DOI Artikel:
Pencakowski, Paweł: Sztuka w hołdzie bohaterom: austriacko-węgierskie cmentarze wojenne z lat 1914 - 1918 w Galicji Zachodniej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0151
SZTUKA W HOŁDZIE BOHATEROM. AUSTRIACKO-WĘGIERSKIE CMENTARZE WOJENNE Z LAT 1914-1918...
149
24. Pomnik na cmentarzu w Lubczy Szczepanowskiej,
projekt Heinrich Scholz. Fot. P. Pencakowski
25. Kolumna świetlna
- pomnik na cmentarzu w Jodłowej,
projekt Gustav RoBmann. Fot. P. Pencakowski
W architekturze galicyjskich cmentarzy dominuje ów dwudziestowieczny klasycyzm „według zasad".
Cechuje go symetria osiowa, horyzontalizm, linearyzm, kubiczność form i mocny rytm artykulacji. Odwo-
ływano się do klasycznych typów architektonicznych oraz motywów. Unikano przy tym klasycy stycznej
czy też palladiańskiej artykulacji i ornamentacji. Często jedynie silne „klasycystyczne” akcenty determi-
nują wyraz stylowy cmentarza, mimo że niejednokrotnie otaczają je kamienne mury o quasi-archaicznym
charakterze. Ten modus stylowy wykorzystali właściwie wszyscy projektanci Wydziału. Formę i wymowę
wielu założeń cmentarnych miały określać nawiązujące do antyku ściany czy mury pomnikowe (niem.
DenkmaJswand1A), bramy, kolumnady, kolumny lub ich grupy z ciężkimi nasadnikami, pylony, obeliski,
tumulusy, piramidy (w rzymskiej „redakcji”), „wieże świetlne” itd. Materiałem był głównie kamień cio-
sowy, łamany i polny oraz żelbet. Murom i pomnikom nadawano znamiona prostoty i szorstkości. Poja-
wiają się motywy katafalku, hełmu hoplity, wieńca lauru (lub dębu), przedstawienia Tanatosa, Fidiaszowej
bogini Ateny, Kurosa, „cieni bohaterów” (il. 11, 23, 31, 34). Motywy te, wywodzące się ze starożytności
klasycznej i zadomowione w europejskiej sztuce sepulkralnej, miały podkreślać ponadczasowy charakter
heroicznych bojów oraz walor spraw, o które walczono.
Do założeń tego rodzaju należy cmentarz w Sękowej (80), na którym spoczęło blisko 1200 żołnierzy,
poległych w 1915 r., podczas wiosennych bitew o przełęcze karpackie oraz majowego szturmu oddziałów
74 Broch i Hauptmann (B&H) określają w ten sposób mury cmentarne rozbudowane o wznoszony na osi przyczółek, zagłębienie
w rodzaju niszy czy apsydy, obelisk, filary itd. Niekiedy dochodzą do tego tablice inskrypcyjne, płaskorzeźby, odpowiednio zestawione
ornamenty, postumenty na świece czy konsole do zawieszania wieńców. Mamy zatem do czynienia z programowym wzbogaceniem muru
o elementy typowe dla pomnika.
149
24. Pomnik na cmentarzu w Lubczy Szczepanowskiej,
projekt Heinrich Scholz. Fot. P. Pencakowski
25. Kolumna świetlna
- pomnik na cmentarzu w Jodłowej,
projekt Gustav RoBmann. Fot. P. Pencakowski
W architekturze galicyjskich cmentarzy dominuje ów dwudziestowieczny klasycyzm „według zasad".
Cechuje go symetria osiowa, horyzontalizm, linearyzm, kubiczność form i mocny rytm artykulacji. Odwo-
ływano się do klasycznych typów architektonicznych oraz motywów. Unikano przy tym klasycy stycznej
czy też palladiańskiej artykulacji i ornamentacji. Często jedynie silne „klasycystyczne” akcenty determi-
nują wyraz stylowy cmentarza, mimo że niejednokrotnie otaczają je kamienne mury o quasi-archaicznym
charakterze. Ten modus stylowy wykorzystali właściwie wszyscy projektanci Wydziału. Formę i wymowę
wielu założeń cmentarnych miały określać nawiązujące do antyku ściany czy mury pomnikowe (niem.
DenkmaJswand1A), bramy, kolumnady, kolumny lub ich grupy z ciężkimi nasadnikami, pylony, obeliski,
tumulusy, piramidy (w rzymskiej „redakcji”), „wieże świetlne” itd. Materiałem był głównie kamień cio-
sowy, łamany i polny oraz żelbet. Murom i pomnikom nadawano znamiona prostoty i szorstkości. Poja-
wiają się motywy katafalku, hełmu hoplity, wieńca lauru (lub dębu), przedstawienia Tanatosa, Fidiaszowej
bogini Ateny, Kurosa, „cieni bohaterów” (il. 11, 23, 31, 34). Motywy te, wywodzące się ze starożytności
klasycznej i zadomowione w europejskiej sztuce sepulkralnej, miały podkreślać ponadczasowy charakter
heroicznych bojów oraz walor spraw, o które walczono.
Do założeń tego rodzaju należy cmentarz w Sękowej (80), na którym spoczęło blisko 1200 żołnierzy,
poległych w 1915 r., podczas wiosennych bitew o przełęcze karpackie oraz majowego szturmu oddziałów
74 Broch i Hauptmann (B&H) określają w ten sposób mury cmentarne rozbudowane o wznoszony na osi przyczółek, zagłębienie
w rodzaju niszy czy apsydy, obelisk, filary itd. Niekiedy dochodzą do tego tablice inskrypcyjne, płaskorzeźby, odpowiednio zestawione
ornamenty, postumenty na świece czy konsole do zawieszania wieńców. Mamy zatem do czynienia z programowym wzbogaceniem muru
o elementy typowe dla pomnika.