DOI article:
Kudelska, Dorota: Fryderyk Pautsch i jego obrazy w wiedeńskim Herresgeschichtliches Museum
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0086
84
DOROTA KUDELSKA
dzieł jednego artysty19. Już na pierwszej prestiżowej wystawie, otwartej 2 października 1915 r. w wiedeń-
skim Kiinstlerhausie, pokazał 33 obrazy olejne (ogółem ekspozycja liczyła 473 obiekty), z których dwa
zostały zreprodukowane w katalogu20. W 1916 r., rekordowym pod względem wystaw wojennych, oprócz
ekspozycji w Salzburgu Pautsch zaprezentował 15 obrazów w Grazu21, 18 w Zurychu, 26 na wiedeńskim
Praterze, 31 w Bemie, 17 w Innsbrucku i 19 w Bregencji22. Na uwagę zasługuje pokaz w Bemie nie tylko
dlatego, że jak na wojenne warunki Pautsch pokazał dużo obrazów, ale, że w podzielonej na dwie części
wystawie: Ósterreichischen Teil i Polnische Kunst (co również odzwierciedlał układ wspólnego katalogu)
artysta zaprezentował swe prace tylko w części austriackiej. Wytłumaczeniem nie jest zapewne jedynie
to, że nie był on legionistą, ponieważ w polskiej części prezentowano także obrazy artystów niemających
nic wspólnego z wojskiem, na przykład Jacka Malczewskiego. Podobnie jak Pautsch również Władysław
Jarocki, z nieznanych powodów, uczestniczył w Bernie wyłącznie w części austriackiej. Nie był to pierwszy
przypadek, kiedy obaj „Huculi”, jak ich nazywano, nie dołączyli do polskiej reprezentacji w ramach tej
samej ekspozycji. Z oczywistych względów liczba wystaw wojennych stopniowo się zmniejszała, Pautsch
jednak nadal wiele tworzył: w roku 1917 w Bożen pokazał 16 olejów, a w 1918, po raz ostatni w czasie
wojny, znowu w wiedeńskim Kiinstlerhausie zaprezentował 15 prac, z czego dwie zamieszczono wśród
ilustracji w katalogu23.
W roku 1923 zaplanowano wydanie publikacji z reprodukcjami dzieł o tematyce związanej z I wojną
światową zgromadzonych w Heeresgeschichtliches Museum. Ukazał się tylko jeden tom, skromnie ilustro-
wany i obejmujący niewielką część muzealnego zasobu. Nazwisko Pautscha opatrzono krótką informacją,
że był na wielu frontach: rosyjskim, włoskim, serbskim i czarnogórskim, wśród ilustracji nie zamieszczono
jego dzieł24. Zapowiedziany drugi tom katalogu nigdy się nie ukazał. Ostatni raz przed 1939 r. obraz wojen-
ny Pautscha wystawiono w Wiedniu na „Ósterreichische Kriegsbilderausstellung 1914-1918” (w 1934).
Była to jedna z dwu wersji Die Toten von Mahala (Smierć/Pogrzeb pod Mahalo) - praca wykonana na
tekturze lub na desce (nie podano infonnacji o technice)25.
Trudno określić liczbę obrazów wojennych Pautscha, nie można po prostu zsumować pozycji wymie-
nianych w katalogach wystaw. Tytuły wskazują, że wiele dzieł artysta przesyłał z jednej wystawy na
drugą, choć ta powtarzalność nie jest pewnym kryterium wykluczającym. W katalogach nie podawano
wymiarów, czasem figurowało w nich nawet sześć pozycji o tym samym tytule (np. Treinlciger Czernio-
19 Np. Katalog der Kriegsbilderausstellung k.u.k. Armee-Oberkommando Kriegspersseąuartier (Kunstgruppe), Kiinstlerhaus Salz-
burg (Oktober-November) 1916, poz. 11, 124-139.
20 Katalog Kriegsbildung Ausstellung des Ku K. Kriegspersseąuartiers, Kiinstlerhaus, Wien, 2. Oktober 1915, poz. 30, 79-110,
il. poz. 30 - Russicher Gefangener {Jeniec rosyjski) i poz. 100 - Der von den Russen niedergebrannte Ort Kulikow {Spalenie Kulikowa
przez Rosjan).
