DOI article:
Luba, Iwona; Wawer, Ewa Paulina: Władysław Strzemiński i Wielka Wojna
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0113
WŁADYSŁAW STRZEMIŃSKI I WIELKA WOJNA
13. Paul Nash, Landscape from a Dream, 1936-1938, olej, płótno, 67,9 x 101,6 cm.
Londyn, Tatę, http://www.tate.org.uk/art/artworks/nash-landscape-from-a-dream-n05667
Strzemiński nie godził się z taką pesymistyczną, deterministyczną i reaktywną postawą wobec świata,
ani jako człowiek, ani jako artysta. To bezgraniczne doświadczenie „pustki samotności” często występowało
wśród żołnierzy walczących na frontach Wielkiej Wojny i później. Prowadziło niekiedy do doświadczenia
skrajnego - samobójstwa. Popełnił je między innymi zaledwie 23-letni Jacques Vache 7 stycznia 1919 r.
Przyjaźnił się on z Andre Bretonem. Spotkanie Bretona z ekscentrycznym, młodym, rudowłosym Vache
w styczniu 1916 r. w szpitalu wojskowym w Nantes stało się wydarzeniem konstytuującym powstanie
surrealizmu. Breton ogłosił wręcz światu w pierwszym Manifeście surrealizmu „Vache jest surrealistą we
mnie”95. Vache zaanonsował myśl o samobójstwie w swoim ostatnim liście, pisanym jeszcze z frontu do
Bretona z datą 18 grudnia 1918 r.96 Surrealiści najprawdopodobniej nie zadali sobie pytania o motywy
samobójstwa Vache, co więcej - temat igrania ze śmiercią, także samobójczą, stał się jednym z wciąż
powracających w ich twórczości, co doprowadziło do kolejnych aktów samobójczych w tym środowisku.
Kwestię tę porusza Agnieszka Taborska w książce Spiskowcy wyobraźni. Surrealizm w rozdziale Czy
samobójstwa jest rozwiązaniem? Surrealiści wobec własnej śmierci91.
Przekraczanie granicy między życiem a śmiercią, czarny humor okazywały się, być może, na woj-
nie dla niektórych jedyną formą samoobrony przed paniczną histerią. Rzeczywistość okopów opisywał
w liście do ukochanej Apollinaire: „Parapet mojego okopu zbudowany jest częściowo z trupów. Brrr!”98.
Ciała zabitych żołnierzy, mocno okaleczone lub rozczłonkowane, we wszystkich stadiach rozkładu, były
znajdowane wszędzie, natrafiano na nie przy naprawianiu okopów, bywało, że ludzkie szczątki trafiały
do worków z piaskiem zabezpieczających okopy. Rozerwanie pociskiem artyleryjskim takiego worka,
ujawniało niekiedy przerażającą zawartość99. Młody Strzemiński wielokrotnie znajdował się w podobnej
sytuacji, po każdej bitwie otoczony był ową „masą porozrzucanej miazgi” ludzkiej, o której tak obrazo-
wo pisał Remarque, i którą nie mniej sugestywnie przedstawiał w swoich wojennych obrazach, walczący
i ranny na polach Flandrii Otto Dix. Te makabryczne obrazy rzeczywistości wojny pojawiały się w tek-
stach autorstwa Strzemińskiego, na przykład w cytowanej już powieści oraz... w Unizmie w malarstwie,
95 A. Breton, Manifest surrealizmu, tłum. A. Ważyk, [w:] Surrealizm. Teoria i praktyka literacka. Antologia, wybór A. Ważyk,
Warszawa 1976, s. 78.
96 J. Vache, Lettres de guerre, Paris 1919, s. 26.
97 A. Taborska, Spiskowcy wyobraźni. Surrealizm, Gdańsk 2007, s. 250-277.
98 Cyt. za J. Hartwig, Apollinaire, Warszawa 2010, s. 340.
99 Por. Eksteins, op. cit., s. 174-175.
13. Paul Nash, Landscape from a Dream, 1936-1938, olej, płótno, 67,9 x 101,6 cm.
Londyn, Tatę, http://www.tate.org.uk/art/artworks/nash-landscape-from-a-dream-n05667
Strzemiński nie godził się z taką pesymistyczną, deterministyczną i reaktywną postawą wobec świata,
ani jako człowiek, ani jako artysta. To bezgraniczne doświadczenie „pustki samotności” często występowało
wśród żołnierzy walczących na frontach Wielkiej Wojny i później. Prowadziło niekiedy do doświadczenia
skrajnego - samobójstwa. Popełnił je między innymi zaledwie 23-letni Jacques Vache 7 stycznia 1919 r.
Przyjaźnił się on z Andre Bretonem. Spotkanie Bretona z ekscentrycznym, młodym, rudowłosym Vache
w styczniu 1916 r. w szpitalu wojskowym w Nantes stało się wydarzeniem konstytuującym powstanie
surrealizmu. Breton ogłosił wręcz światu w pierwszym Manifeście surrealizmu „Vache jest surrealistą we
mnie”95. Vache zaanonsował myśl o samobójstwie w swoim ostatnim liście, pisanym jeszcze z frontu do
Bretona z datą 18 grudnia 1918 r.96 Surrealiści najprawdopodobniej nie zadali sobie pytania o motywy
samobójstwa Vache, co więcej - temat igrania ze śmiercią, także samobójczą, stał się jednym z wciąż
powracających w ich twórczości, co doprowadziło do kolejnych aktów samobójczych w tym środowisku.
Kwestię tę porusza Agnieszka Taborska w książce Spiskowcy wyobraźni. Surrealizm w rozdziale Czy
samobójstwa jest rozwiązaniem? Surrealiści wobec własnej śmierci91.
Przekraczanie granicy między życiem a śmiercią, czarny humor okazywały się, być może, na woj-
nie dla niektórych jedyną formą samoobrony przed paniczną histerią. Rzeczywistość okopów opisywał
w liście do ukochanej Apollinaire: „Parapet mojego okopu zbudowany jest częściowo z trupów. Brrr!”98.
Ciała zabitych żołnierzy, mocno okaleczone lub rozczłonkowane, we wszystkich stadiach rozkładu, były
znajdowane wszędzie, natrafiano na nie przy naprawianiu okopów, bywało, że ludzkie szczątki trafiały
do worków z piaskiem zabezpieczających okopy. Rozerwanie pociskiem artyleryjskim takiego worka,
ujawniało niekiedy przerażającą zawartość99. Młody Strzemiński wielokrotnie znajdował się w podobnej
sytuacji, po każdej bitwie otoczony był ową „masą porozrzucanej miazgi” ludzkiej, o której tak obrazo-
wo pisał Remarque, i którą nie mniej sugestywnie przedstawiał w swoich wojennych obrazach, walczący
i ranny na polach Flandrii Otto Dix. Te makabryczne obrazy rzeczywistości wojny pojawiały się w tek-
stach autorstwa Strzemińskiego, na przykład w cytowanej już powieści oraz... w Unizmie w malarstwie,
95 A. Breton, Manifest surrealizmu, tłum. A. Ważyk, [w:] Surrealizm. Teoria i praktyka literacka. Antologia, wybór A. Ważyk,
Warszawa 1976, s. 78.
96 J. Vache, Lettres de guerre, Paris 1919, s. 26.
97 A. Taborska, Spiskowcy wyobraźni. Surrealizm, Gdańsk 2007, s. 250-277.
98 Cyt. za J. Hartwig, Apollinaire, Warszawa 2010, s. 340.
99 Por. Eksteins, op. cit., s. 174-175.