Rocznik Historii Sztuki (37.2012)

KRYPTOPORTRETY POLSKICH WŁADCÓW W MALARSTWIE SAKRALNYM XVII I XVIII WIEKU

185

24. Szymon Wysocki (?), Adoracja Anioła Stróża przez członków Kościoła walczącego,
olej, płótno, ok. 1664, biuro parafialne przy kościele parafialnym w Dźwiersznie Wielkim.

Fot. A. Cieślawski

Marcin z Tours Krzysztofa Aleksandra Boguszewskiego z katedry poznańskiej (il. 2), Pokłon Trzech Króli
z Nieszawy, pędzla Jakuba Charzyńskiego (il. 3), obraz ze św. Anianem z krakowskiego kościoła Bożego
Ciała (ił. 4) oraz Wykupienie ciała św. Wojciecha z fary Trójcy Przenajświętszej i Wniebowzięcia NMP
w Krośnie (il. 5, 6). Zbliżone założenia kierowały fundatorem i pomysłodawcą słynnej Komunii Jagiel-
lonów, niezupełnie jednak mieszczącej się w kategoriach malarstwa religijnego75.

Obraz Krzysztofa Aleksandra Boguszewskiego z 1628 r.76, przeznaczony pierwotnie do cysterskiego
kościoła w Paradyżu (autorem projektu był zapewne tamtejszy opat Marek Łętowski), przedstawia zaska-
kująco wystylizowanych dostojników z otoczenia króla Zygmunta III, łącznie ze św. Marcinem, któremu
twarzy użyczył królewicz Władysław, sportretowany retrospektywnie. Na przenikające całą scenę odrealnie-
nie zwrócił uwagę Tadeusz Chrzanowski, wskazując, iż dwie strefy przedstawienia „ziemska i niebiańska
wynikają z abstrakcyjnej konstrukcji myślowej, a nie z różnic bytowych: gotycko-manierystyczne miasto
w tle sceny głównej nie istnieje naprawdę, jest abstrakcją, jest konstrukcją intelektualną, podobnie jak

75 Olej, płótno, 132 x 100 cm, Częstochowa, Muzeum 600-lecia Jasnej Góry. Scenę przyjęcia do konfraterni paulińskiej króla
polskiego Kazimierza Jagiellończyka wraz z synami w 1447 r. uznaje się jednocześnie za zbiorowy pseudoportret przedstawicieli dynastii
Wazów oraz członków dworu i braci paulinów. Jednakże poza wyraźnym i bezsprzecznym kryptoportretem Zygmunta III (ewentualnie
Jana Alberta i Jerzego Ossolińskiego, skrytego w cieniu) trudno jednoznacznie przyporządkować poszczególne wizerunki do konkretnych
osobistości ówczesnej Rzeczypospolitej. Wbrew niektórym sugestiom żaden z nich nie jest kryptoportretem Władysława Wazy, ideowe-
go odbiorcy obrazu. Płótno powstało prawdopodobnie z okazji wizyty dworu królewskiego na Jasnej Górze w 1642 r. - mogło mieć
zatem znaczenie kommemoratywne, stanowić hołd oddany zmarłym członkom rodziny wazowskiej. Obraz przez Michała Wardzyńskiego
atrybuowany bratu Izydorowi Leszczyńskiemu, Z. Rozanow, E. Smulikowska, Obraz ,,Komunia Jagiellonów" - domniemane
dzieło Tomasza Dolabelli, „Panorama Polska", 1972, nr 6/191, s. 18; J.T. Petrus, Uwagi o jasnogórskim obrazie zwanym „Komunia
Jagiellonów", „Studia Claromontana", 1, 1981, s. 237-245; M. Wardzyński, Rzeźba nowożytna w kręgu Jasnej Góry i polskiej
prowincji Zakonu Paulinów. Część 1, Ośrodek rzeźbiarski w Częstochówce pod Jasną Górą 1620-1705, t. 1, Warszawa 2009, s. 22.

76 Obraz w katedrze od 1834 г., umieszczony w ołtarzu marmurowym z lat 1905-1906 autorstwa Stefana Ballenstcdta, według
projektu Bolesława Laszczyńskiego, Piotrowska-Głębocka, op. cit., s. 5; M. Karpowicz, Barok w Polsce, Warszawa 1988,
s. 18.