DOI article:
Pencakowski, Paweł: Sztuka w hołdzie bohaterom: austriacko-węgierskie cmentarze wojenne z lat 1914 - 1918 w Galicji Zachodniej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0144
142
PAWEŁ PENCAK0WSK1
13. Przerywnik w książce R. Broch, H. Hauptmann,
Die westgalizischen Heldengrdber aus den Jahren
des Weltkrieges 1914-1915. Wien 1918
które włączyło się w rozwiązywanie sprawy cmentarzy wojennych. Ich projektowanie i realizacja wyraźnie
leżały w profilu działalności tej instytucji58. Członkiem austriackiego Werkbundu był zaś Hans Mayr59.
Projekty tworzone, a następnie realizowane w ramach Wydziału charakteryzuje pluralizm artystyczny.
Jest to rezultat przyjętych założeń, podejmowanych decyzji oraz doceniania indywidualności twórczej
artystów60. Szczyciło się tym kierownictwo Wydziału, dbając jednak o realizację spójnej koncepcji ideowej
za pomocą zróżnicowanych środków plastycznych. Sposób organizacji pracy twórczej mógł też działać
homogenizująco na niektóre z cmentarzy. Można tu wspomnieć stosowanie prefabrykowanych znaków
nagrobnych i krzyży pomnikowych (swoje znaczenie miała też reglamentacja materiałów oraz ograniczone
środki). Jednak świadectwo o możliwościach artystycznych projektantów dają koncepcje najwybitniejsze,
one też powinny rzutować na ocenę całości.
Należy stwierdzić, że artyści Kriegsgraberabteilung Krakau stanowili interesujący, a nawet wybitny
zespół, którego stworzenie i prowadzenie jest wielką zasługą dowództwa. Spisane przez Hauptmanna
charakterystyki artystów i ważniejszych nekropolii wyróżniają się profesjonalizmem i trafnością; przyto-
czymy tu zatem kilka z nich.
Twórcza wyobraźnia Duśana Jurkovića, jego rozeznanie w świecie sztuki współczesnej oraz „znajomość
starosłowiańskiej architektury drewnianej [a także] wykorzystywanie motywów karpackich i węgierskich”61
umożliwiły mu stworzenie zespołu zróżnicowanych cmentarzy w Beskidzie Niskim (il. 8, 14, 19-21, 28,
31-35). Autor pisał po latach, że wznosił „obiekty religijne i żałobne, pełniące funkcję zdecydowanie prze-
ciwną niż rozpowszechnione wówczas Helden Denkmale (pomniki bohaterów) - ja budowałem pomniki
poległych”62. W twórczości Jurkovića cmentarze galicyjskie stanowią wyróżniającą się całość63. To samo
dotyczy wiedeńczyka Hansa Mayra64. Proponował on konsekwentnie „minimalistyczny”, a zarazem pate-
58 Gm e i n er, P i rh o fer, op. cit., s. 40^t7. Członkowie ugrupowania: Oskar Stmad, Josef Hoffmann, Richard Bemdl i Franz
Barwig (st.) opracowali i opublikowali w 1915 r. szereg modelowych projektów żołnierskich nagrobków i cmentarzy, jak też rozważania
o charakterze teoretycznym.
59 Ibidem, s. 237, gdzie określony został jako architekt wnętrz.
6° Wypada to podkreślić, ponieważ mogło być inaczej. Prosta droga wiodła w kierunku ujednolicenia znaków mogilnych, liter-
nictwa, symboliki, stylu architektury.
61 B&H. s. 31-32.
62 Cyt. za D. Borutova, Pomniki nagrobne projektowane przez Duśana Jurkovića, [w:] Śmierć, przestrzeń, czas, tożsamość...,
s. 260. Nie jest to całkowicie zgodne z prawdą: Jurković zaprojektował Pomnik Zwycięstwa na cmentarzu Gorlicach (zob. niżej).
63 Na ten temat zob. M. D u 11 a, Military cemeteries of Western Galicia, [w:] Duśan Jurković, Suborna vystava architektonickeho
diela, katalog wystawy, red. D. Borutova. A. Zajkova, M. Dulla, Slovenska Narodna Galeria. Bratislava. November 1993 - Februar 1994,
Bratislava 1993, s. 95 i n.; D. Borutova. Architekt Duśan Samuel Jurković, Bratislava 2009.
