DOI Artikel:
Pencakowski, Paweł: Sztuka w hołdzie bohaterom: austriacko-węgierskie cmentarze wojenne z lat 1914 - 1918 w Galicji Zachodniej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.39127#0152
150
PAWEŁ PENCAKOWSK1
26. Cmentarz w Janowicach, projekt Heinrich Scholz. Fot. P. Pencakowski
austro-węgierskich i niemieckich na pozycje rosyjskie w pierwszym dniu ofensywy gorlickiej75. Usytu-
owano go na zboczu pasma wzgórz76. Ma plan szerokiego „T”, otaczają go wznoszące się uskokowo
mury z łamanego kamienia z czterema słupami od frontu, pośrodku jest krzyż na piramidalnej podstawie
i żelbetowa pergola77. To wszystko zbudowano od lutego do sierpnia 1916 r. W kulminacji pasma, już
poza cmentarzem, Mayr przewidział trzydziestometrową budowlę, którą znamy z zachowanych rysunków
i fotografii makiety (il. 22). Ma ona proporcje masywnej wieży, stoi na plateau z łamanego kamienia,
jej przyziemie otacza zadaszona kolumnada, wieńczy zaś taras widokowy i smukła, złocona kopuła na
boniowanym piedestale z napisem: 2. MAI 797578. Ściany są gładkie i subtelnie artykułowane. Typ budowli
zapożyczono z latarni morskiej na wyspie Rugia, projektu Karla Friedricha Schinkla79. Wiedeński styl
wywodzi się ze szkoły Otto Wagnera80. „Latarnia” w Sękowej, mająca postać „świeckiej kaplicy”, to pomnik
zwycięstwa, wyraz wdzięczności dla sojusznika i symboliczny drogowskaz moralny dla tych co pozostali.
W związku z klasycyzmem XX w. można wymienić pomnik cmentarza w Brzesku (nr 276) (il. 15),
który ma formę kolumnady dźwigającej krzyż, oraz podobny, lecz wzbogacony o wysoki próstopadło-
ścienny słup pomnik w Charzewicach (nr 290), wielką kolumnę ozdobioną dębowymi wieńcami w Lub-
czy Szczepanowskiej (nr 191) (il. 24), monument w Bochni (nr 314) z płaskorzeźbą klęczącego u stóp
krzyża Anioła Śmierci o wyglądzie antycznego Tanatosa (il. 23), w Staszkówce (nr 116, 118), gdzie są
cztery wielkie prostopadłościenne słupy zwieńczone żelaznymi mieczami, w Niwce (nr 269), w której
dominuje obelisk z wpisanym weń mieczem, w Rzuchowej (nr 196) z parą kolumn o gładkich, wybrzu-
75 Pencakowski, O cmentarzu wojennym..., passim.
76 Wybór miejsca był motywowany względami artystycznymi i programowymi. Większość ciał trzeba było tam przetransportować
z doliny i sąsiednich wzgórz.
77 Jej likwidację postulował Hans Hauptmann w sprawozdaniu z podróży inspekcyjnej. Zob. Pencakowski, O cmentarzu
wojennym..., s. 194.
78 Agnieszce Partridge architektura cmentarza kojarzy się ze świątyniami egipskimi, a styl budowli pomnikowej to nazywa
neorenesansowym. to jej formy określa jako klasycyzujące. Zob. A. Partridge, Otwórzcie bramy pamięci. Cmentarze wojenne z lat
1914-1915 w Malopolsce, Kraków 2005, s. 110-111 oraz e a d e m, Wybrane zagadnienia symboliki cmentarzy z I wojny na tle europej-
skich tradycji sepulkralnych, [w:] Materiały z konferencji naukowej „Znaki Pamięci”, Gorlice 27.10.2007..., s. 71-72.
79 Budowla Schinkla wzniesiona została w latach 1825-1827 z cegły i kamienia.
80 Pencakowski, O cmentarzu wojennym..., s. 198 i n.
PAWEŁ PENCAKOWSK1
26. Cmentarz w Janowicach, projekt Heinrich Scholz. Fot. P. Pencakowski
austro-węgierskich i niemieckich na pozycje rosyjskie w pierwszym dniu ofensywy gorlickiej75. Usytu-
owano go na zboczu pasma wzgórz76. Ma plan szerokiego „T”, otaczają go wznoszące się uskokowo
mury z łamanego kamienia z czterema słupami od frontu, pośrodku jest krzyż na piramidalnej podstawie
i żelbetowa pergola77. To wszystko zbudowano od lutego do sierpnia 1916 r. W kulminacji pasma, już
poza cmentarzem, Mayr przewidział trzydziestometrową budowlę, którą znamy z zachowanych rysunków
i fotografii makiety (il. 22). Ma ona proporcje masywnej wieży, stoi na plateau z łamanego kamienia,
jej przyziemie otacza zadaszona kolumnada, wieńczy zaś taras widokowy i smukła, złocona kopuła na
boniowanym piedestale z napisem: 2. MAI 797578. Ściany są gładkie i subtelnie artykułowane. Typ budowli
zapożyczono z latarni morskiej na wyspie Rugia, projektu Karla Friedricha Schinkla79. Wiedeński styl
wywodzi się ze szkoły Otto Wagnera80. „Latarnia” w Sękowej, mająca postać „świeckiej kaplicy”, to pomnik
zwycięstwa, wyraz wdzięczności dla sojusznika i symboliczny drogowskaz moralny dla tych co pozostali.
W związku z klasycyzmem XX w. można wymienić pomnik cmentarza w Brzesku (nr 276) (il. 15),
który ma formę kolumnady dźwigającej krzyż, oraz podobny, lecz wzbogacony o wysoki próstopadło-
ścienny słup pomnik w Charzewicach (nr 290), wielką kolumnę ozdobioną dębowymi wieńcami w Lub-
czy Szczepanowskiej (nr 191) (il. 24), monument w Bochni (nr 314) z płaskorzeźbą klęczącego u stóp
krzyża Anioła Śmierci o wyglądzie antycznego Tanatosa (il. 23), w Staszkówce (nr 116, 118), gdzie są
cztery wielkie prostopadłościenne słupy zwieńczone żelaznymi mieczami, w Niwce (nr 269), w której
dominuje obelisk z wpisanym weń mieczem, w Rzuchowej (nr 196) z parą kolumn o gładkich, wybrzu-
75 Pencakowski, O cmentarzu wojennym..., passim.
76 Wybór miejsca był motywowany względami artystycznymi i programowymi. Większość ciał trzeba było tam przetransportować
z doliny i sąsiednich wzgórz.
77 Jej likwidację postulował Hans Hauptmann w sprawozdaniu z podróży inspekcyjnej. Zob. Pencakowski, O cmentarzu
wojennym..., s. 194.
78 Agnieszce Partridge architektura cmentarza kojarzy się ze świątyniami egipskimi, a styl budowli pomnikowej to nazywa
neorenesansowym. to jej formy określa jako klasycyzujące. Zob. A. Partridge, Otwórzcie bramy pamięci. Cmentarze wojenne z lat
1914-1915 w Malopolsce, Kraków 2005, s. 110-111 oraz e a d e m, Wybrane zagadnienia symboliki cmentarzy z I wojny na tle europej-
skich tradycji sepulkralnych, [w:] Materiały z konferencji naukowej „Znaki Pamięci”, Gorlice 27.10.2007..., s. 71-72.
79 Budowla Schinkla wzniesiona została w latach 1825-1827 z cegły i kamienia.
80 Pencakowski, O cmentarzu wojennym..., s. 198 i n.