DOI Artikel:
Dobrowolski, Witold: Program ikonograficzny Sali Jadalnej Białego Domu w Łazienkach Królewskich w Warszawie: Wenus, Izyda, masoneria
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.18668#0212
206
WITOLD DOBROWOLSKI
układy wszystkie dowolne formy życia i ujmując je w złożone i powiązane wzajemnie, lekkie i prze-
strzenne formy architektoniczne, nie tyle sprowadza świat do pierwotnego chaosu, ile raczej podkreśla
ideę odrodzenia i ponownego rozkwitu (przez powrót do aetas aurea), a także potwierdza jedność w zło-
żoności całej światowej budowli.
ZNACZENIE GROTESEK W CZOŁOWYCH REALIZACJACH ARCHITEKTONICZNYCH
STANISŁAWA AUGUSTA
Niezależnie od skomplikowanego charakteru grotesek rzymskich i ich nowożytnych imitacji mają
naszym zdaniem rację ci badacze, którzy stwierdzają, iż możliwości symbolicznego wyrażenia kosmicznego
i ziemskiego porządku, pojętego jako bogata, współzależna i uporządkowana struktura, zostały w pełni
dostrzeżone i wykorzystane przez króla Stanisława Augusta i pracujących dla niego artystów do wypra-
cowania programów ikonograficznych nie tylko zresztą Sali Jadalnej Białego Domu16, ale również Sali
Balowej Pałacu na Wyspie17 w Parku Łazienkowskim i Gabinetu Konferencyjnego w Zamku Królew-
skim18. W obydwu późniejszych realizacjach propagandowe i polityczne intencje królewskie są czytelne
i oczywiste, choć płaszczyzna odniesienia jest różna. W przypadku Sali Balowej adresatem treściowego
przesłania są królewscy poddani, a dysponujący mandatem Boskiego Zegarmistrza (Boskiej Opatrzności)
król zapewnia krajowi porządek i rozkwit, będące odblaskiem uniwersalnej harmonii. W zgodzie ze swą
funkcją Gabinet Konferencyjny Zamku ma odniesienia szersze, europejskie, i polski monarcha, który jako
gospodarz jest obecny i nie musi być reprezentowany portretem, jawi się jako ważny i istotny podmiot
w rodzinie europejskich monarchów, którzy z woli bożej decydują o europejskim ładzie. Fizyczne istnie-
nie Polski w otoczeniu i we wspólnocie innych krajów jest traktowane eo ipso jako niezbędny element
naturalnego europejskiego i światowego porządku.
Dekoracje obydwu późniejszych realizacji ujawniają zatem wyraźne propagandowe treści. Czy więc
także program dekoracji Sali Jadalnej Białego Domu wykazywałby analogiczne intencje i podobne poli-
tyczne zamiary? By się o tym przekonać, przyjrzyjmy się bliżej owej dekoracji.
DEKORACJA GROTESKOWA SALI JADALNEJ I JEJ ZNACZENIE
Dekoracja Sali Jadalnej tworzy bogaty, harmonijny i uporządkowany układ elementów, składających
się na przestrzenny obraz świata, w którym ruch ciał niebieskich decyduje o rytmicznej przemienności
dni i nocy oraz o rocznym cyklu biologicznej odnowy przyrody, determinującymi życie ludzi i rodzaje
ich zajęć.
Bez trudu możemy stwierdzić, iż rozmieszczenie niektórych elementów tej dekoracji zostało zlokali-
zowane tak, by podkreślić ich związek z określonymi stronami świata. Zasada przybliżonej orientacji jest
identyczna jak na przykład w wypadku Partenonu, aczkolwiek zastosowano ją nie do zewnętrznej dekoracji
budowli, lecz do jednego z jej wnętrz. Oś północ - południe wyznaczają personifikacje słońca i księżyca.
W centrum ściany północnej (zwróconej ku południowi) umieszczono medalion z przedstawieniem Apol-
lona (il. 3), zwycięzcy Pythona, patronującego jasności dnia, porze letniej i żniwom. W narożnikach tejże
północnej ściany Sali znalazły się symbole dwu kontynentów półkuli południowej: słonia oznaczającego
Afrykę i strusia oznaczającego Amerykę oraz postacie ich mieszkańców w charakterystycznych dla Afryki
i Ameryki strojach. Naprzeciw Apollona, pośrodku ściany południowej, znajduje się medalion z postacią
Diany, bogini dzikiej przyrody, polowań i księżyca, patronującej nocy i zimie (il. 4). Konsekwentnie, w naj-
bliższych rogach dostrzegamy zwierzęta symbolizujące kontynenty półkuli północnej: konia oznaczającego
Europę i typowego dla Azji wielbłąda, a także Europejczyka i Azjatę w charakterystycznych dla nich
strojach. Na osi ściany zachodniej (zwróconej ku wschodowi) umieszczono niszę z antycznym posągiem
16 Bernatowicz, Groteska a symbolika..., s. 193-200; e a d e m, Niepodobne do rzeczywistości..., s. 100.
17 Dobrowolski, Program Sali Balowej, s. 131-144; Prószyńska, op. cit., loc. cit.
18 Rottermund, Zamek Warszawski w epoce Oświecenia..., s. 178-188; Dobrowolski, Wazy greckie..., s. 30; Rotter-
m u n d, Program polityczny..., loc. cit.: „Wyszukane artystycznie i konceptualnie przesłanie było oparte na schemacie złotego wieku".
