DOI article:
Pencakowski, Paweł: Sztuka w hołdzie bohaterom: austriacko-węgierskie cmentarze wojenne z lat 1914 - 1918 w Galicji Zachodniej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0136
134
PAWEŁ PENCAK0WSK1
3. Cmentarz wojenny na Rakowicach w Krakowie. Fot. P. Pencakowski
wojennego w skali państwa30. „Wynikająca z oczywistego pietyzmu myśl opieki nad grobami, istniejąca
dotąd w sferze rozważań teoretycznych, przeszła w fazę szybkiej materializacji” - czytamy we wstępie
do książki Brocha i Hauptmanna31. Pracownicy Wydziału i ich mocodawcy uważali, że troskę o przygo-
towanie miejsc spoczynku dla poległych nakazuje poczucie wdzięczności (czyli w istocie świecka etyka).
Od samego początku akcji przewidywano stworzenie dzieła, które spełniłoby wszystkie oczekiwania:
„wobec teraźniejszości i wieczystej przyszłości”32. Z kolei w podsumowaniu wykonanej pracy czyta-
my, iż: „sposób, w jaki to uczyniliśmy, ma wobec świata dać przekonujący dowód, że te liczne tysiące
poległych żołnierzy były stratą nie tylko dla wąskiego kręgu najbliższych, lecz również dla wszystkich
narodów zjednoczonych pod berłem Habsburgów, które opłakują ich jako swych kochanych i uwielbianych
braci”33. Należało się to się tysiącom: „wiernych ludzi, których pełna chwały śmierć w dużym stopniu
zadecydowała o przebiegu wojny”34. Pomnikowe cmentarze miały też oddziaływać na żyjące i przyszłe
generacje. Hauptmann napisał, że: „aż do najdalszych czasów te oto mogiły winny być dla nas i naszych
potomnych miejscami oczyszczania i uszlachetniania. Będą z nich promieniować siły, które chwiejnych
pokrzepią, błądzących doprowadzą do siebie, a w czasach nowych wyzwań jeszcze mocniej podsycać
będą święty płomień miłości Ojczyzny i entuzjazm dla wartości naszej kultury”35. Dowiadujemy się też,
30 P. P e n c a k o w s k i, Cmentarze wojenne z lat 1914-1918 w Galicji. Przegląd problematyki\ [w:] Przed wielkim jutrem. Sztuka
1905-1918. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, październik 1990, Warszawa 1993, s. 103.
31 B&H. s. I.
32 Ibidem, s. 2.
33 Ibidem, s. 3 (jeśli nie podano inaczej, cytaty w przekładzie P. Pencakowskiego).
34 Ibidem, s. 3.
35 Ibidem, s. 3. Podobne sformułowania w: Denkschrift iiber Kriegsgraberanlagen. Von der k.u.k. Kiegsministerium in den Bereich
des k.u.k. Militarkommandos Krakau entsenden Studienkommission. Wien 1916. s. I: zob. Pencakowski, Galicyjskie cmentarze....
s. 245.
PAWEŁ PENCAK0WSK1
3. Cmentarz wojenny na Rakowicach w Krakowie. Fot. P. Pencakowski
wojennego w skali państwa30. „Wynikająca z oczywistego pietyzmu myśl opieki nad grobami, istniejąca
dotąd w sferze rozważań teoretycznych, przeszła w fazę szybkiej materializacji” - czytamy we wstępie
do książki Brocha i Hauptmanna31. Pracownicy Wydziału i ich mocodawcy uważali, że troskę o przygo-
towanie miejsc spoczynku dla poległych nakazuje poczucie wdzięczności (czyli w istocie świecka etyka).
Od samego początku akcji przewidywano stworzenie dzieła, które spełniłoby wszystkie oczekiwania:
„wobec teraźniejszości i wieczystej przyszłości”32. Z kolei w podsumowaniu wykonanej pracy czyta-
my, iż: „sposób, w jaki to uczyniliśmy, ma wobec świata dać przekonujący dowód, że te liczne tysiące
poległych żołnierzy były stratą nie tylko dla wąskiego kręgu najbliższych, lecz również dla wszystkich
narodów zjednoczonych pod berłem Habsburgów, które opłakują ich jako swych kochanych i uwielbianych
braci”33. Należało się to się tysiącom: „wiernych ludzi, których pełna chwały śmierć w dużym stopniu
zadecydowała o przebiegu wojny”34. Pomnikowe cmentarze miały też oddziaływać na żyjące i przyszłe
generacje. Hauptmann napisał, że: „aż do najdalszych czasów te oto mogiły winny być dla nas i naszych
potomnych miejscami oczyszczania i uszlachetniania. Będą z nich promieniować siły, które chwiejnych
pokrzepią, błądzących doprowadzą do siebie, a w czasach nowych wyzwań jeszcze mocniej podsycać
będą święty płomień miłości Ojczyzny i entuzjazm dla wartości naszej kultury”35. Dowiadujemy się też,
30 P. P e n c a k o w s k i, Cmentarze wojenne z lat 1914-1918 w Galicji. Przegląd problematyki\ [w:] Przed wielkim jutrem. Sztuka
1905-1918. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Warszawa, październik 1990, Warszawa 1993, s. 103.
31 B&H. s. I.
32 Ibidem, s. 2.
33 Ibidem, s. 3 (jeśli nie podano inaczej, cytaty w przekładzie P. Pencakowskiego).
34 Ibidem, s. 3.
35 Ibidem, s. 3. Podobne sformułowania w: Denkschrift iiber Kriegsgraberanlagen. Von der k.u.k. Kiegsministerium in den Bereich
des k.u.k. Militarkommandos Krakau entsenden Studienkommission. Wien 1916. s. I: zob. Pencakowski, Galicyjskie cmentarze....
s. 245.