21 Tu wyjątkowo określano artystów poprzez miasta; nie jest jasne, czy chodziło o wskazanie artystycznego związku, czy miej-
scowości, skąd przyszły obrazy, w wypadku Pautscha - Breslau może wskazywać na obie możliwości.
22 Katalog der Ausstellung der Kriegsbilder des k.u.k. Kriegspersseąuartiers, Steiermarkischer Kunstverein, Gratz am 23. Feb-
ruar-Marz 1916, poz. 1, 3, 10, 18, 22, 172 (A i B), 175 (A i B), 176 (A i B), 193, 197, 203, 207; Katalog der Kriegsbilder-Ausstellung.
Werke von Mitgliedern des k.u.k. Ósterreich. und Ungar. Kriegspersseąuartiers, im Wolfsberg, Zurich, II Bederstrasse 109, (16 Mai-9 Juni)
1916, poz. 35 a-i, 38, 44, 34 a, b, 37 a, b, 68, 36 a, b; Katalog der Kunstausstellung des Ku K. Kriegspersseąuartiers, Keisergarten im
K.K. Prater, Wien (Mai-Oktober) 1916, poz. 29, 32, 37, 40, 300-309, 311-320; Katalog der Kriegsbilder-Ausstellung des k.u.k. Óster-
reich. und Ungar. Kriegspersseąuartiers. Werke seiner Mitglieder, Kunstsalon Ferd. Wyss, Bem-Kasino, Juli-August 1916, poz. 133(a—i),
134, 135, 136 (a, b), 137 (a, b), 138, 139 (a, b), 252-256, 257-264; Katalog der Kreigsbilder-Ausstellung k.u.k. Armeeoberkommando
Kriegspersseąuartier, Landhaus, Innsbruck, (Oktober) 1916, poz. 5, 6, 8, 9, 10, 24—26, 28, 30-33, 92, 127; Katalog der Kreigsbilder-
ausstellung k.u.k. Armee-Oberkommando Kriegspersseąuartier (Kunstgruppe), Bauhandwerkerschule Bregenz (17 Dezember-17 Januar)
1916-1917, poz. 118, 119, 120, 121-132, 137, 143, 150.
23 Katalog der Kriegsbilder-Ausstellung k.u.k. Armeeoberkommando Kriegspersseąuartier, Biirgersale, Bożen (Januar) 1917, poz.
130-132, 139, 144, 137, 155, 156, 157, 159, 160, 162, 165, 169, 171, 175, 178; Katalog der Kreigsbilderausstellung des k.u.k. Kriegs-
persseąuartiers, Kiinstlerhaus, Wien 1918, poz. 1 (s. 3), poz. 10, 12 (s. 4), poz. 35, 36 (il. Truppenlager bei łgało [Obóz wojskowy pod
łgało]), 39, 42 (s. 6), poz. 44, 45, 47, 50, 52 (il. Attacke bei Rokitno [Szarża pod Rokitną]), poz. 53 (s. 7), poz. 264, 267 (s. 34).
24 Katalog der Kriegsbildergalerie des Ósterreichischen Heeresgeschichtemuseum, Teil I., Wien 1923, il. nlb.
25 Ósterreichische Kriegsbilderausstellung 1914-1918, unter dem Ehrenschutze des Flerm Bundesprasidenten Wilhelm Miklas,
Veranstaltet von der Genossenschaft der Bildenden Kiinstler Wiens im Kiinstlerhaus, Wien 6 September-14 Oktober 1934 (verlangert
bis 28. Oktober), 2. Aufl., Wien 1934. Fryderyk Pautsch Die Toten von Mahala, 1916, olej, tektura, 48 x 70 cm, sygn.: F.Pautsch 916,
Heeresgeschichtliches Museum, Wien, nr inw. 1949/15/KBI1063; Fryderyk Pautsch, Die Toten von Mahala, olej, deska, 71 x 49 cm,
sygn.: FPautsch, Heeresgeschichtliches Museum, Wien, nr inw. 1949/15/KBI6495. Obecnie ozdobą wystawy stałej poświęconej I wojnie
światowej w Heeresgeschichtliches Museum jest Portrait eines polnischen unbekannten Legionsojjftziers, olej, tektura, 77 x 55 cm, sygn.:
Legionćirsoffizier / Dobronoutz. Bukowina / FPautsch 1915, Heeresgeschichtliches Museum, Wien, nr inw. 1949/15/KBI1147.
