniowieczny portret w sakralnej sztuce polskiej, „Rocznik Muzeum Narodowego
w Warszawie", 13, 1969, l, s. 11-149; P. Mrozowski, Fundator i jego postawa w ikonografii zachodniej IX-XII w., „Sprawozdania
Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Wydział Nauk o Sztuce", 105, 1989, s. 20-26.
4 H. Va n de W a a 1, Drie Eeuwen Vaderlandsche Geschied-Uitbeelding 1500-1800, vols. 1-2, 's-Gravenhage 1952, s. 34-35,
60 i п.; J. Pope-Hennessy, The Portrait in the Renaissance, New York 1966, s. 267-300 (autor zwraca uwagę na fenomen tzw.
participant portrait); L. С a m p b e 11, Renaissance Portraits. European Portrait-Painting in the 14,h, 15,h and 16lh Centuries, New Haven
1990, s. 2-6; P. D u j a r d i n, For interne, for externe, du rapport à la loi, du rapport à l'image à l'époque moderne, [w:] Rappresentare
il principe/Figurer l'Etat 1, red. G. Sabatier, O. Calabrese, G. Zucchini, Firenze 1990, s. 157-183; E. Łomnicka-Za-
k o w s к a, Początki portretu polskiego. Adoranci w polskim malarstwie tablicowym, miniaturowym i ściennym wieku XV i w pierwszych
dziesięcioleciach wieku XVI, „Studia Zródłoznawcze", 14, 1969, s. 13-33.
5 F. Polleross, Between Typology and Psychology: the Role of the Identification Portrait in Updating Old Testament
Représentations, „Artibus et Historiac", 12, vol. 24, 1991, s. 75-117. Autor skupia się głównie na malarstwie protestanckim oraz sty-
lizowanym portrecie historyzowanym, z zasady ignorując kwestię katolickich obrazów kultowych, analizowanych przez piszącego te
słowa. Podejmujący ważkie zagadnienia (oparty na doktoracie z 1986 r.) artykuł znamionują anachronizmy, przemilczenia, zaskakujące
uproszczenia i błędy. Przykładowo, autor wspomina rzeźby ołtarzowe z kolekcji Zamku Królewskiego na Wawelu: Zygmunta III okre-
ślił jako Salomona a królewicza Władysława Zygmunta Wazę jako króla Dawida (przypisywane Jerzemu Zimmermanowi, s. 91, il. 14
i 15) - opacznie zamieniając miejscami ich identyfikację. Idem, Des abwesenden Prinzen Portrât. Zeremonielldarstellung im Bildnis
und Bildnisgebraucht im Zeremoniell, [w:] Zeremoniell ais hôfische Àsthetik in Spàtmitte/alter und friiher Neuzeit, hg. J.J. В e r n s,
Th. Rahn, Tubingen 1995, s. 382-409.
JACEK ŻUKOWSKI
Poza tą pracą fenomen kryptoportretów w ołtarzowych obrazach fundatorskich3 oraz problem aktualizacji
kostiumowych w sztuce religijnej nie zostały do tej pory wyczerpująco przeanalizowane zarówno w pol-
skim, jak i zagranicznym piśmiennictwie, co wynika zapewne między innymi z trudności definicyjnych4.
Zagadnienie okazuje się pokrewne z szeroką kategorią identification portrait {disguised portrait), „ukry-
tego" i „przebranego" portretu, rozpowszechnioną przez Friedricha Pollerossa5. Także ostatnie badania
nad kulturą holenderską czy ikonografią cesarzy Karola i Zygmunta Luksemburczyków ujawniają wagę
3 Z jednym z wcześniejszych fundatorskich kryptoportretów sensu stricto na obrazie sakralnym spotykamy się w wypadku Drogi
na Golgotę, malowidła fundacji kasztelana rogozińskiego Jana z Bnina Opalińskiego (prawdopodobnie z końca XVI w.), z kościoła pw.
św. Mikołaja w Kaliszu, T. Dobrzeniecki, Średniowieczny portret w sakralnej sztuce polskiej, „Rocznik Muzeum Narodowego
w Warszawie", 13, 1969, l, s. 11-149; P. Mrozowski, Fundator i jego postawa w ikonografii zachodniej IX-XII w., „Sprawozdania
Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Wydział Nauk o Sztuce", 105, 1989, s. 20-26.
4 H. Va n de W a a 1, Drie Eeuwen Vaderlandsche Geschied-Uitbeelding 1500-1800, vols. 1-2, 's-Gravenhage 1952, s. 34-35,
60 i п.; J. Pope-Hennessy, The Portrait in the Renaissance, New York 1966, s. 267-300 (autor zwraca uwagę na fenomen tzw.
participant portrait); L. С a m p b e 11, Renaissance Portraits. European Portrait-Painting in the 14,h, 15,h and 16lh Centuries, New Haven
1990, s. 2-6; P. D u j a r d i n, For interne, for externe, du rapport à la loi, du rapport à l'image à l'époque moderne, [w:] Rappresentare
il principe/Figurer l'Etat 1, red. G. Sabatier, O. Calabrese, G. Zucchini, Firenze 1990, s. 157-183; E. Łomnicka-Za-
k o w s к a, Początki portretu polskiego. Adoranci w polskim malarstwie tablicowym, miniaturowym i ściennym wieku XV i w pierwszych
dziesięcioleciach wieku XVI, „Studia Zródłoznawcze", 14, 1969, s. 13-33.
5 F. Polleross, Between Typology and Psychology: the Role of the Identification Portrait in Updating Old Testament
Représentations, „Artibus et Historiac", 12, vol. 24, 1991, s. 75-117. Autor skupia się głównie na malarstwie protestanckim oraz sty-
lizowanym portrecie historyzowanym, z zasady ignorując kwestię katolickich obrazów kultowych, analizowanych przez piszącego te
słowa. Podejmujący ważkie zagadnienia (oparty na doktoracie z 1986 r.) artykuł znamionują anachronizmy, przemilczenia, zaskakujące
uproszczenia i błędy. Przykładowo, autor wspomina rzeźby ołtarzowe z kolekcji Zamku Królewskiego na Wawelu: Zygmunta III okre-
ślił jako Salomona a królewicza Władysława Zygmunta Wazę jako króla Dawida (przypisywane Jerzemu Zimmermanowi, s. 91, il. 14
i 15) - opacznie zamieniając miejscami ich identyfikację. Idem, Des abwesenden Prinzen Portrât. Zeremonielldarstellung im Bildnis
und Bildnisgebraucht im Zeremoniell, [w:] Zeremoniell ais hôfische Àsthetik in Spàtmitte/alter und friiher Neuzeit, hg. J.J. В e r n s,
Th. Rahn, Tubingen 1995, s. 382-409.