DOI article:
Pencakowski, Paweł: Sztuka w hołdzie bohaterom: austriacko-węgierskie cmentarze wojenne z lat 1914 - 1918 w Galicji Zachodniej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0135
SZTUKA W HOŁDZIE BOHATEROM. AUSTRIACKO-WĘGIERSKIE CMENTARZE WOJENNE Z LAT 1914-1918...
133
2. Lubcza Szczepanowska - okolicznościowa dekoracja cmentarza, 1915, projekt Jan Szczepkowski, fotografia.
Archiwum Państwowe w Krakowie
Jesienią 1915 r. stanął tam pomnik wykonany z drewna26. Prezentował on cechy stylowe historyzmu
(z przewagą pierwiastka neoklasycznego), odwoływał się do antycznego typu ołtarza na otwartym powietrzu,
z motywem egipskiego pylonu, ale w wersji „sklasycyzowanejA Pomnik zamykał od zachodu, ciągnący
się wzdłuż jego osi, cmentarz żołnierski o kształcie wydłużonego prostokąta. Cała koncepcja jest redukcją
budowli w typie pomnika Wiktora Emanuela II w Rzymie. Struktura ta spełniła funkcję efemerycznej
dekoracji na Wszystkich Świętych (1 listopada 1915) oraz makiety trwałego rozwiązania w skali 1:1
(il. 3)27. Autora koncepcji nie udało się ustalić28.
W końcu 1915 r. zadanie uczczenia poległych żołnierzy przeniesione zostało na szczebel centralny
i zreorganizowane: w wiedeńskim Ministerstwie Wojny utworzono Wydział Grobów Wojennych i jego
terenowe ekspozytury: Kriegsgraberabteilung Krakau oraz inspektoraty w Przemyślu i Lwowie (kolejno
dla Galicji Zachodniej, Środkowej i Wschodniej)29. Powołanie Wydziału określało miejsce grobownictwa
26 Wznoszenie in situ makiet budowli w skali 1:1 (na próbę - przed ich realizacją) było praktykowane, m.in. w środowisku
architektonicznym Wiednia. Np. w 1910 r. powstała makieta fasady muzeum miejskiego projektu Otto Wagnera na Karlsplatz. Zob.
A. Moravanszky, Die Architektur der Donaumonarchie, Berlin 1988, s. 17.
27 Powstało ono w następnych latach, ale kończono je już po wojnie. P. Pencakowski, J. Schubert, Cmentarze twierdzy
Kraków z lat 1914-1918, ,.Rocznik Krakowski”, LIX, 1993, s. 138-140.
28 Anonimowy w sensie autorstwa jest też cmentarz w Wieliczce (nr 381), utrzymany w duchu klasycyzującego historyzmu
z łacińską maksymą PRO PATRIA MORTUIS, jak też zbudowany w jesieni 1915 pomnik na wzgórzu Kaim, ustawiony w miejscu, gdzie
najdalej na zachód dotarła armia rosyjska. Składa się nań obelisk z herbami Austro-Węgier, tekstem niemieckim i niezdarnym polskim
tłumaczeniem oraz betonowe ławy.
29 Materiały archiwalne pozostałe po tej instytucji zachowane są w Archiwum Państwowym w Krakowie. Informacje o nich w:
U. Oettingen, Cmentarze I wojny światowej w woj. kieleckim. Warszawa 1988; Nykiel, op. cit., s. 125 i n.; O. Duda, Cmentarze
I wojny światowej w Galicji Zachodniej 1914-1918, Warszawa 1995, s. 31 i n.; J. Schubert, Organizacja grobownictwa wojennego
w monarchii Austro-Węgier. Dziewiąty Wydział Grobów Wojennych przy Ministerstwie Wojny -powstanie i działalność w latach 1915-1918,
„Czasopismo Techniczne. Architektura”, 2009, z. 13, s. 169-200.
133
2. Lubcza Szczepanowska - okolicznościowa dekoracja cmentarza, 1915, projekt Jan Szczepkowski, fotografia.
Archiwum Państwowe w Krakowie
Jesienią 1915 r. stanął tam pomnik wykonany z drewna26. Prezentował on cechy stylowe historyzmu
(z przewagą pierwiastka neoklasycznego), odwoływał się do antycznego typu ołtarza na otwartym powietrzu,
z motywem egipskiego pylonu, ale w wersji „sklasycyzowanejA Pomnik zamykał od zachodu, ciągnący
się wzdłuż jego osi, cmentarz żołnierski o kształcie wydłużonego prostokąta. Cała koncepcja jest redukcją
budowli w typie pomnika Wiktora Emanuela II w Rzymie. Struktura ta spełniła funkcję efemerycznej
dekoracji na Wszystkich Świętych (1 listopada 1915) oraz makiety trwałego rozwiązania w skali 1:1
(il. 3)27. Autora koncepcji nie udało się ustalić28.
W końcu 1915 r. zadanie uczczenia poległych żołnierzy przeniesione zostało na szczebel centralny
i zreorganizowane: w wiedeńskim Ministerstwie Wojny utworzono Wydział Grobów Wojennych i jego
terenowe ekspozytury: Kriegsgraberabteilung Krakau oraz inspektoraty w Przemyślu i Lwowie (kolejno
dla Galicji Zachodniej, Środkowej i Wschodniej)29. Powołanie Wydziału określało miejsce grobownictwa
26 Wznoszenie in situ makiet budowli w skali 1:1 (na próbę - przed ich realizacją) było praktykowane, m.in. w środowisku
architektonicznym Wiednia. Np. w 1910 r. powstała makieta fasady muzeum miejskiego projektu Otto Wagnera na Karlsplatz. Zob.
A. Moravanszky, Die Architektur der Donaumonarchie, Berlin 1988, s. 17.
27 Powstało ono w następnych latach, ale kończono je już po wojnie. P. Pencakowski, J. Schubert, Cmentarze twierdzy
Kraków z lat 1914-1918, ,.Rocznik Krakowski”, LIX, 1993, s. 138-140.
28 Anonimowy w sensie autorstwa jest też cmentarz w Wieliczce (nr 381), utrzymany w duchu klasycyzującego historyzmu
z łacińską maksymą PRO PATRIA MORTUIS, jak też zbudowany w jesieni 1915 pomnik na wzgórzu Kaim, ustawiony w miejscu, gdzie
najdalej na zachód dotarła armia rosyjska. Składa się nań obelisk z herbami Austro-Węgier, tekstem niemieckim i niezdarnym polskim
tłumaczeniem oraz betonowe ławy.
29 Materiały archiwalne pozostałe po tej instytucji zachowane są w Archiwum Państwowym w Krakowie. Informacje o nich w:
U. Oettingen, Cmentarze I wojny światowej w woj. kieleckim. Warszawa 1988; Nykiel, op. cit., s. 125 i n.; O. Duda, Cmentarze
I wojny światowej w Galicji Zachodniej 1914-1918, Warszawa 1995, s. 31 i n.; J. Schubert, Organizacja grobownictwa wojennego
w monarchii Austro-Węgier. Dziewiąty Wydział Grobów Wojennych przy Ministerstwie Wojny -powstanie i działalność w latach 1915-1918,
„Czasopismo Techniczne. Architektura”, 2009, z. 13, s. 169-200.