DOI article:
Kudelska, Dorota: Fryderyk Pautsch i jego obrazy w wiedeńskim Herresgeschichtliches Museum
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0090
DOROTA KUDELSKA
5. Fryderyk Pautsch, Szarża pod Rokitną.
Fot. wg Katalog der Kreigsbilderausstellung des k.u.k. Kriegspersseąuartiers, Kiinstlerhaus, Wien 1918, s. 7, poz. 53
którzy spadają na wroga. Siłę centrum i ruch wirowy (w znaczeniu Amheimowskim) równoważy, choć
bynajmniej nie uspokaja, napięcie kierunkowe prowadzone z prawego górnego rogu ostro w dół w skos,
ku lewemu narożnikowi. Ten odwrotny do standardowego czytania porządek także mocno akcentuje trud
i gwałtowność walki. Cięcia kadru, ustawienie postaci i wektory ruchu sprawiają wrażenie wlewania się
świata bitwy na stronę widza.
Nie wiadomo, czy obraz powstał zaraz po bitwie (kiedy jeszcze trudno było przewidzieć, jak potoczą
się losy frontu), czy w jakiś czas później. Jednak jego obecność na wystawie w wiedeńskim Kiinstlerhaus
w roku 1918 pozwala wskazać na inne jeszcze znacząco gorzkie symboliczne odniesienie do Grunwaldu.
Podobnie jak tamto zwycięstwo, poświęcenie Polaków (przeżyło ich sześciu z sześćdziesięciu czterech uła-
nów) nie zostało wykorzystane strategicznie w 1915 r. Przyszłość latem 1918 r. także napawała niepokojem.
Pautsch malował i takie obrazy, w których dramatyzm sceny pokazującej śmierć łączył z inaczej
przekształconą, drapieżną formą. Odrzucał tu neutralność opisu właściwą dla „poetyki realizmu”, jaką
wybrał dla scen przedstawiających jeńców czy budowlanych działań wojska. Ekspresyjnie zdeformowa-
ny jest Wyrok w Małopolsce Wschodniej35. Przedstawiając chłopa w charakterystycznej białej koszuli,
pomniejszonego w skali wobec olbrzymiej szubienicy, wraca do sposobów archaicznego zaznaczania
tego, co jest ważniejsze, proporcje mają tu symboliczne znaczenie. Pozorna nieporadność warsztatowa
ujawnia się też w przedstawieniu niewielkich klockowatych domków. Tę pozornie naiwnie przedstawioną
rzeczywistość widzimy z wysoka, z bezpiecznego oddalenia od wojennej grozy (podobnie jak w wielu
obrazach Oskara Laskę prezentowanych na wystawach Kunstgruppe). Złudna statyczność tej sceny nie
ma nic wspólnego ze spokojem, to zastygła groza tuż przed śmiercią biedaka, którego życie niweczy
wojenna machina. Absurdalne zarzuty o szpiegostwo - po wszystkich stronach frontu - były wówczas
przekleństwem ludności cywilnej. Podobną stylistykę i siłę wyrazu ma Opłakiwanie, w którym malarz
35 Fryderyk Pautsch, Wyrok w Małopolsce Wschodniej, Narodowe Archiwum Cyfrowe: http://audiovis.nac.gov.pl/obraz/125352/
e7d5b711fl923d616e4f5e9980d0c318/ (dostęp: 2.02.2015). Obraz jest źle datowany na rok 1936; pochodzi z czasów I wojny światowej,
o czym świadczy kształt czapek wojskowych plutonu egzekucyjnego.
5. Fryderyk Pautsch, Szarża pod Rokitną.
Fot. wg Katalog der Kreigsbilderausstellung des k.u.k. Kriegspersseąuartiers, Kiinstlerhaus, Wien 1918, s. 7, poz. 53
którzy spadają na wroga. Siłę centrum i ruch wirowy (w znaczeniu Amheimowskim) równoważy, choć
bynajmniej nie uspokaja, napięcie kierunkowe prowadzone z prawego górnego rogu ostro w dół w skos,
ku lewemu narożnikowi. Ten odwrotny do standardowego czytania porządek także mocno akcentuje trud
i gwałtowność walki. Cięcia kadru, ustawienie postaci i wektory ruchu sprawiają wrażenie wlewania się
świata bitwy na stronę widza.
Nie wiadomo, czy obraz powstał zaraz po bitwie (kiedy jeszcze trudno było przewidzieć, jak potoczą
się losy frontu), czy w jakiś czas później. Jednak jego obecność na wystawie w wiedeńskim Kiinstlerhaus
w roku 1918 pozwala wskazać na inne jeszcze znacząco gorzkie symboliczne odniesienie do Grunwaldu.
Podobnie jak tamto zwycięstwo, poświęcenie Polaków (przeżyło ich sześciu z sześćdziesięciu czterech uła-
nów) nie zostało wykorzystane strategicznie w 1915 r. Przyszłość latem 1918 r. także napawała niepokojem.
Pautsch malował i takie obrazy, w których dramatyzm sceny pokazującej śmierć łączył z inaczej
przekształconą, drapieżną formą. Odrzucał tu neutralność opisu właściwą dla „poetyki realizmu”, jaką
wybrał dla scen przedstawiających jeńców czy budowlanych działań wojska. Ekspresyjnie zdeformowa-
ny jest Wyrok w Małopolsce Wschodniej35. Przedstawiając chłopa w charakterystycznej białej koszuli,
pomniejszonego w skali wobec olbrzymiej szubienicy, wraca do sposobów archaicznego zaznaczania
tego, co jest ważniejsze, proporcje mają tu symboliczne znaczenie. Pozorna nieporadność warsztatowa
ujawnia się też w przedstawieniu niewielkich klockowatych domków. Tę pozornie naiwnie przedstawioną
rzeczywistość widzimy z wysoka, z bezpiecznego oddalenia od wojennej grozy (podobnie jak w wielu
obrazach Oskara Laskę prezentowanych na wystawach Kunstgruppe). Złudna statyczność tej sceny nie
ma nic wspólnego ze spokojem, to zastygła groza tuż przed śmiercią biedaka, którego życie niweczy
wojenna machina. Absurdalne zarzuty o szpiegostwo - po wszystkich stronach frontu - były wówczas
przekleństwem ludności cywilnej. Podobną stylistykę i siłę wyrazu ma Opłakiwanie, w którym malarz
35 Fryderyk Pautsch, Wyrok w Małopolsce Wschodniej, Narodowe Archiwum Cyfrowe: http://audiovis.nac.gov.pl/obraz/125352/
e7d5b711fl923d616e4f5e9980d0c318/ (dostęp: 2.02.2015). Obraz jest źle datowany na rok 1936; pochodzi z czasów I wojny światowej,
o czym świadczy kształt czapek wojskowych plutonu egzekucyjnego.