DOI Artikel:
Zadrożny, Tadeusz: Strategie propagandowych batalii: ochrona zabytków w czasie działań wojennych w ujęciu Corneliusa Gurlitta w dobie konferencji w Brukseli w 1915 roku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0021
Rocznik Historii Sztuki, tom XL
PAN, 2015
TADEUSZ ZADROŻNY
INSTYTUT SZTUKI PAN
STRATEGIE PROPAGANDOWYCH BATALIE
OCHRONA ZABYTKÓW W CZASIE DZIAŁAŃ WOJENNYCH
W UJĘCIU CORNELIUSA GURLITTA W DOBIE KONFERENCJI
W BRUKSELI W 1915 ROKU
„Kriegstagung fur Denkmalpflege”, wojenna konferencja na rzecz ochrony zabytków, zwołana na
ostatnią sobotę i niedzielę sierpnia 1915 r. do Brukseli, okupowanej wówczas już od dwunastu miesięcy
przez niemieckie wojska, wydaje się dziś, z perspektywy stu lat, epizodem jedynie, wydarzeniem nieco
zapomnianym, zbyt zagubionym wśród bieżących spraw, wizerunkowo bardzo trudnych dla Niemiec, by
przynieść jakiekolwiek trwałe i istotne rozwiązania o znaczeniu międzynarodowym. Z wczesnych, bez-
pośrednich relacji i omówień, przykrawanych na potrzeby propagandy i wojennych interesów, wyziera
obraz imprezy pokazowej, tendencyjnej, zaprzeczającej wszelkim kryteriom obiektywizmu1. Uczestnicy
zgodnie podjęli dominujący wówczas w Niemczech typ narracji ukierunkowany na minimalizowanie szkód
wyrządzonych przez wojsko w czasie walk, obarczenie innych, czyli przeciwników, odpowiedzialnością
za zniszczenia, uwydatnienie militarnej konieczności jako sui generis imperatywu i oskarżenie wrogów
o wywołanie nikczemnej kampanii oszczerstw, której ofiarą padły Niemcy. Wysłuchano relacji konserwa-
torów i kuratorów muzealnych zaangażowanych przez sztaby wojskowe lub administrację cywilną, archi-
tektów i urzędników budowlanych, urzeczonych modernizacyjną wizją świata, a w wojennych warunkach
odpowiedzialnych za likwidację zniszczeń i odbudowę zabytków, chłodno kalkulujących prawników pod-
powiadających bez cienia schizofrenii zarówno zgrabne usprawiedliwienia aktów przemocy i wandalizmu,
jak i pięknie brzmiące idee mające jakoby pewnie gwarantować bezpieczeństwo pomników i budowli
historycznych, i chyba najważniejsze, niepodważalnie dowiedziono zaangażowania i dobrej woli niemieckich
władz, a także rzetelności i sprawności służb konserwatorskich Niemiec i Austro-Węgier zmagających się
z perfidią i wyrachowaniem podstępnych wrogów. I tylko późniejsze nieco przekazy i teksty, powstałe
na podstawie brukselskich wystąpień, pozwalają poprzez propagandowy woal dostrzec ślady faktycznej
wymiany argumentów i ścierania się racji w kwestiach istotnych dla sposobu traktowania materialnego
dziedzictwa w czasach konfliktu2. Świadectwa tych dyskusji do pewnego stopnia uzasadniają przekona-
1 Zob. Kriegstagung fur Denkmalpflege, Briissel, 28. und 29. August 1915. Stenographischer Bericht, Wilhelm Ernst & Sohn,
Berlin 1915; P. Schumann, Kriegstagung fiir Denkmalpflege in Briissel, „Kunstchronik”, Neue Folgę, 26, 1914/1915, 44 (21. September
1915), szp. 562-567 (dostępny w Internecie: <http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/kunstchronikl915/0293>); v. B., Die Kriegstagung
fur Denkmalpflege in Briissel, „Die Denkmalpflege”, 18, 1916, 2, s. 12-14.