DOROTA KUDELSKA
dzieł jednego artysty19. Już na pierwszej prestiżowej wystawie, otwartej 2 października 1915 r. w wiedeń-
skim Kiinstlerhausie, pokazał 33 obrazy olejne (ogółem ekspozycja liczyła 473 obiekty), z których dwa
zostały zreprodukowane w katalogu20. W 1916 r., rekordowym pod względem wystaw wojennych, oprócz
ekspozycji w Salzburgu Pautsch zaprezentował 15 obrazów w Grazu21, 18 w Zurychu, 26 na wiedeńskim
Praterze, 31 w Bemie, 17 w Innsbrucku i 19 w Bregencji22. Na uwagę zasługuje pokaz w Bemie nie tylko
dlatego, że jak na wojenne warunki Pautsch pokazał dużo obrazów, ale, że w podzielonej na dwie części
wystawie: Ósterreichischen Teil i Polnische Kunst (co również odzwierciedlał układ wspólnego katalogu)
artysta zaprezentował swe prace tylko w części austriackiej. Wytłumaczeniem nie jest zapewne jedynie
to, że nie był on legionistą, ponieważ w polskiej części prezentowano także obrazy artystów niemających
nic wspólnego z wojskiem, na przykład Jacka Malczewskiego. Podobnie jak Pautsch również Władysław
Jarocki, z nieznanych powodów, uczestniczył w Bernie wyłącznie w części austriackiej. Nie był to pierwszy
przypadek, kiedy obaj „Huculi”, jak ich nazywano, nie dołączyli do polskiej reprezentacji w ramach tej
samej ekspozycji. Z oczywistych względów liczba wystaw wojennych stopniowo się zmniejszała, Pautsch
jednak nadal wiele tworzył: w roku 1917 w Bożen pokazał 16 olejów, a w 1918, po raz ostatni w czasie
wojny, znowu w wiedeńskim Kiinstlerhausie zaprezentował 15 prac, z czego dwie zamieszczono wśród
ilustracji w katalogu23.
W roku 1923 zaplanowano wydanie publikacji z reprodukcjami dzieł o tematyce związanej z I wojną
światową zgromadzonych w Heeresgeschichtliches Museum. Ukazał się tylko jeden tom, skromnie ilustro-
wany i obejmujący niewielką część muzealnego zasobu. Nazwisko Pautscha opatrzono krótką informacją,
że był na wielu frontach: rosyjskim, włoskim, serbskim i czarnogórskim, wśród ilustracji nie zamieszczono
jego dzieł24. Zapowiedziany drugi tom katalogu nigdy się nie ukazał. Ostatni raz przed 1939 r. obraz wojen-
ny Pautscha wystawiono w Wiedniu na „Ósterreichische Kriegsbilderausstellung 1914-1918” (w 1934).
Była to jedna z dwu wersji Die Toten von Mahala (Smierć/Pogrzeb pod Mahalo) - praca wykonana na
tekturze lub na desce (nie podano infonnacji o technice)25.
Trudno określić liczbę obrazów wojennych Pautscha, nie można po prostu zsumować pozycji wymie-
nianych w katalogach wystaw. Tytuły wskazują, że wiele dzieł artysta przesyłał z jednej wystawy na
drugą, choć ta powtarzalność nie jest pewnym kryterium wykluczającym. W katalogach nie podawano
wymiarów, czasem figurowało w nich nawet sześć pozycji o tym samym tytule (np. Treinlciger Czernio-
19 Np. Katalog der Kriegsbilderausstellung k.u.k. Armee-Oberkommando Kriegspersseąuartier (Kunstgruppe), Kiinstlerhaus Salz-
burg (Oktober-November) 1916, poz. 11, 124-139.
20 Katalog Kriegsbildung Ausstellung des Ku K. Kriegspersseąuartiers, Kiinstlerhaus, Wien, 2. Oktober 1915, poz. 30, 79-110,
il. poz. 30 - Russicher Gefangener {Jeniec rosyjski) i poz. 100 - Der von den Russen niedergebrannte Ort Kulikow {Spalenie Kulikowa
przez Rosjan).
