DOI article:
Pencakowski, Paweł: Sztuka w hołdzie bohaterom: austriacko-węgierskie cmentarze wojenne z lat 1914 - 1918 w Galicji Zachodniej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0143
SZTUKA W HOŁDZIE BOHATEROM. AUSTRIACKO-WĘGIERSKIE CMENTARZE WOJENNE Z LAT 1914-1918...
141
OS I 1:. R R. 11 \ G AR
KRIEGSGRABER
AUSSTELLUNG
V F RAKS TA LT E T V O M K :l K K R 1 E G SMINIS T K R i U M
BERLINER S E C E S S J O N
KURFO-RSTE \ U A MM N R. z 3 2
GEOl-FNE I TAOLICH VON 9-0
F. I \ T R I T T ! R H I
JANUAR-FEBRtlAR
12. Bertold Loffler. Plakat wystawy austro-węgierskiego grobownictwa wojennego w Berlinie.
Fotografia w zbiorach autora
ARTYŚCI KRAKOWSKIEGO WYDZIAŁU GROBÓW WOJENNYCH
I SZTUKA NA ZACHODNIOGALICYJSKICH CMENTARZACH ŻOŁNIERSKICH
W centrum uwagi dowództwa i personelu artystycznego Krakowskiego Wydziału Grobów Wojennych
znajdowała się sztuka. Miały ją cechować prostota, szlachetna surowość, powaga, czyli pewne samoogra-
niczenie (zdaje się wbrew jakimś wcześniejszym pomysłom): „stopniowo utorowało sobie drogę przeko-
nanie, że zbyt wielkie nagromadzenie silnych akcentów na 378 cmentarzach mogłoby wywołać wrażenie
natręctwa [co] stanowiłoby samobójczy zamysł artystyczny”55. Tylko najważniejsze nekropolie miały być
wzbogacone o budowle pomnikowe. Wielu z nich zresztą nie zbudowano, te zaś które powstały nie mają
wiele wspólnego z bombastycznymi pomnikami narodowej chwały, jakie powstawały w różnych krajach
Europy w XIX i na początku XX stulecia. Projektowane były natomiast cmentarze-parki krajobrazowe
oraz nekropolie wieloczłonowe, na przykład w Łużnej-Pustkach (nr 123), Charzewicach (nr 289), Lima-
nowej (nr 366), ale i założenia „rozproszone”, jak czterokilometrowa, znaczona mogiłami Droga Krzy-
żowa w Cieklinie (nr 4)56. Projekty miała charakteryzować asceza estetyczna. Fascynacja tworzywem,
stosowanie i eksponowanie głazów, kamienia łamanego, drewna, zbrojonego betonu, było znamienne dla
architektury kommemoratywnej i pomnikowej lat poprzedzających wojnę. Wywodziło się ono - po części
przynajmniej - z zainteresowań architekturą wemakularną, stanowiło też wcielenie idei Materialgerech-
tigkeit51. W początku XX w. te zainteresowania i ta idea były bliskie niemieckim i austriackim artystom,
w tym - jeśli chodzi o „wierność materiałową” - architektom należącym do stowarzyszenia Werkbund,
55 B&H. s. 6.
56 Ibidem, s. 92-93. Autorem projektu był Jager.
57 G. Band mann. Przemiany w ocenie tworzywa w teorii sztuki XIX w., [w:] Pojęcia, problemy, metody współczesnej nauki
o sztuce, red. J. Białostocki, Warszawa 1976, szczególnie s. 72-78.
141
OS I 1:. R R. 11 \ G AR
KRIEGSGRABER
AUSSTELLUNG
V F RAKS TA LT E T V O M K :l K K R 1 E G SMINIS T K R i U M
BERLINER S E C E S S J O N
KURFO-RSTE \ U A MM N R. z 3 2
GEOl-FNE I TAOLICH VON 9-0
F. I \ T R I T T ! R H I
JANUAR-FEBRtlAR
12. Bertold Loffler. Plakat wystawy austro-węgierskiego grobownictwa wojennego w Berlinie.
Fotografia w zbiorach autora
ARTYŚCI KRAKOWSKIEGO WYDZIAŁU GROBÓW WOJENNYCH
I SZTUKA NA ZACHODNIOGALICYJSKICH CMENTARZACH ŻOŁNIERSKICH
W centrum uwagi dowództwa i personelu artystycznego Krakowskiego Wydziału Grobów Wojennych
znajdowała się sztuka. Miały ją cechować prostota, szlachetna surowość, powaga, czyli pewne samoogra-
niczenie (zdaje się wbrew jakimś wcześniejszym pomysłom): „stopniowo utorowało sobie drogę przeko-
nanie, że zbyt wielkie nagromadzenie silnych akcentów na 378 cmentarzach mogłoby wywołać wrażenie
natręctwa [co] stanowiłoby samobójczy zamysł artystyczny”55. Tylko najważniejsze nekropolie miały być
wzbogacone o budowle pomnikowe. Wielu z nich zresztą nie zbudowano, te zaś które powstały nie mają
wiele wspólnego z bombastycznymi pomnikami narodowej chwały, jakie powstawały w różnych krajach
Europy w XIX i na początku XX stulecia. Projektowane były natomiast cmentarze-parki krajobrazowe
oraz nekropolie wieloczłonowe, na przykład w Łużnej-Pustkach (nr 123), Charzewicach (nr 289), Lima-
nowej (nr 366), ale i założenia „rozproszone”, jak czterokilometrowa, znaczona mogiłami Droga Krzy-
żowa w Cieklinie (nr 4)56. Projekty miała charakteryzować asceza estetyczna. Fascynacja tworzywem,
stosowanie i eksponowanie głazów, kamienia łamanego, drewna, zbrojonego betonu, było znamienne dla
architektury kommemoratywnej i pomnikowej lat poprzedzających wojnę. Wywodziło się ono - po części
przynajmniej - z zainteresowań architekturą wemakularną, stanowiło też wcielenie idei Materialgerech-
tigkeit51. W początku XX w. te zainteresowania i ta idea były bliskie niemieckim i austriackim artystom,
w tym - jeśli chodzi o „wierność materiałową” - architektom należącym do stowarzyszenia Werkbund,
55 B&H. s. 6.
56 Ibidem, s. 92-93. Autorem projektu był Jager.
57 G. Band mann. Przemiany w ocenie tworzywa w teorii sztuki XIX w., [w:] Pojęcia, problemy, metody współczesnej nauki
o sztuce, red. J. Białostocki, Warszawa 1976, szczególnie s. 72-78.