Rocznik Historii Sztuki (40.2015)

Rocznik Historii Sztuki, tom XL
PAN, 2015

PAWEŁ PENCAKOWSKI
AKADEMIA SZTUK PIĘKNYCH W KRAKOWIE

SZTUKA W HOŁDZIE BOHATEROM.
AUSTRIACKO-WĘGIERSKIE CMENTARZE WOJENNE
Z LAT 1914-1918 W GALICJI ZACHODNIEJ

O KAMPANII GALICYJSKIEJ 1914-1915
W latach 1914 i 1915 Galicja została zrujnowana przez wojnę, a na jej terytorium życie straciły setki
tysięcy żołnierzy Austro-Węgier, Niemiec i Rosji, mówiących rozmaitymi językami i wyznających różne
religie1. Trudno się dziwić, że stała się ona ogromnym polem bitwy: władze cywilne i wojskowe imperium
Habsburgów od dawna uważały ją za przedmurze państwa2. Przewidywano, że prędzej czy później zetrą
się tu zbrojnie konstytucyjna monarchia Habsburgów z rosyjskim samodzierżawiem, katolicyzm z prawo-
sławiem, żywioł niemiecki ze słowiańskim. Tragiczne przeznaczenie krainy wypełniło się w pierwszym
roku Wielkiej Wojny; od początku sierpnia do listopada 1914 r. armia carska zajęła 6/7 jej terytorium, by
zatrzymać się na przedpolach Krakowa3. Impet przeciwnika próbowano powstrzymywać w odwrocie, później
zaś spychano jego armie na wschód. Zasadnicze znaczenie miała obrona linii Karpat i przeprowadzone
w zachodniej części Galicji operacje limanowsko-łapanowska w grudniu 1914 i gorlicka w pierwszych
dniach maja 1915 (z udziałem sojuszniczych wojsk niemieckich). Armie cara zostały wkrótce wyparte
z terytorium Galicji, odniesiony więc został poważny sukces wojskowy i polityczny. Z punktu widzenia
imperium Habsburgów złożona w tej kampanii ofiara przelanej krwi nie była daremna.
Jak wiadomo, Wielką Wojnę prowadziły w istocie całe narody, nie zaś - jak uprzednio - wyspecjali-
zowane armie zawodowe. System organizacyjny państw pozwalał na mobilizację milionów poborowych,
a rozwinięta sieć linii kolejowych na kierowanie wielkich mas ludzkich na odległy nawet front. Nastąpiła
rewolucja w zakresie środków i metod prowadzenia walki oraz jakości uzbrojenia4. Straty wojenne, także
w Galicji, przekroczyły wszelkie przewidywania i to, czego doświadczano w konfliktach XIX i początku
XX stulecia5.

1 W armiach cesarza Franciszka Józefa służyli obywatele monarchii, w której żyli Niemcy austriaccy, Węgrzy, Czesi, Polacy,
Ukraińcy (Rusini), Rumuni, Chorwaci, Żydzi, Słowacy, Serbowie (Bośniacy), Słoweńcy i Włosi. Byli to rzymscy katolicy (76,6%),
protestanci (8,9%), prawosławni (8,7%), starozakonni (4,4%) i muzułmanie (1,3%). W wojskach rosyjskich sprawa była jeszcze bardziej
skomplikowana. Również armie niemieckie nie były jednonarodowe.
2 M. Zgórniak, Galicja w planowaniu wojennym Austrii i Austro-Węgier, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
1997, z. 121.
3 Faktografia na podstawie J. Bator, Wojna galicyjska, 2. wyd., Kraków 2008.
4 Już w czasie wojny po nowemu zdefiniowane zostały jej zadania: chodziło nie tyle o osiągnięcie celów militarnych (np. opano-
wanie terytoriów przeciwnika czy neutralizację jego armii), ale o ekonomiczne i demograficzne złamanie wroga. W Galicji prowadzono
jeszcze raczej wojnę manewrową w dawnym stylu.
5 Tylko w odniesieniu do zachodniej części prowincji zob. J. Drogomir, Polegli w Galicji Zachodniej 1914-1915 (1918).
Wykazy poległych, zmarłych i pochowanych na 400 cmentarzach wojskowych w Galicji Zachodniej, t. 1-3, Tarnów 1999, 2002, 2005.