DOI article:
Żukowski, Jacek: Kryptoportrety polskich władców w malarstwie sakralnym XVII i XVIII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.18668#0173
KRYPTOPORTRETY POLSKICH WŁADCÓW W MALARSTWIE SAKRALNYM XVII I XVIII WIEKU
167
2. Krzysztof A. Boguszewski, Święty Marcin z Tours,
tempera i olej, płótno naklejone na deskę, fragment z kryptoportretem
królewicza Władysława, Poznań, archikatedra. Fot. autor
portretu ukrytego w sakralnym azylu6. Wizerunki władców polskich w asystencji stanowią tylko uboczny
obiekt zainteresowań badaczy zajmujących się ikonografią sztuki kościelnej, zwłaszcza Marii Orędownicz-
ki w typie Matki Boskiej w Płaszczu Opiekuńczym, Różańcowej, Szkaplerznej, czy Matki Pocieszenia7.
Zjawisko należy z pewnością rozpatrywać jako wynik dostosowania twórczości cechowej do upodobań
kościelno-szlacheckich klientów. Warto jednak je osadzić w kontekście kultury wizualnej epoki.
Łączenie realiów przeszłości z teraźniejszością uznaje się najczęściej za świadomy zabieg autora (por. Rem-
brandta Pejzaż z miłosiernym Samarytaninem z holenderskimi wiatrakami). Jednak do czasu triumfu akademizmu
(z teorią costume - wierności historycznej) w budowaniu przestrzeni wizualnej obowiązywała zasada aktualizacji
i ahistoryczności (w tym kostiumowej, pejzażowej, sztafażowej itd.)8. Rządziła ona rzeczywistością obrazową
zarówno czarnofigurowej wazy, posągów syryjskich bogiń, jak i średniowiecznego cyklu hagiograficznego.
Świadomość tego zabiegu ułatwia wiedza, o której pisał Erwin Panofsky w Studies in Iconology. Jej znajomość
pozwala nam uzmysłowić sobie, iż szaty określonego świętego nie muszą mieć charakteru „pozaczasowego",
a wyróżniona kostiumem postać nawiązująca kontakt z odbiorcą ma szczególny status formalny.
6 K.G. В o o n, Het zelfportret in de Nederlandsche en Vlaamsche schilderkunst, Amsterdam 1947; G. E с к a r d t, Selbstbildnisse
niederlândischer Maler des 17. Jahrhundert, Berlin 1971; H.J. Raupp, Untersuchungen zu Kiinstlerbildnis und Kunstlerdarstellung
in der Niederlanden im 17. Jahrhundert, Hildesheim 1984, s. 242-262; I. Rosario, Art and propaganda. Charles IV of Bohemia,
1346-1378, Woodbridge 2000; Sigismundus rex et imperator: Kunst und Kultur zur Zeit Sigismunds von Luxemburg 1387-1437. Cata-
logue of an exhibition held Mar. 18-June 18, 2006, at the Szémpuvészeti Muzeum in Budapest, July 13-Oct. 15, 2006, at the Musée
national d'histoire et d'art in Luxembourg, red. I. T a к а с s, Mainz 2006. A. Jensen Adams, Public Faces and Private Identifies
In Seventeenth-Century Holland. Portraiture and the Production of Community, Cambridge 2009, s. 79, 98-112, 160-210.
7 M. Gębarowicz, „ Mater Misericordiae "-„Pokrow - Pokrowa " w sztuce i legendzie Środkowo-Wschodniej Europy, Wro-
cław 1986; K.S. Moisan, B. Szafranie c, Maryja Orędowniczka Wiernych, Warszawa 1987', passim; K.S. M o i s a n, Uwagi nad
metodologią badań ikonografii polskiej sztuki kościelnej doby kontreformacji, „Biuletyn Historii Sztuki", 50, 1988, nr 4, s. 335-340;
e a d e m, Obrazowanie idei compassio i corredemptio na polskich barokowych przedstawieniach dusz czyśćcowych, „Saeculum Christia-
num", 10, 2003, nr 2, s. 129-143.