2 A. v. Oechelhaeuser, Bericht iiber die Kriegstagung fur Denkmalpflege in Briissel, [w:] Dreizehnter Tag fiir Denkmalpflege,
Augsburg, 20. und 21. September 1917. Stenographischer Bericht, Wilhelm Ernst & Sohn, Berlin 1917, s. 35-46; F.W. Jerusalem,
Die Kunstdenkmaler im Kriege und das Yólkerrecht, [w:] Kunstschutz im Kriege. Berichte iiber den Zustand der Kunstdenkmdler auf den
Yerschiedenen Kriegsschauplatzen und iiber die deutschen und ósterreichischen Massnahmen zu ihrer Erhaltung, Rettung, Erforschung,
Hrsg. P. Clemen, E.A. Seemann, Bd. 1, Leipzig 1919, s. 146-148; idem, Monuments of Art in War-time and International Law, [w:]
PAN, 2015
TADEUSZ ZADROŻNY
INSTYTUT SZTUKI PAN
STRATEGIE PROPAGANDOWYCH BATALIE
OCHRONA ZABYTKÓW W CZASIE DZIAŁAŃ WOJENNYCH
W UJĘCIU CORNELIUSA GURLITTA W DOBIE KONFERENCJI
W BRUKSELI W 1915 ROKU
„Kriegstagung fur Denkmalpflege”, wojenna konferencja na rzecz ochrony zabytków, zwołana na
ostatnią sobotę i niedzielę sierpnia 1915 r. do Brukseli, okupowanej wówczas już od dwunastu miesięcy
przez niemieckie wojska, wydaje się dziś, z perspektywy stu lat, epizodem jedynie, wydarzeniem nieco
zapomnianym, zbyt zagubionym wśród bieżących spraw, wizerunkowo bardzo trudnych dla Niemiec, by
przynieść jakiekolwiek trwałe i istotne rozwiązania o znaczeniu międzynarodowym. Z wczesnych, bez-
pośrednich relacji i omówień, przykrawanych na potrzeby propagandy i wojennych interesów, wyziera
obraz imprezy pokazowej, tendencyjnej, zaprzeczającej wszelkim kryteriom obiektywizmu1. Uczestnicy
zgodnie podjęli dominujący wówczas w Niemczech typ narracji ukierunkowany na minimalizowanie szkód
wyrządzonych przez wojsko w czasie walk, obarczenie innych, czyli przeciwników, odpowiedzialnością
za zniszczenia, uwydatnienie militarnej konieczności jako sui generis imperatywu i oskarżenie wrogów
o wywołanie nikczemnej kampanii oszczerstw, której ofiarą padły Niemcy. Wysłuchano relacji konserwa-
torów i kuratorów muzealnych zaangażowanych przez sztaby wojskowe lub administrację cywilną, archi-
tektów i urzędników budowlanych, urzeczonych modernizacyjną wizją świata, a w wojennych warunkach
odpowiedzialnych za likwidację zniszczeń i odbudowę zabytków, chłodno kalkulujących prawników pod-
powiadających bez cienia schizofrenii zarówno zgrabne usprawiedliwienia aktów przemocy i wandalizmu,
jak i pięknie brzmiące idee mające jakoby pewnie gwarantować bezpieczeństwo pomników i budowli
historycznych, i chyba najważniejsze, niepodważalnie dowiedziono zaangażowania i dobrej woli niemieckich
władz, a także rzetelności i sprawności służb konserwatorskich Niemiec i Austro-Węgier zmagających się
z perfidią i wyrachowaniem podstępnych wrogów. I tylko późniejsze nieco przekazy i teksty, powstałe
na podstawie brukselskich wystąpień, pozwalają poprzez propagandowy woal dostrzec ślady faktycznej
wymiany argumentów i ścierania się racji w kwestiach istotnych dla sposobu traktowania materialnego
dziedzictwa w czasach konfliktu2. Świadectwa tych dyskusji do pewnego stopnia uzasadniają przekona-
1 Zob. Kriegstagung fur Denkmalpflege, Briissel, 28. und 29. August 1915. Stenographischer Bericht, Wilhelm Ernst & Sohn,
Berlin 1915; P. Schumann, Kriegstagung fiir Denkmalpflege in Briissel, „Kunstchronik”, Neue Folgę, 26, 1914/1915, 44 (21. September
1915), szp. 562-567 (dostępny w Internecie: <http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/kunstchronikl915/0293>); v. B., Die Kriegstagung
fur Denkmalpflege in Briissel, „Die Denkmalpflege”, 18, 1916, 2, s. 12-14.
2 A. v. Oechelhaeuser, Bericht iiber die Kriegstagung fur Denkmalpflege in Briissel, [w:] Dreizehnter Tag fiir Denkmalpflege,
Augsburg, 20. und 21. September 1917. Stenographischer Bericht, Wilhelm Ernst & Sohn, Berlin 1917, s. 35-46; F.W. Jerusalem,
Die Kunstdenkmaler im Kriege und das Yólkerrecht, [w:] Kunstschutz im Kriege. Berichte iiber den Zustand der Kunstdenkmdler auf den
Yerschiedenen Kriegsschauplatzen und iiber die deutschen und ósterreichischen Massnahmen zu ihrer Erhaltung, Rettung, Erforschung,
Hrsg. P. Clemen, E.A. Seemann, Bd. 1, Leipzig 1919, s. 146-148; idem, Monuments of Art in War-time and International Law, [w:]