64 Mayr zmarł młodo i jego talent nie rozwinął się niestety w pełni. Dane biograficzne podaje A. Partridge, Cmentarze
wojenne XI okręgu cmentarnego „ Twierdza Kraków ” w kontekście działalności architektonicznej Hansa Mayra, ..Rocznik Krakowski'’,
LXXIX. 2013, s. 143 i n.
PAWEŁ PENCAK0WSK1
13. Przerywnik w książce R. Broch, H. Hauptmann,
Die westgalizischen Heldengrdber aus den Jahren
des Weltkrieges 1914-1915. Wien 1918
które włączyło się w rozwiązywanie sprawy cmentarzy wojennych. Ich projektowanie i realizacja wyraźnie
leżały w profilu działalności tej instytucji58. Członkiem austriackiego Werkbundu był zaś Hans Mayr59.
Projekty tworzone, a następnie realizowane w ramach Wydziału charakteryzuje pluralizm artystyczny.
Jest to rezultat przyjętych założeń, podejmowanych decyzji oraz doceniania indywidualności twórczej
artystów60. Szczyciło się tym kierownictwo Wydziału, dbając jednak o realizację spójnej koncepcji ideowej
za pomocą zróżnicowanych środków plastycznych. Sposób organizacji pracy twórczej mógł też działać
homogenizująco na niektóre z cmentarzy. Można tu wspomnieć stosowanie prefabrykowanych znaków
nagrobnych i krzyży pomnikowych (swoje znaczenie miała też reglamentacja materiałów oraz ograniczone
środki). Jednak świadectwo o możliwościach artystycznych projektantów dają koncepcje najwybitniejsze,
one też powinny rzutować na ocenę całości.
Należy stwierdzić, że artyści Kriegsgraberabteilung Krakau stanowili interesujący, a nawet wybitny
zespół, którego stworzenie i prowadzenie jest wielką zasługą dowództwa. Spisane przez Hauptmanna
charakterystyki artystów i ważniejszych nekropolii wyróżniają się profesjonalizmem i trafnością; przyto-
czymy tu zatem kilka z nich.
Twórcza wyobraźnia Duśana Jurkovića, jego rozeznanie w świecie sztuki współczesnej oraz „znajomość
starosłowiańskiej architektury drewnianej [a także] wykorzystywanie motywów karpackich i węgierskich”61
umożliwiły mu stworzenie zespołu zróżnicowanych cmentarzy w Beskidzie Niskim (il. 8, 14, 19-21, 28,
31-35). Autor pisał po latach, że wznosił „obiekty religijne i żałobne, pełniące funkcję zdecydowanie prze-
ciwną niż rozpowszechnione wówczas Helden Denkmale (pomniki bohaterów) - ja budowałem pomniki
poległych”62. W twórczości Jurkovića cmentarze galicyjskie stanowią wyróżniającą się całość63. To samo
dotyczy wiedeńczyka Hansa Mayra64. Proponował on konsekwentnie „minimalistyczny”, a zarazem pate-
58 Gm e i n er, P i rh o fer, op. cit., s. 40^t7. Członkowie ugrupowania: Oskar Stmad, Josef Hoffmann, Richard Bemdl i Franz
Barwig (st.) opracowali i opublikowali w 1915 r. szereg modelowych projektów żołnierskich nagrobków i cmentarzy, jak też rozważania
o charakterze teoretycznym.
59 Ibidem, s. 237, gdzie określony został jako architekt wnętrz.
6° Wypada to podkreślić, ponieważ mogło być inaczej. Prosta droga wiodła w kierunku ujednolicenia znaków mogilnych, liter-
nictwa, symboliki, stylu architektury.
61 B&H. s. 31-32.
62 Cyt. za D. Borutova, Pomniki nagrobne projektowane przez Duśana Jurkovića, [w:] Śmierć, przestrzeń, czas, tożsamość...,
s. 260. Nie jest to całkowicie zgodne z prawdą: Jurković zaprojektował Pomnik Zwycięstwa na cmentarzu Gorlicach (zob. niżej).
63 Na ten temat zob. M. D u 11 a, Military cemeteries of Western Galicia, [w:] Duśan Jurković, Suborna vystava architektonickeho
diela, katalog wystawy, red. D. Borutova. A. Zajkova, M. Dulla, Slovenska Narodna Galeria. Bratislava. November 1993 - Februar 1994,
Bratislava 1993, s. 95 i n.; D. Borutova. Architekt Duśan Samuel Jurković, Bratislava 2009.
64 Mayr zmarł młodo i jego talent nie rozwinął się niestety w pełni. Dane biograficzne podaje A. Partridge, Cmentarze
wojenne XI okręgu cmentarnego „ Twierdza Kraków ” w kontekście działalności architektonicznej Hansa Mayra, ..Rocznik Krakowski'’,
LXXIX. 2013, s. 143 i n.