WITOLD DOBROWOLSKI
układy wszystkie dowolne formy życia i ujmując je w złożone i powiązane wzajemnie, lekkie i prze-
strzenne formy architektoniczne, nie tyle sprowadza świat do pierwotnego chaosu, ile raczej podkreśla
ideę odrodzenia i ponownego rozkwitu (przez powrót do aetas aurea), a także potwierdza jedność w zło-
żoności całej światowej budowli.
ZNACZENIE GROTESEK W CZOŁOWYCH REALIZACJACH ARCHITEKTONICZNYCH
STANISŁAWA AUGUSTA
Niezależnie od skomplikowanego charakteru grotesek rzymskich i ich nowożytnych imitacji mają
naszym zdaniem rację ci badacze, którzy stwierdzają, iż możliwości symbolicznego wyrażenia kosmicznego
i ziemskiego porządku, pojętego jako bogata, współzależna i uporządkowana struktura, zostały w pełni
dostrzeżone i wykorzystane przez króla Stanisława Augusta i pracujących dla niego artystów do wypra-
cowania programów ikonograficznych nie tylko zresztą Sali Jadalnej Białego Domu16, ale również Sali
Balowej Pałacu na Wyspie17 w Parku Łazienkowskim i Gabinetu Konferencyjnego w Zamku Królew-
skim18. W obydwu późniejszych realizacjach propagandowe i polityczne intencje królewskie są czytelne
i oczywiste, choć płaszczyzna odniesienia jest różna. W przypadku Sali Balowej adresatem treściowego
przesłania są królewscy poddani, a dysponujący mandatem Boskiego Zegarmistrza (Boskiej Opatrzności)
król zapewnia krajowi porządek i rozkwit, będące odblaskiem uniwersalnej harmonii. W zgodzie ze swą
funkcją Gabinet Konferencyjny Zamku ma odniesienia szersze, europejskie, i polski monarcha, który jako
gospodarz jest obecny i nie musi być reprezentowany portretem, jawi się jako ważny i istotny podmiot
w rodzinie europejskich monarchów, którzy z woli bożej decydują o europejskim ładzie. Fizyczne istnie-
nie Polski w otoczeniu i we wspólnocie innych krajów jest traktowane eo ipso jako niezbędny element
naturalnego europejskiego i światowego porządku.
Dekoracje obydwu późniejszych realizacji ujawniają zatem wyraźne propagandowe treści. Czy więc
także program dekoracji Sali Jadalnej Białego Domu wykazywałby analogiczne intencje i podobne poli-
tyczne zamiary? By się o tym przekonać, przyjrzyjmy się bliżej owej dekoracji.
DEKORACJA GROTESKOWA SALI JADALNEJ I JEJ ZNACZENIE
Dekoracja Sali Jadalnej tworzy bogaty, harmonijny i uporządkowany układ elementów, składających
się na przestrzenny obraz świata, w którym ruch ciał niebieskich decyduje o rytmicznej przemienności
dni i nocy oraz o rocznym cyklu biologicznej odnowy przyrody, determinującymi życie ludzi i rodzaje
ich zajęć.
Bez trudu możemy stwierdzić, iż rozmieszczenie niektórych elementów tej dekoracji zostało zlokali-
zowane tak, by podkreślić ich związek z określonymi stronami świata. Zasada przybliżonej orientacji jest
identyczna jak na przykład w wypadku Partenonu, aczkolwiek zastosowano ją nie do zewnętrznej dekoracji
budowli, lecz do jednego z jej wnętrz. Oś północ - południe wyznaczają personifikacje słońca i księżyca.
W centrum ściany północnej (zwróconej ku południowi) umieszczono medalion z przedstawieniem Apol-
lona (il. 3), zwycięzcy Pythona, patronującego jasności dnia, porze letniej i żniwom. W narożnikach tejże
północnej ściany Sali znalazły się symbole dwu kontynentów półkuli południowej: słonia oznaczającego
Afrykę i strusia oznaczającego Amerykę oraz postacie ich mieszkańców w charakterystycznych dla Afryki
i Ameryki strojach. Naprzeciw Apollona, pośrodku ściany południowej, znajduje się medalion z postacią
Diany, bogini dzikiej przyrody, polowań i księżyca, patronującej nocy i zimie (il. 4). Konsekwentnie, w naj-
bliższych rogach dostrzegamy zwierzęta symbolizujące kontynenty półkuli północnej: konia oznaczającego
Europę i typowego dla Azji wielbłąda, a także Europejczyka i Azjatę w charakterystycznych dla nich
strojach. Na osi ściany zachodniej (zwróconej ku wschodowi) umieszczono niszę z antycznym posągiem
16 Bernatowicz, Groteska a symbolika..., s. 193-200; e a d e m, Niepodobne do rzeczywistości..., s. 100.
17 Dobrowolski, Program Sali Balowej, s. 131-144; Prószyńska, op. cit., loc. cit.
18 Rottermund, Zamek Warszawski w epoce Oświecenia..., s. 178-188; Dobrowolski, Wazy greckie..., s. 30; Rotter-
m u n d, Program polityczny..., loc. cit.: „Wyszukane artystycznie i konceptualnie przesłanie było oparte na schemacie złotego wieku".