Rocznik Historii Sztuki (40.2015)

WŁADYSŁAW STRZEMIŃSKI 1 WIELKA WOJNA

95


1. Wojskowy Order św. Męczennika i Zwycięzcy Jerzego. Fot. z archiwum autorek

Witkacy, który uczestniczył tylko w jednej bitwie, opisał swoje doświadczenia wojenne w autobio-
graficznej powieści Nienasycenie (1930) oraz portretował się jako oficer armii rosyjskiej - rysunkowo
w galowym mundurze Pułku Pawłowskiego Lejbgwardii oraz fotograficznie w Portrecie wielokrotnym
(ok. 1915-1917; il. 2). Okres jego służby został szczegółowo omówiony11.
Strzemiński na temat swojego udziału w Wielkiej Wojnie konsekwentnie milczał. Ani o niej
nie mówił, ani nie pisał, ani nie uczynił wprost jej tematem żadnego z zachowanych dzieł. Nie znamy
też żadnej fotografii Władysława Strzemińskiego w mundurze ani też żadnej innej jego fotografii z tego
i wcześniejszego okresu, dotychczas nie udało się ich odnaleźć ani w archiwach rosyjskich, ani w pol-
skich, ani też u rodziny artysty. Badacze twórczości Strzemińskiego nie interesowali się, jak dotąd, jego
wojenną biografią. Szczątkowe wzmianki na temat jego udziału w wojnie zawierają niemal wyłącznie
błędne informacje - zaczerpnięte z książki córki artysty Niki Strzemińskiej.
Można odnieść wrażenie, że doświadczenia wojenne porucznika Władysława Strzemińskiego zostały
przez niego świadomie i celowo przemilczane. Nie odwoływał się do nich nawet w sytuacjach granicznych
-jak podczas uroczystości wręczenia mu nagrody miasta Łodzi w maju 1932, kiedy został publicznie
obrzucony oszczerczymi obelgami przez Wacława Dobrowolskiego, zaatakowany transparentami z hasłem
„Precz z bolszewizmem w sztuce!”12. Strzemiński mógł wówczas obronić się, między innymi podając
do publicznej wiadomości podstawowe fakty z przebiegu swojej imponującej służby na froncie I wojny
i zdobytych wówczas sześciu orderach, w tym dwóch „Georgijach”.
Milczenie Władysława Strzemińskiego na ten temat było tym bardziej zaskakujące, że ukończył on
- dosłownie w przededniu wybuchu I wojny światowej, w lipcu 1914 - elitarną Mikołajewską Szkołę
Inżynieryjną w Petersburgu, ówczesnej stolicy Cesarstwa Rosyjskiego13 (il. 3 i 4). Selekcja kandydatów
na uczelnię była bardzo ostra. Słuchacze szkoły stawali się oficerską elitą, czego świadomi byli junkrzy
- studenci uczelni wojskowych. Zwracał na to uwagę podpułkownik Wężyk już w okresie niepodległej

11 K. Dubiński, A. Gass. Nieznane witkacjana wojskowe, „Sztuka”, 1986, nr 6, s. 57, K. Dubiński, Witkacy w służbie
carskiej. Warszawa 2010.
12 Szerzej na ten temat I. Luba, Paradoks sztuki narodowej i modernizmu. Władysław Strzemiński laureatem nagrody arty-
stycznej miasta Łodzi w roku 1932, „Biuletyn Historii Sztuki”, 2012, nr 3/4, s. 707-732; zob. też eadem, Paradoks sztuki oficjalnej.
Polsko-rosyjsko-radziecki galimatias, [w:] Polska - Rosja. Sztuka i historia. Sztuka polska, sztuka rosyjska i polsko-rosyjskie kontakty
artystyczne XX-XX1 wieku, red. J. Malinowski, I. Gavrash, Z. Krasnopolska-Wesner, «Sztuka Europy Wschodniej)), t. 2, Warszawa-Toruń
2014, s. 235-245.
13 Szczegółowe, udokumentowane źródłowo, informacje archiwalne, nigdy dotąd niepublikowane w Polsce, na temat studiów
Strzemińskiego w Mikołajewskiej Szkole Inżynieryjnej i - szerzej - w Petersburgu w: Luba, Wawer, Władysław Strzemiński: rekon-
strukcja..., rozdz. 3 i 4.