21 Tu wyjątkowo określano artystów poprzez miasta; nie jest jasne, czy chodziło o wskazanie artystycznego związku, czy miej-
scowości, skąd przyszły obrazy, w wypadku Pautscha - Breslau może wskazywać na obie możliwości.
22 Katalog der Ausstellung der Kriegsbilder des k.u.k. Kriegspersseąuartiers, Steiermarkischer Kunstverein, Gratz am 23. Feb-
ruar-Marz 1916, poz. 1, 3, 10, 18, 22, 172 (A i B), 175 (A i B), 176 (A i B), 193, 197, 203, 207; Katalog der Kriegsbilder-Ausstellung.
Werke von Mitgliedern des k.u.k. Ósterreich. und Ungar. Kriegspersseąuartiers, im Wolfsberg, Zurich, II Bederstrasse 109, (16 Mai-9 Juni)
1916, poz. 35 a-i, 38, 44, 34 a, b, 37 a, b, 68, 36 a, b; Katalog der Kunstausstellung des Ku K. Kriegspersseąuartiers, Keisergarten im
K.K. Prater, Wien (Mai-Oktober) 1916, poz. 29, 32, 37, 40, 300-309, 311-320; Katalog der Kriegsbilder-Ausstellung des k.u.k. Óster-
reich. und Ungar. Kriegspersseąuartiers. Werke seiner Mitglieder, Kunstsalon Ferd. Wyss, Bem-Kasino, Juli-August 1916, poz. 133(a—i),
134, 135, 136 (a, b), 137 (a, b), 138, 139 (a, b), 252-256, 257-264; Katalog der Kreigsbilder-Ausstellung k.u.k. Armeeoberkommando
Kriegspersseąuartier, Landhaus, Innsbruck, (Oktober) 1916, poz. 5, 6, 8, 9, 10, 24—26, 28, 30-33, 92, 127; Katalog der Kreigsbilder-
ausstellung k.u.k. Armee-Oberkommando Kriegspersseąuartier (Kunstgruppe), Bauhandwerkerschule Bregenz (17 Dezember-17 Januar)
1916-1917, poz. 118, 119, 120, 121-132, 137, 143, 150.
23 Katalog der Kriegsbilder-Ausstellung k.u.k. Armeeoberkommando Kriegspersseąuartier, Biirgersale, Bożen (Januar) 1917, poz.
130-132, 139, 144, 137, 155, 156, 157, 159, 160, 162, 165, 169, 171, 175, 178; Katalog der Kreigsbilderausstellung des k.u.k. Kriegs-
persseąuartiers, Kiinstlerhaus, Wien 1918, poz. 1 (s. 3), poz. 10, 12 (s. 4), poz. 35, 36 (il. Truppenlager bei łgało [Obóz wojskowy pod
łgało]), 39, 42 (s. 6), poz. 44, 45, 47, 50, 52 (il. Attacke bei Rokitno [Szarża pod Rokitną]), poz. 53 (s. 7), poz. 264, 267 (s. 34).
24 Katalog der Kriegsbildergalerie des Ósterreichischen Heeresgeschichtemuseum, Teil I., Wien 1923, il. nlb.
25 Ósterreichische Kriegsbilderausstellung 1914-1918, unter dem Ehrenschutze des Flerm Bundesprasidenten Wilhelm Miklas,
Veranstaltet von der Genossenschaft der Bildenden Kiinstler Wiens im Kiinstlerhaus, Wien 6 September-14 Oktober 1934 (verlangert
bis 28. Oktober), 2. Aufl., Wien 1934. Fryderyk Pautsch Die Toten von Mahala, 1916, olej, tektura, 48 x 70 cm, sygn.: F.Pautsch 916,
Heeresgeschichtliches Museum, Wien, nr inw. 1949/15/KBI1063; Fryderyk Pautsch, Die Toten von Mahala, olej, deska, 71 x 49 cm,
sygn.: FPautsch, Heeresgeschichtliches Museum, Wien, nr inw. 1949/15/KBI6495. Obecnie ozdobą wystawy stałej poświęconej I wojnie
światowej w Heeresgeschichtliches Museum jest Portrait eines polnischen unbekannten Legionsojjftziers, olej, tektura, 77 x 55 cm, sygn.:
Legionćirsoffizier / Dobronoutz. Bukowina / FPautsch 1915, Heeresgeschichtliches Museum, Wien, nr inw. 1949/15/KBI1147.