8 H. Dziechcińska, Ciało, strój, gest w czasach renesansu i baroku, Warszawa 1996, s. 106 i n.
167
2. Krzysztof A. Boguszewski, Święty Marcin z Tours,
tempera i olej, płótno naklejone na deskę, fragment z kryptoportretem
królewicza Władysława, Poznań, archikatedra. Fot. autor
portretu ukrytego w sakralnym azylu6. Wizerunki władców polskich w asystencji stanowią tylko uboczny
obiekt zainteresowań badaczy zajmujących się ikonografią sztuki kościelnej, zwłaszcza Marii Orędownicz-
ki w typie Matki Boskiej w Płaszczu Opiekuńczym, Różańcowej, Szkaplerznej, czy Matki Pocieszenia7.
Zjawisko należy z pewnością rozpatrywać jako wynik dostosowania twórczości cechowej do upodobań
kościelno-szlacheckich klientów. Warto jednak je osadzić w kontekście kultury wizualnej epoki.
Łączenie realiów przeszłości z teraźniejszością uznaje się najczęściej za świadomy zabieg autora (por. Rem-
brandta Pejzaż z miłosiernym Samarytaninem z holenderskimi wiatrakami). Jednak do czasu triumfu akademizmu
(z teorią costume - wierności historycznej) w budowaniu przestrzeni wizualnej obowiązywała zasada aktualizacji
i ahistoryczności (w tym kostiumowej, pejzażowej, sztafażowej itd.)8. Rządziła ona rzeczywistością obrazową
zarówno czarnofigurowej wazy, posągów syryjskich bogiń, jak i średniowiecznego cyklu hagiograficznego.
Świadomość tego zabiegu ułatwia wiedza, o której pisał Erwin Panofsky w Studies in Iconology. Jej znajomość
pozwala nam uzmysłowić sobie, iż szaty określonego świętego nie muszą mieć charakteru „pozaczasowego",
a wyróżniona kostiumem postać nawiązująca kontakt z odbiorcą ma szczególny status formalny.
6 K.G. В o o n, Het zelfportret in de Nederlandsche en Vlaamsche schilderkunst, Amsterdam 1947; G. E с к a r d t, Selbstbildnisse
niederlândischer Maler des 17. Jahrhundert, Berlin 1971; H.J. Raupp, Untersuchungen zu Kiinstlerbildnis und Kunstlerdarstellung
in der Niederlanden im 17. Jahrhundert, Hildesheim 1984, s. 242-262; I. Rosario, Art and propaganda. Charles IV of Bohemia,
1346-1378, Woodbridge 2000; Sigismundus rex et imperator: Kunst und Kultur zur Zeit Sigismunds von Luxemburg 1387-1437. Cata-
logue of an exhibition held Mar. 18-June 18, 2006, at the Szémpuvészeti Muzeum in Budapest, July 13-Oct. 15, 2006, at the Musée
national d'histoire et d'art in Luxembourg, red. I. T a к а с s, Mainz 2006. A. Jensen Adams, Public Faces and Private Identifies
In Seventeenth-Century Holland. Portraiture and the Production of Community, Cambridge 2009, s. 79, 98-112, 160-210.
7 M. Gębarowicz, „ Mater Misericordiae "-„Pokrow - Pokrowa " w sztuce i legendzie Środkowo-Wschodniej Europy, Wro-
cław 1986; K.S. Moisan, B. Szafranie c, Maryja Orędowniczka Wiernych, Warszawa 1987', passim; K.S. M o i s a n, Uwagi nad
metodologią badań ikonografii polskiej sztuki kościelnej doby kontreformacji, „Biuletyn Historii Sztuki", 50, 1988, nr 4, s. 335-340;
e a d e m, Obrazowanie idei compassio i corredemptio na polskich barokowych przedstawieniach dusz czyśćcowych, „Saeculum Christia-
num", 10, 2003, nr 2, s. 129-143.
8 H. Dziechcińska, Ciało, strój, gest w czasach renesansu i baroku, Warszawa 1996, s. 106 i n.